Από τις μεγάλες εμποροπανηγύρεις «Δημήτρια» στο Βυζάντιο μέχρι την πρώτη ΔΕΘ το 1926
Η Θεσσαλονίκη από την εποχή του Βυζαντίου κατά τη διάρκεια εορτασμού του Αγίου Δημητρίου, που ήταν ο πολιούχος άγιος της πόλης, διοργάνωνε την ξακουστή εμποροπανήγυρη που ξεκινούσε την 26η Οκτωβρίου και διαρκούσε μέχρι τη Δευτέρα της επόμενης εβδομάδας. Η εμποροπανήγυρις της Θεσσαλονίκης ονομαζόταν «Ελευθέρα Πανεθνική Εμποροπανήγυρις – Δημήτρια» και λάμβανε χώρα πέριξ του ναού του Αγίου Δημητρίου στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Η εμποροπανήγυρη αυτή ήταν τόσο γνωστή που προσέλκυε επισκέπτες από μακριά. […]
Η εμποροπανήγυρις της Θεσσαλονίκης συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, παίρνοντας χαρακτήρα περισσότερο οικονομικού γεγονότος και λειτουργώντας ως βασικό μέσο του εμπορίου στην περιοχή. Μάλιστα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η εμποροπανήγυρις της Θεσσαλονίκης προσέλκυε επισκέπτες-αγοραστές από μακρινές περιοχές των μεσογειακών χωρών αλλά και των Βαλκανίων. Ετσι ουσιαστικά η εμποροπανήγυρις της Θεσσαλονίκης ενίσχυε το διεθνές εμπόριο […].
Με την ένταξη της Θεσσαλονίκης στο νεοελληνικό κράτος, το 1912, ο ακμάζων οικονομικός ρόλος της Θεσσαλονίκης των προηγούμενων αιώνων στο πλαίσιο της βυζαντινής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας υποβαθμίζεται και η πόλη περνάει στο περιθώριο. Ως συνέπεια αυτού του γενικότερου κλίματος που επικρατούσε στην πόλη, η εμποροπανήγυρις της πόλης υποβαθμίζεται και χάνει τη διεθνή της εμβέλεια.
Πρώτες σύγχρονες εκθέσεις
[…] H πρώτη έκθεση στην Ελλάδα διοργανώθηκε το 1859 στην Αθήνα με την επωνυμία «Ολύμπια» ως μια προσπάθεια αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με χορηγία του Ευάγγελου Ζάππα και είχε περισσότερο εθνικό χαρακτήρα. […] Η συγκεκριμένη έκθεση επαναλήφθηκε άλλες τρεις φορές το 1870, το 1875 και το 1888, όταν χτίστηκε ο μόνιμος χώρος, το γνωστό και εμβληματικό Ζάππειο Μέγαρο. […]
Στη συνέχεια το 1903 διοργανώθηκε στο Ζάππειο η πρώτη διεθνής έκθεση στην Ελλάδα, η οποία είχε διάρκεια έξι μηνών. Στην έκθεση αυτή συμμετείχαν περίπου 2.000 εκθέτες, εκ των οποίων ο κύριος όγκος ήταν από την Ελλάδα και την Τουρκία, ενώ υπήρχαν συμμετοχές από 50 διαφορετικές χώρες (Αγγλία, Αυστρία, Ιταλία, Ισπανία κ.λπ.). Ακολούθως ο θεσμός των εκθέσεων άρχισε να αναπτύσσεται, καθώς διοργανώνονταν εκθέσεις κυρίως στην Αθήνα, όπως το 1919 η Εκθεση των Βρετανών Βιομηχάνων και το 1928 η αντίστοιχη των Γάλλων. […]
Η σύλληψη της ιδέας της ΔΕΘ
Μες στο γενικότερο κλίμα και μόλις δώδεκα χρόνια μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος γεννήθηκε η ιδέα ίδρυσης της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης. Οραματιστής και εμπνευστής της ιδέας αυτής ήταν ο Νικόλαος Γερμανός από τη Βάβδο Χαλκιδικής με σπουδές στη Γερμανία και έντονη πολιτική δράση ως βουλευτής του αντιβενιζελικού κόμματος.
Η ιστορική ημερομηνία της 28ης Απριλίου 1925 θεωρείται η συμβολική αρχή της ΔΕΘ, καθώς τότε ο Ν. Γερμανός υπέβαλε προς το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας την αίτηση με την οποία εξηγεί τους επιτακτικούς λόγους ίδρυσης της «ετήσιας διεθνούς εμποροπανηγύρεως εν Θεσσαλονίκη» και τη χορήγηση της σχετικής άδειας. Ακολούθως, δύαο μέρες μετά, στις 30 Απριλίου 1925, ο υπουργός της Εθνικής Οικονομίας Κ. Σπυρίδης χορηγεί την άδεια οργάνωσης της Εκθεσης Θεσσαλονίκης (υπ’ αριθμ. 16968/30.04.1925). Στη συνέχεια, στις 25 Μαΐου 1925, κατόπιν πρόσκλησης του Ν. Γερμανού, πραγματοποιείται ιδιωτική συνάντηση επιφανών Θεσσαλονικέων της εποχής στα γραφεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Στη συνάντηση αυτή ο Γερμανός επέδειξε την υπουργική απόφαση με την άδεια οργάνωσης της έκθεσης και ανέπτυξε το σκεπτικό του για την αναγκαιότητα ίδρυσης της έκθεσης. […] Το υπουργείο, απαντώντας στις 3 Ιουνίου 1925, στο παραπάνω πρακτικό δίνει την τελική άδεια διοργάνωσης της έκθεσης, αρκεί η επιτροπή να βρει τα χρήματα και τον χώρο που απαιτούνται.
Λίγες ημέρες αργότερα, μετά την αλλαγή κυβέρνησης στις 15 Ιουνίου 1925, ο στρατηγός Οθωναίος ανακοινώνει την παραχώρηση του Πεδίου του Αρεως, μιας έκτασης 37.500 τ.μ., για τη διοργάνωση της έκθεσης. Το Πεδίο του Αρεως βρίσκεται στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της πόλης και λίγα μόλις μέτρα από τη σημερινή θέση της έκθεσης. Μάλιστα η οργανωτική επιτροπή στις 8 Ιουλίου 1925 δημοσίευσε τα πρώτα σχέδιά της «Διεθνούς Εμπορικής και Βιομηχανικής Εκθέσεως». Τα σχέδια αυτά εντυπωσίασαν με την ημικυκλική διάταξη των κτιρίων. Ομως δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, καθώς η κυβέρνηση λίγες εβδομάδες αργότερα ζήτησε την αναβολή της έκθεσης με πρόσχημα ότι διαμαρτυρήθηκαν πολλοί πρεσβευτές ότι επιχειρήσεις των χωρών τους δεν είχαν ενημερωθεί εγκαίρως.
Ωστόσο, η προσπάθεια διοργάνωσης της έκθεσης της Θεσσαλονίκης συνεχίστηκε στις αρχές του 1926, όταν τέθηκε ως στόχος η έκθεση να πραγματοποιηθεί τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Ομως και αυτός ο νέος στόχος αντιμετώπισε πολλά εμπόδια και δέχτηκε σφοδρή κριτική από συμφέροντα της εποχής που δεν ήθελαν να διοργανωθεί η έκθεση στη Θεσσαλονίκη αλλά στην Αθήνα. Ολο αυτό το κλίμα οδήγησε σε νέα αναβολή, καθώς τα πολιτικά κόμματα δέχονταν παρεμβάσεις από βιομηχάνους των Αθηνών.
Παρ’ όλα τα εμπόδια, η επιμονή του Γερμανού απέδωσε καρπούς και αποφασίστηκε εκ νέου η έκθεση να πραγματοποιηθεί το διάστημα 1-15 Οκτωβρίου 1926. Επειτα από πολλά διαβήματα και διαβουλεύσεις, στις 24 Μαΐου 1926 δόθηκε δάνειο ύψους 300.000 δρχ. από την Τράπεζα της Ελλάδος με εγγύηση του ελληνικού δημοσίου για τη διοργάνωση της «Εμπορικής Πανηγύρεως Θεσσαλονίκης» και αργότερα το δάνειο αυτό έφτασε τις 600.000 δρχ. Στο ποσό αυτό του δανείου προστέθηκαν και περίπου άλλες 670.000 δρχ. από χορηγίες […]. Παράλληλα συνεχιζόταν και η προσπάθεια όσων ήθελαν να αναβάλουν τη διεξαγωγή της έκθεσης, προτείνοντας ακόμη και λίγες ώρες πριν η έκθεση ανοίξει τις πύλες της στο κοινό την αναβολή της έναρξης. Ομως και πάλι εξαιτίας της επιμονής του Γερμανού και την υποστήριξη των τοπικών δυνάμεων ξεπεράστηκαν και οι τελευταίες δυσκολίες και τελικά το πρωί της Κυριακής 3 Οκτωβρίου 1926 έγιναν τα εγκαίνια της πρώτης έκθεσης με την ονομασία «Διεθνής Εκθεσις Θεσσαλονίκης».