Νεκρὰ σκεπάζουν σύννεφα
τῶν Μυκηνῶν τὰ τείχη…
Παλάτια, τάφοι, ὅλα βουβὰ
κι’ ἀσάλευτος ὁ ἀγέρας,
Σὰν ὄνειρον ἀλαργινὸ
μιᾶς παναρχαίας ἡμέρας.
Καὶ μεσ’ στοῦ ὀνείρου
τὰ βαθειὰ φιλιῶν καὶ θρήνων ἦχοι
Παύλος Νιρβάνας, «Μυκήναι»
Αυτό το ποίημα του Παύλου Νιρβάνα, γραμμένο 100 χρόνια πριν, αποδίδει και το δικό μου αίσθημα όταν είδα πρώτη φορά στη ζωή μου τις Μυκήνες· μαθήτρια ακόμη. Ατοπο ακούγεται βέβαια να επικαλείται κανείς τα άρρητα και τα συναισθηματικά, μα οφείλω να το πω εξαρχής πως οι Μυκήνες με συγκινούν πάντα.
Σκέφτομαι ότι κάθε επισκέπτης που έρχεται εδώ δεν βρίσκει μόνο έναν αρχαιολογικό χώρο με εντυπωσιακά ερείπια και ένα θαυμάσιο μουσείο, αλλά έναν τόπο πολυσήμαντο, ορατών τε και αοράτων. Καθένας θα συναντήσει αυτό που αναζητά: το τοπίο του μύθου, το σκηνικό της τραγωδίας, την πρωτεύουσα του μυκηναϊκού πολιτισμού, τις Μυκήνες της λογοτεχνίας και της τέχνης, τον προορισμό μιας ευχάριστης εκδρομής. Οι Μυκήνες είναι το ιδανικό «Πολύτοπον» του Ιάννη Ξενάκη. Υπάρχουν οι Μυκήνες του Ομήρου και του Παυσανία, του Περσέα και του Αγαμέμνονα, του Χένρι Μίλερ, του Μπεν Νίκολσον, του Γιώργου Σεφέρη και του Τίτου Πατρίκιου και μαζί οι Μυκήνες που καθένας φτιάχνει μέσα του.
Στις δικές μου Μυκήνες πρωταγωνιστούν οι ιστορίες ανθρώπων όπως καταγράφονται εδώ και 30 χρόνια από το βίωμα και τη μελέτη κι έτσι κάπως έχω συνθέσει μια ιδιότυπη τοπογραφία, παράλληλη στην αρχαιολογική.
Ανεβαίνοντας προς την ακρόπολη, ελάχιστοι προσέχουν το μικρό νεκροταφείο του χωριού, μα εδώ είναι θαμμένος ο σπουδαίος αρχαιολόγος Γεώργιος Μυλωνάς που αφιέρωσε στις Μυκήνες τη ζωή του. Δική του ιδέα ήταν να χτιστεί το μουσείο στη θέση που είναι σήμερα, ώστε να μείνει ανεμπόδιστη από σύγχρονα κτίρια η θέα της ακρόπολης. Κοντά του βρίσκεται και το μνήμα του Χάμφρι Πέιν, του Αγγλου αρχαιολόγου που ανέσκαψε το Ηραίο της Περαχώρας και πέθανε μόλις 34 χρόνων. Απέναντι, ξεχασμένο πλέον και αθέατο από τη βλάστηση, το τουριστικό περίπτερο του ΕΟΤ, χτισμένο το 1951 σε σχέδια του Κίμωνα Λάσκαρι, μνημείο σημαντικό της εποχής του.
Στον αρχαιολογικό χώρο, ακόμη και στα πιο γνωστά τοπόσημα, ανακαλώ αυτόματα ανάκατες ιστορίες. Προτού μπω στον θολωτό τάφο του Ατρέα απαριθμώ την ποιητική του όπως την έμαθα από τη Νάγια Σγουρίτσα στο πανεπιστήμιο: 36 επί 6, 13, 33 (μήκος και πλάτος δρόμου, ύψος θόλου, δακτύλιοι δόμων) κ.λπ. Δεξιά στον δρόμο βρίσκω την πιο μεγάλη πέτρα, που το παραμύθι λέει πως κρύβει πίσω της το χρυσό άρμα του Αγαμέμνονα. Κι ένα σχεδόν απίστευτο περιστατικό: όταν τον Οκτώβριο του 1876 ο αυτοκράτορας της Βραζιλίας Πέτρος Β΄ ήρθε να δει τα πρώτα εντυπωσιακά ευρήματα των ανασκαφών, ο Ερρίκος Σλήμαν με τη Σοφία τού πρόσφεραν επίσημο γεύμα με αρνάκι στη σούβλα μες στη θόλο, που για τον λόγο αυτό είχε στρωθεί με φύλλα δάφνης.
Στον θολωτό τάφο της Κλυταιμνήστρας προσέχω πάντα τα εδώλια του μικρού θεάτρου που λειτουργούσε εκεί στα ελληνιστικά χρόνια. Οι θεατές συγκινούνταν από το δράμα των Ατρειδών, μα δεν είχαν ιδέα ότι κάθονταν επάνω στον τάφο που στο μέλλον αποδόθηκε συμβατικά στη γυναίκα του Αγαμέμνονα.
Κι έπειτα η Πύλη των Λεόντων, που χτίστηκε εξαρχής από τον άνακτα των Μυκηνών με σκοπό να εντυπωσιάζει. Από τη μυκηναϊκή εποχή έως σήμερα διαβαίνουμε όλοι το κατώφλι με τον ίδιο τρόπο: υψώνοντας το βλέμμα στο οικόσημο. Στη σκιά της στάθηκε το 1895 ο Γκαμπριέλ ντ’Ανούντσιο για να διαβάσει Σοφοκλή και Αισχύλο κι εδώ τοποθέτησε την τραγωδία του «La città morta», μεγάλο σουξέ της Σάρα Μπερνάρ και της Ελεονόρα Ντούζε. Στην ίδια σκιά φωτογραφίζονται πάντα οι περιηγητές.
Μες στην ακρόπολη παντού ιστορίες, βιώματα, λεπτομέρειες, κάτι που διάβασα σε ένα αρχείο του 19ου αιώνα. Εχω πια δει τις Μυκήνες όλες τις εποχές, με όλους τους καιρούς. Η χρυσή τους ώρα είναι ασφαλώς η άνοιξη, μα η ομορφότερη εικόνα που έχω είναι όταν είδα τις Μυκήνες με χιόνια. Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα αυτό που μου είπε κάποτε ο κορυφαίος μελετητής της μυκηναϊκής αρχαιολογίας Σπύρος Ιακωβίδης: κανένας δεν θα μάθει ποτέ όλα τα μυστικά των Μυκηνών, κανένας δεν θα βρει ποτέ όλες τις απαντήσεις. Ξέρω τώρα πως οι Μυκήνες θα σώζουν πάντα το θαύμα και το αίνιγμα.
Η Βασιλική Πλιάτσικα είναι δρ Αρχαιολογίας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
