Αντικομμουνιστική υστερία, έρωτες και ίντριγκες είναι τα ιδανικά της Φρειδερίκης με τα οποία γαλουχήθηκε ο Κωνσταντίνος
Το σύνθημα «Προίκα στην παιδεία, όχι στη Σοφία» ακουγόταν στις φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1963. Ηταν η εποχή που η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή προίκιζε τη Σοφία με 300.000 δολάρια (ποσό τεράστιο για την εποχή) ώστε να παντρευτεί τον τότε διάδοχο του ισπανικού θρόνου Χουάν Κάρλος, παρόλο που την ίδια στιγμή αρνιόταν πεισματικά κάθε αύξηση των δαπανών για την παιδεία. Ο σάλος ήταν μεγάλος, όμως το παλάτι και κυρίως η Φρειδερίκη δεν υποχωρούσαν. Η βασίλισσα θεωρούσε τη μεγαλοπρέπεια βασικό παράγοντα για την επιβίωση του θρόνου, ωστόσο χρηματοδότης της ήταν το δημόσιο ταμείο.
Ως πριγκίπισσα του Αννόβερου η Φρειδερίκη φόρεσε τη στολή του ταγματάρχη της χιτλερικής νεολαίας και παντρεύτηκε τον διάδοχο Παύλο το 1938 με την ελπίδα να αναρριχηθεί κάποια στιγμή στην εξουσία. Οταν η εγγονή του τελευταίου κάιζερ έφτασε στην κορυφή όλα πήραν τον δρόμο τους. Ολοι έπρεπε να υποταχτούν στη θέλησή της. Νιώθοντας άνετα στο παρασκήνιο, όπλα της ήταν η μηχανορραφία και η προπαγάνδα. Καθόλου τυχαία άλλωστε δεν είναι η εκκωφαντική απουσία της από τα ιστορικά αρχεία.
Σε κάθε περίπτωση η συμβολή της στη διαπαιδαγώγηση του γιου της Κωνσταντίνου υπήρξε καθοριστική. Ο ίδιος δεν μίλησε ποτέ για τη σχέση που είχαν όσο αυτός ήταν επικεφαλής του ελληνικού κράτους, αν και αυτή σφραγίστηκε όταν η Φρειδερίκη επέβαλε τον τίτλο της «βασίλισσας μητέρας» (βασιλομήτωρ) ώστε να έχει προβάδισμα έναντι της νύφης της, Αννας-Μαρίας.
Οι «σχέσεις» με τους ξένους
Με την κατάκτηση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Αξονα η Φρειδερίκη και ο Παύλος βρέθηκαν εξόριστοι από τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς στη Νότια Αφρική υπό τη φιλοξενία του στρατάρχη και πρωθυπουργού Γιαν Σματς, εξαιτίας του ναζιστικού παρελθόντος της πρώτης. Ο Σματς υπήρξε ακραίος υπερασπιστής του καθεστώτος απαρτχάιντ και σημάδεψε τη νεαρή Φρειδερίκη, ενώ υπήρξε μέντορας και εραστής της. «Με έμαθε επίσης να αγαπώ την ποίηση και να εκτιμώ τη φύση. Με έκανε να θεωρώ σαν ένα πράγμα όλα όσα έβλεπα» έγραψε στην αυτοβιογραφία της.
Αφότου επέστρεψαν, το 1947, όταν ανήλθε στον θρόνο ο σύζυγός της, γνωρίζει τον Τζορτζ Μάρσαλ, με τον οποίο ανέπτυξε μια ιδιαίτερη σχέση, όπως προκύπτει και από την αλληλογραφία των δύο. «Το βράδυ θα έρθω σπίτι σου…» έγραφε στον Αμερικανό στρατηγό και υπουργό Εξωτερικών, ενώ ο ίδιος της έλεγε: «Ποτέ δεν κοίταξα τη φωτογραφία σου χωρίς να αναπολήσω την πρώτη φορά που σε είδα όρθια δίπλα στο τζάκι – πόσο αξέχαστη εντύπωση μου έκανες. Εμεινα απολιθωμένος με τη σκέψη στο πρόσωπό σου. Η παρουσία σου με διεγείρει όσο τίποτε άλλο».
Η σχέση για την οποία όμως έχουν γραφτεί τα περισσότερα είναι αυτή που είχε με τον διευθυντή της CIA Αλεν Ντάλες. Μάλιστα το επεισόδιο που τη χαρακτηρίζει τοποθετείται στο μακρινό 1958. Τότε η Φρειδερίκη είχε επισκεφτεί την Ουάσινγκτον με τον Κωνσταντίνο ώστε να συναντηθεί ατύπως με τον πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Καθώς η επίσκεψη ολοκληρωνόταν η βασίλισσα ξαφνικά ανακοίνωσε ότι θα παραμείνει άλλη μία εβδομάδα. Ο ανταποκριτής των «New York Times» Στιβ Κίντσερ αφηγείται στο βιβλίο του για τον Ντάλες: «Είχαν μείνει μόνοι στο γραφείο του για σχεδόν μία ώρα όταν πήρε τηλέφωνο ένας βοηθός. Δεν έλαβε καμία απάντηση και μπήκε μέσα. Βρήκε το γραφείο άδειο, αλλά άκουσε θορύβους από το διπλανό καμαρίνι. Αργότερα εμφανίστηκαν ο Αλεν και η βασίλισσα. Καθώς την οδηγούσαν πίσω στην ελληνική πρεσβεία, η βασίλισσα είπε τον λόγο για τον οποίο οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις ήταν τόσο ισχυρές. “Απλά αγαπάμε αυτό τον άνθρωπο!” αναφώνησε».
Η αφήγηση Καραμανλή
Τον Απρίλιο του 1963 η Φρειδερίκη αποφασίζει να ταξιδέψει ανεπισήμως στο Λονδίνο για να παρευρεθεί στον γάμο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας του Κεντ, παρόλο που ο Καραμανλής είχε εισηγηθεί το αντίθετο. Στο σημείωμα που συντάσσει στο Παρίσι το 1966 και απόκειται στο αρχείο του στο Ιδρυμα Καραμανλή ο τότε πρωθυπουργός υποστηρίζει πως η άποψή του βασίστηκε στην πληροφορία ότι η Αριστερά θα δημιουργούσε προβλήματα για την Ελλάδα. Στη διάρκεια του ταξιδιού, έχοντας πάει για «shopping therapy» με την κόρη της Σοφία, η Φρειδερίκη στριμώχτηκε από την Μπέττυ Μπάρτλετ-Αμπατιέλου (σύζυγο του φυλακισμένου κομμουνιστή ναυτεργάτη Αντώνη Αμπατιέλου), η οποία, συνοδευόμενη από τον βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, επιχείρησε να της επιδώσει ένα υπόμνημα υπέρ του συζύγου της και των πολιτικών κρατουμένων. Η Φρειδερίκη αρνήθηκε να το παραλάβει. Τότε η Αμπατιέλου την έπιασε από τους ώμους (τότε γράφτηκε ότι τη χαστούκισε) και προκλήθηκε πανδαιμόνιο καθώς επενέβη ο αστυνομικός – συνοδός. Η Φρειδερίκη σε κατάσταση πανικού έτρεξε μακριά και χτύπησε την πόρτα ενός σπιτιού λέγοντας: «Είμαι η βασίλισσα της Ελλάδας και με κυνηγούν! Σας παρακαλώ, αφήστε με να μπω!».
Το επεισόδιο έλαβε μεγάλες διαστάσεις,
με την Αθήνα να ζητάει εξηγήσεις από το Λονδίνο, ενώ ο ξένος Τύπος και η βρετανική Βουλή έκαναν αναφορές υπέρ των κομμουνιστών κρατουμένων. Ο Καραμανλής βρέθηκε σε δύσκολη θέση και λίγες μέρες μετά ο Παύλος τού ζήτησε να μεταβεί με τη βασιλική οικογένεια σε προγραμματισμένο ταξίδι στο Λονδίνο τον επόμενο Ιούλιο. Ο πρωθυπουργός ζήτησε την αναβολή του ταξιδιού και ο βασιλιάς αρνήθηκε.
Στο μεταξύ ο Γρ. Λαμπράκης, για τον οποίο η Φρειδερίκη είχε αναφωνήσει «Δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτό τον άνθρωπο;», δολοφονήθηκε από παρακρατικούς «αγανακτισμένους πολίτες» στη Θεσσαλονίκη. Ετσι η κρίση με τα ανάκτορα βαθαίνει, με τον Καραμανλή να φέρεται να αναρωτήθηκε: «Ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο;». Καθώς ζήτησε εκλογές, το παλάτι επέμεινε να υπάρξει μεταβατική και όχι υπηρεσιακή κυβέρνηση με τη συμμετοχή κάποιων στελεχών της ΕΡΕ, η οποία μάλιστα θα εμφανιζόταν στη Βουλή. Ο Καραμανλής αρνήθηκε και μπροστά στο αδιέξοδο αποχώρησε από την πολιτική και από την Ελλάδα.
Βασίλισσα και διάδοχος
Σε άλλο σημείωμά του από το Παρίσι με τίτλο «Σχέσεις με το στέμμα», το οποίο επίσης απόκειται στο Ιδρυμα Καραμανλή, ο Καραμανλής έγραφε: «Πολλές φορές η συμπεριφορά του στέμματος ενοχλούσε την κοινή γνώμη και προκαλούσε φθοροποιά σχόλια και κρίσεις, οπότε ευθύς εξ αρχής και με τρόπο διακριτικό έπρεπε να πείσω τους βασιλείς να καταστήσουν τη ζωή τους λιτή και όσο το δυνατόν αθόρυβη». Αναφερόμενος στην κρίση του 1958 σημείωσε: «Και είναι μεν βέβαιο ότι ενθαρρυνθείς και από τη βασίλισσα αναμείχθηκε ενεργά ο Ποταμιάνος στην κίνηση αυτή». Ως προς την προσωπικότητα της Φρειδερίκης αφηγείται: «Τις δυσκολίες αυτές τις ενέτεινε και η παρουσία της βασίλισσας Φρειδερίκης, η οποία ήταν πολυμήχανη και ικανή να ασκήσει γοητεία, αλλά είχε φεουδαρχική νοοτροπία και ανάλογες ιδέες και συμπεριφορά. Σε αντίθεση με τον βασιλέα, αναμειγνυόταν πολλές φορές σε θέματα ξένα προς τα καθήκοντά της και προκαλούσε αντιδράσεις». Σε άλλο σημείο του σημειώματος προσθέτει: «Ο βασιλιάς δεν έπαυε να με περιβάλλει με την εμπιστοσύνη του. Η βασίλισσα όμως και ο διάδοχος άρχισαν να εκτίθενται σε εχθρικές εκδηλώσεις εναντίον μου. Οι εκδηλώσεις αυτές άρχισαν κυρίως από τις εκλογές του ’61».
Τα ιδρύματα της φρίκης
Η βασίλισσα Φρειδερίκη έχει μείνει στην ιστορία για την αντικομμουνιστική στάση της, κορωνίδα της οποίας υπήρξε η ίδρυση των παιδουπόλεων εν μέσω Εμφυλίου. Σκοπό είχαν να «σώσουν» τα παιδιά από τους «συμμορίτες». Με το ιδρυτικό βασιλικό διάταγμα τον Ιούλιο του 1947 περιέρχονται «υπό την υψηλήν προστασίαν της ΑΜ της βασιλίσσης». Συνολικά χτίστηκαν 53 παιδουπόλεις και «φιλοξενήθηκαν», σύμφωνα με επίσημους υπολογισμούς, περίπου 18.000 παιδιά 4 έως 16 ετών.
Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών εκεί ήταν «φρειδερικοκεντρική», εξυμνούσαν τη βασίλισσα και τη θεωρούσαν μητέρα. «Βασίλισσά μας ξακουστή/ στον κόσμο πέρα ως πέρα/ εσένα θε’ να έχουμε/ παντοτινή μητέρα» αναφερόταν σε ποιηματάκι της εποχής ανάμεσα στα πολλά που εκφωνούσαν τα παιδιά σε επίσημες περιστάσεις. Στις σχολικές τάξεις το πορτρέτο της Φρειδερίκης ήταν δίπλα στα εικονίσματα και τα παιδιά την προσφωνούσαν «πρώτη μητέρα της Ελλάδας», «μητέρα όλων των Ελληνόπουλων» και «μητέρα των ορφανών».
Τα παιδιά των παιδουπόλεων δεν ήταν κατ’ ανάγκην «ανταρτόπληκτα». Οπως γράφει η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη που έχει ερευνήσει το θέμα: «Υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι οι γονείς πολλών από τα παιδιά που είχαν μεταφερθεί στις παιδουπόλεις δεν είχαν πεθάνει, αλλά ήταν αριστεροί που βρίσκονταν στη φυλακή ή την εξορία». Το 1950, όταν έληξε ο Εμφύλιος, οι 16.000 από τις 18.000 παιδιά είχαν αποχωρήσει από τα ιδρύματα και είτε επανενώθηκαν με τις οικογένειές τους είτε υιοθετήθηκαν. Εμειναν πίσω 2.000 επειδή οι γονείς τους ήταν νεκροί, αγνοούμενοι, φυλακισμένοι ή είχαν καταδικαστεί με θανατική ποινή ως κομμουνιστές.
Μετά το πέρας του Εμφυλίου απέμειναν ανοιχτές εννέα παιδουπόλεις και τρεις τεχνικές σχολές. Η προπαγάνδα εκεί ήταν καθημερινή και η κακοποίηση συχνή. Οι καταγγελίες ήταν φρικιαστικές και εκεί εργάζονταν πρόσωπα σαν τον Μανώλη Εμμανουηλίδη, ο οποίος ενεπλάκη στη δολοφονία του βουλευτή Γρ. Λαμπράκη κρατώντας τον μοιραίο λοστό. Σύμφωνα με καταγγελία που δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» το 1996 από τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και μέλος του ΚΚΕ Κώστα Μπελεγράτη, «ένας από τους “παιδαγωγούς” των “παιδουπόλεων” στο “αναμορφωτήριο” της Λέρου ήταν και ο Εμμανουηλίδης, ο μετέπειτα δολοφόνος του Λαμπράκη. Από τη Λέρο βεβαίως τον είχαν τελικά διώξει για βιασμό παιδιών. Δηλαδή αυτό το κάθαρμα από όπου και αν το έπιανες λερωνόσουν. Ομως αυτό δεν εμπόδιζε τη “βασίλισσα” Φρειδερίκη να τον έχει στη συνοδεία της, σε κάποια περιοδεία της στη Θεσσαλονίκη, όπως την είδαμε σε φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στον Τύπο αμέσως μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη».
Ο Μπελεγράτης αναφέρεται στη Βασιλική Τεχνική Σχολή της Λέρου, η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του Παύλου, είχε σχεδιαστεί για να επαναφέρει τους νεαρούς αριστερούς «πίσω στην εθνική οικογένεια». Η Φρειδερίκη την περιέγραφε σαν ένα «πειραματικό αναμορφωτήριο» που έδινε στους «νεαρούς συμμορίτες» «μια νέα ευκαιρία στη ζωή, μια νέα ευκαιρία να γίνουν χρήσιμα μέλη της κοινότητας».
Ο ελληνικός λαός βέβαια φορτώθηκε το κόστος αυτών των ιδρυμάτων. Πέραν των εισφορών από διεθνείς οργανισμούς (UNICEF, UNRRA και Ερυθρός Σταυρός), η Φρειδερίκη έπαιρνε «φιλανθρωπικές συνδρομές» από βετεράνους και συνταξιούχους. Χαρακτηριστικός είναι ο φόρος που μπήκε στα εισιτήρια θεάτρων και κινηματογράφων, στους λογαριασμούς εστιατορίων και μπαρ, στα τσιγάρα, στο κρασί και σε διάφορα είδη πολυτελείας. Στις 10 Αυγούστου 1947 όλοι οι εργαζόμενοι της χώρας πρόσφεραν αναγκαστικά ολόκληρο το ημερομίσθιό τους στη βασιλική οικογένεια για να το διαθέσει στις παιδουπόλεις. Φυσικά δεν υπήρχε κανένας έλεγχος ή διαφάνεια στον τρόπο που δαπανούνταν αυτά τα χρήματα.
Από το αρχείο Καραμανλή
