Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης και ο Κωνσταντίνος Πασσάς στον κόσμο του Νικολάι Γκόγκολ.
∆εν είναι η πρώτη φορά που η θεατρική οµάδα GAFF καταπιάνεται µε τη δραµατοποίηση λογοτεχνικών έργων. Η σκηνοθέτρια και ηθοποιός Σοφία Καραγιάννη µαζί µε τον ηθοποιό Ιωσήφ Ιωσηφίδη έχουν καταφέρει οι παραστάσεις τους να αποτελούν talk of the town στη θεατρική ζωή της Αθήνας. Οι αναγνώσεις που κάνουν προτείνουν ένα νέο είδος θεάτρου που, όπως µαρτυρούν τα συνεχή sold-out των παραστάσεών τους, έχει κερδίσει την εµπιστοσύνη του θεατρόφιλου κοινού και όχι µόνο.
Την ίδια αποδοχή έχει και η παράσταση «Το ηµερολόγιο ενός τρελού» σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Πασσά, σταθερού συνεργάτη της οµάδας GAFF. Η νουβέλα του Νικολάι Γκόγκολ παίζεται στο θέατρο Επί Κολωνώ σε ένα µονόλογο που ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης παραδίδει µαθήµατα υποκριτικής.
Με αφορµή το «Ηµερολόγιο ενός τρελού» συναντήθηκα µε τον Κωνσταντίνο Πασσά και τον Ιωσήφ Ιωσηφίδη και από κοινού επιχειρήσαµε µια κατάβαση στο σουρεαλιστικά και τραγικά επίκαιρο σύµπαν του Νικολάι Γκόγκολ.
Ενα καινούργιο ταξίδι πάνω στη σκηνή
Ο Κωνσταντίνος Πασσάς χαρακτήρισε ισχυρή δόνηση την πρώτη του σκηνοθετική επαφή µε το έργο: «Οταν µου έγινε η πρόταση από τη Σοφία να σκηνοθετήσω το ηµερολόγιο, το πρώτο πράγµα που ένιωσα ήταν µια µετωπική ισχυρή δόνηση. Φυσικά και γνώριζα πολύ καλά το έργο, όταν όµως καλείσαι να σταθείς σκηνοθετικά απέναντι σε ένα κείµενο τότε αυτό ξαναγεννιέται µέσα σου». Αναρωτιέµαι κατά πόσο είναι εύκολο να µπορέσει ένας δηµιουργός να δει από την αρχή ένα έργο που το έχει διδαχτεί, το έχει δει να παίζεται, το γνωρίζει και κουβαλάει πάνω του όλες τις προηγούµενες αναγνώσεις του.
Η απάντηση ήρθε από τον Ιωσήφ Ιωσηφίδη, που στο πρόσωπό του ο ήρωας του Ν. Γκόγκολ βρίσκει τον ιδανικό του εκφραστή: «Κάθε έργο είναι µοναδικό και κάθε µεταφορά του πάνω στη σκηνή ένα καινούργιο ταξίδι. Αλίµονο αν υπήρχε ένας τρόπος να αντιλαµβανόµαστε ένα κείµενο ή ένα ρόλο. Τότε ποιος ο λόγος; Την περίοδο της καραντίνας δούλεψα πολύ πάνω στο ηµερολόγιο. Το είχα ανάγκη, τον ένιωσα αυτό τον ρόλο. Τη δύναµη και την απελπισία που καβαλούσε. Τι κι αν γράφτηκε τόσα χρόνια πίσω; Το έργο είναι τροµακτικά επίκαιρο».
Το «Ηµερολόγιο ενός τρελού» δεν αποτελεί θεατρικό κείµενο, παρά την έντονη θεατρική αφήγησή του. Οι ισορροπίες ανάµεσα στο πραγµατικό και την τρέλα είναι τόσο λεπτές που αιωρούνται σαν δαµόκλειος σπάθη πάνω από την αστική τάξη που καταγγέλλει ο Γκόγκολ. Είναι η κοινωνική αδικία και η ανισότητα που οδηγούν τον Αξέντι Ιβάνοβιτς Προπίτσιν στην παραφροσύνη; Σύµφωνα µε τον πρωταγωνιστή, ο Αξέντι είναι ένας άνθρωπος που ζει έξω από τις κοινωνικές νόρµες: «Εδώ ο ήρωάς µας βιώνει τον απόλυτο κοινωνικό αποκλεισµό. Είναι υπηρέτης, οι ταπεινώσεις που ζει καθηµερινά και ο ανέλπιδος έρωτάς του για την κόρη του διευθυντή του τον εξαντλούν. Μια σύνθετη διαδροµή που τροφοδοτεί το προϋπάρχον ψυχικό του τραύµα και τον οδηγεί στην απόλυτη παράνοια».
Ενα έργο «χθεσινό», µα τόσο σηµερινό
Σύµφωνα µε τον σκηνοθέτη, µέσα από το έργο ο Γκόγκολ υπογραµµίζει µε τον πιο εύσχηµο τρόπο την έλλειψη κοινωνικών δοµών ή ακόµη χειρότερα πώς κατηγοριοποιούνται οι άνθρωποι σε πολίτες δύο ταχυτήτων: «Από την αρχή µε τον Ιωσήφ µας ενδιέφερε να µη βγει στη σκηνή µια καρικατούρα του τρελού. Τον χαρακτήρα του τρελού δεν τον παίζεις, τον βιώνεις. Θέλαµε να παρουσιάσουµε µε γενναιότητα τις στιγµές, τις ρωγµές που µπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος που νοσεί. Ενας άνθρωπος που έχει εξοντωθεί και που κανείς δεν φαίνεται να είναι διατεθειµένος να τον βοηθήσει. Κανείς δεν νοιάζεται πραγµατικά. Ετσι χάνεται µες στο µυαλό του».
Και τις δύο φορές που είδα το έργο έφυγα από το θέατρο µε ένα µάγκωµα. Πέρα από µια πολύ δυνατή παράσταση και το επαγγελµατικό µου ενδιαφέρον ως κριτικού θεάτρου, αισθάνθηκα τη θλίψη αυτού του ανθρώπου που πραγµατικά δικαιώνεται από τη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Πασσά και την ερµηνεία του Ιωσήφ Ιωσηφίδη. Οµως δεν ήταν µόνο αυτό. Στο πρόσωπο του «τρελού» είδα στιγµές από τη δική µας ζωή κι ας µιλάµε για ένα κείµενο που γράφτηκε σχεδόν δύο αιώνες πίσω. Είναι ο Αξέντι Ιβάνοβιτς Προπίτσιν ένας από εµάς; Ο Ιωσήφ είναι ξεκάθαρος σε αυτό. «Φυσικά και είναι! Θα µπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε από µας. Μα γι’ αυτό και το έργο είναι τόσο σηµερινό. Αν κοιτάξεις γύρω σου, τι βλέπεις; Αδικία, να βολεύονται οι έχοντες, γλείψιµο και µόνο λίγοι να αγωνίζονται για το δίκιο. Ο Αξέντι δεν είχε βοήθεια από πουθενά. Αν είχε µια ελπίδα να διασωθεί από τη νόσο του, η ίδια η κοινωνία των εκλεκτών τον καταδίκασε».
Κι όµως µες στον συχνά παραληρηµατικό λόγο του Αξέντι Ιβάνοβιτς υπάρχουν στιγµές αιχµηρού, δοµηµένου λόγου. ∆εν έχει συνθηκολογήσει, ακόµη επιµένει. «Είναι σηµαντικό πως συνεχίζει να κάνει όνειρα κι ας ξέρει πως το παλτό του είναι φθαρµένο και πως δεν έχει καµία ελπίδα να τον προσέξει η κόρη του διευθυντή του. Γι’ αυτό διερωτάται τι είναι το αξίωµα. Γι’ αυτό και στο µυαλό του γίνεται ένας βασιλιάς. Ενας σηµαντικός. Κάποιος που θα µπορούσε να τραβήξει την προσοχή µιας γυναίκας. Ξέρει, µες στην παράνοιά του έχει αναλαµπές. Ξέρει την αλήθεια αλλά την έχει αρνηθεί».
INF0
«Το ημερολόγιο ενός τρελού» του Νικολάι Γκόγκολ. Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Πασσάς. Ερμηνεύει ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης. Κάθε Σαββατοκύριακο
στο θέατρο Επί Κολωνώ
