Η Ανζελίκ Κουρούνη, η Τατιάνα Μπόλαρη, ο Θωμάς Γιακόμπι και ο John Antono μιλούν για όσα έζησαν στο δικαστήριο στη διάρκεια της δίκης της Χρυσής Αυγής
Οι εικόνες που αιχμαλώτισαν την ένταση και τη συγκίνηση στο εφετείο στη διάρκεια της δίκης της Χρυσής Αυγής. Το ντοκιμαντέρ που από προσωπική υπόθεση έγινε υπόθεση όλων μας ή σχεδόν όλων μας. Τα σκίτσα που αποτύπωσαν τη φρίκη της ρατσιστικής βίας στους δρόμους των πόλεων.
«Η Μάγδα είναι μέσα μόνη της;» ακούω τη φωτογράφο Τατιάνα Μπόλαρη να ρωτάει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής στον λίγο χρόνο που καταφέραμε να της αποσπάσουμε για να μεταφέρει στο Documento τις εικόνες και το βίωμα από το εφετείο τη στιγμή της ανακοίνωσης της δικαστικής απόφασης.
Δίπλα της βρισκόταν η δημοσιογράφος Ανζελίκ Κουρούνη (Angelique Kourounis) η οποία –μαζί με τον Γερμανό δημοσιογράφο Θωμά Γιακόμπι– ετοιμάζει πυρετωδώς το δεύτερο ντοκιμαντέρ της για τη ναζιστική οργάνωση, το οποίο στηρίζει το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, μετά το βραβευμένο «Χρυσή Αυγή: Προσωπική υπόθεση».
Ο σκιτσογράφος John Antono κατέγραψε μαζί με άλλους καλλιτέχνες στο πλαίσιο της καμπάνιας «Βάλ’ τους Χ» τη ρατσιστική βία στους δρόμους της Αθήνας.
«Ταφόπλακα της οργάνωσης, όχι του φασισμού»
Ανζελίκ Κουρούνη
Σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ «Χρυσή Αυγή: Προσωπική υπόθεση»
Η απόφαση που όλοι περιμέναμε ήταν να αναγνωριστεί ότι η Χρυσή Αυγή δεν είναι νόμιμο κόμμα αλλά εγκληματική οργάνωση. Να φύγει ο πολιτικός μανδύας και να αποδειχτεί ότι με κίνητρο την ιδεολογία σκότωσε αποδεδειγμένα δύο ανθρώπους, ενώ πραγματοποίησε πολλά πογκρόμ και ρατσιστικές επιθέσεις. Αυτό το πετύχαμε. Περιμένουμε να μάθουμε τις ποινές και να διαπιστώσουμε αν η έφεση που θα ζητήσουν οι κατηγορούμενοι θα έχει ανασταλτικό χαρακτήρα. Αν δηλαδή οι δολοφόνοι θα μείνουν έξω από τη φυλακή. Αυτή η ετυμηγορία είναι η ταφόπλακα της Χρυσής Αυγής όπως τη γνωρίζουμε και όπως θέλησε να επιβληθεί στη χώρα. Δεν είναι όμως η ταφόπλακα του ρατσισμού, του φασισμού και της πολιτικής ατζέντας της Χρυσής Αυγής, η οποία υιοθετείται από άλλα κόμματα στο μεταναστευτικό, στα ατομικά δικαιώματα και στις κοινωνικές ελευθερίες. Η Χρυσή Αυγή έλεγε «διώξτε τους μετανάστες». Και εμείς τι κάνουμε; Τους διώχνουμε. Κάποιες πολιτικές που εφαρμόζονται δυστυχώς δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τη Χρυσή Αυγή.
Η Χρυσή Αυγή για επτά χρόνια ήταν η τρίτη πολιτική δύναμη μέσα στο κοινοβούλιο. Κατάφερε μάλιστα να μπει στη Βουλή και να πάρει το πράσινο φως από το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2019, ενώ ο κόσμος ήξερε για τον Παύλο Φύσσα και τα τάγματα εφόδου. Οι ψηφοφόροι τους άραγε τώρα θα σκεφτούν τι ψήφισαν; Ή μήπως θα μεταπηδήσουν σε κάποιο αδερφικό κόμμα με αντίστοιχη πολιτική; Θα ήθελα να γίνει μάθημα στα ελληνικά σχολεία τι έγινε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γιατί υπήρξαν η Αντίσταση και ο Γλέζος, αλλά παράλληλα να γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και οι δωσίλογοι, οι οποίοι μάλιστα μπήκαν στην κυβέρνηση μετά τον πόλεμο, ενώ αυτοί που πολέμησαν τους ναζί βρέθηκαν στην εξορία ή τη φυλακή.
Αν η Χρυσή Αυγή γιγαντώθηκε όλα αυτά τα χρόνια στο πλαίσιο της κρίσης ήταν επειδή είχε ατιμωρησία, διασυνδέσεις με το βαθύ κράτος και κάλυψη από μερίδα της αστυνομίας και τα ΜΑΤ. Όλα αυτά τα πληρώσαμε. Αυτή η καταδίκη θα ξεκαθαρίσει την κατάσταση στην αστυνομία που κλείνει το μάτι στη Χρυσή Αυγή ή σε αυτούς που λειτουργούν σαν τη Χρυσή Αυγή; Θα είναι η απόφαση του δικαστηρίου αφετηρία κάθαρσης στο δημόσιο, στην αστυνομία, την εκκλησία και την κοινωνία; Αυτή την απάντηση δεν θα τη δώσει το δικαστήριο, αλλά όλοι εμείς.
Από το ντοκιμαντέρ χρησιμοποιήθηκαν κάποια πλάνα ως τεκμήριο κατά της Χρυσής Αυγής από την πολιτική αγωγή. Αυτό ήταν το πιο μεγάλο έπαθλο που θα μπορούσαμε να ονειρευτούμε. Επίσης το ντοκιμαντέρ έχει ενσωματωθεί στο μάθημα της ιστορίας στα γαλλικά γυμνάσια και λύκεια διότι λάβαμε το βραβείο MPM Averroès Junior από τα ίδια τα παιδιά. Το πιο σημαντικό για εμάς δεν ήταν τα βραβεία στα φεστιβάλ, αλλά ότι μπορέσαμε να βάλουμε ένα μικρό λιθαράκι στην καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Προσωπικά μου επιτέθηκαν χρυσαυγίτες στα γυρίσματα στον Μελιγαλά. Δεν έκανα μήνυση γιατί ήθελα να κρατήσω τις εικόνες και να τελειώσει το ντοκιμαντέρ. Ο κόσμος δεν έμαθε πολλά από αυτά που συνέβαιναν στη δίκη γιατί η πλειονότητα των ΜΜΕ δεν τα πρόβαλλε. Τα μίντια θυμούνταν τη διαδικασία μόνο όταν κατέρρεε η Μάγδα ή όταν έβλεπαν επεισόδια.
Το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζουμε αυτή την περίοδο έχει θέμα τη δίκη. Ο τίτλος είναι «Χρυσή Αυγή: Υπόθεση όλων μας». Μέσα από αυτό αναρωτιόμαστε ποια μπορεί να είναι η αντίσταση σε αυτή την πολιτική· αν περνάει από τον δρόμο του δικαστηρίου, αν μπορεί να είναι πολιτική με το υγειονομικό κορδόνι που αντιμετωπίζουμε, αν είναι το αίτημα για καλύτερη παιδεία ή το μαχητικό αντιφασιστικό κίνημα. Το ζήτημα είναι ότι είμαστε μόνοι μας σε όλη αυτή την προσπάθεια, δεν έχουμε καμία υποστήριξη και γι’ αυτό έχουμε ξεκινήσει καμπάνια crowdfunding (https://goldendawnapublicaffair.com/el/support_gr/). Παρακολουθήσαμε όλη τη δίκη. Η απάντηση της έδρας είναι μόνο ένα μέρος της απάντησης.
Το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ μας στηρίζει εδώ και τρία χρόνια και είναι η μοναδική βοήθεια που έχουμε.
Αυτό που έχει σημαδέψει τη ζωή μου είναι η στάση της Μάγδας και η αφοσίωση των παιδιών της πολιτικής αγωγής. Οπως είπε ο Κώστας Σκαρμέας, είναι δύσκολη και επίπονη διαδικασία αλλά στο τέλος ξέρουμε ότι είμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Οι άνθρωποι αυτοί έβαλαν τη ζωή τους σε παρένθεση όχι μόνο για επαγγελματικούς λόγους, αλλά και για τις ιδέες τους. Αρκετός κόσμος που δούλεψε για το Golden Dawn Watch έχει δεχτεί επιθέσεις από μέλη της Χρυσής Αυγής και ποτέ δεν λύγισε. Ολα αυτά σε κάνουν να πιστεύεις ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Είναι η απόδειξη ότι κάτι μπορεί να γίνει.
«Ήθελες και ντοκιμαντέρ για τη Χρυσή Αυγή;»
Θωμάς Γιακόμπι
Συν-συγγραφέας του ντοκιμαντέρ «Χρυσή Αυγή: Προσωπική υπόθεση»
Γνωρίζουμε πια ότι είναι εγκληματίες. Υπάρχουν όμως ακόμη ανοιχτά γραφεία της Χρυσής Αυγής στη χώρα. Πριν από λίγες μέρες είδα ένα βανάκι της αστυνομίας να προστατεύει τα γραφεία τους. Έχουν κρατήσει τα σύμβολα και τις σημαίες τους. Μια εγκληματική οργάνωση δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως κόμμα. Γιατί οι 500.000 άνθρωποι που τους ψήφισαν ψήφισαν δολοφόνους. Το 2019 κάποιοι με αναγνώρισαν και μου είπαν: «Εσύ δεν είσαι αυτός που γύρισε την ταινία; Ήθελες και ντοκιμαντέρ για τη Χρυσή Αυγή;». Με χτύπησαν τουλάχιστον έξι άτομα με γροθιές στο πρόσωπο και μου έκλεψαν τα προσωπικά μου αντικείμενα. Η αστυνομία δεν έκανε τίποτε. Το 2020 μου επιτέθηκαν ξανά και τότε με φώναξαν με το όνομά μου. Ήξεραν ποιος είμαι.Μια κυρία τούς ζήτησε να με αφήσουν γιατί είμαι μεγάλος σε ηλικία και της απάντησαν ότι τους έκανα μεγάλη ζημιά.
Έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα όσον αφορά τη Δικαιοσύνη. Δεν πρέπει να είναι όμως η τελευταία προσπάθεια. Πολύς κόσμος τούς δέχτηκε από φόβο, άλλοι όμως γοητεύτηκαν από αυτό τον φόβο. Αυτό συνέβη και με τους ναζί στη Γερμανία και οδήγησε σε κάτι πολύ σκοτεινό.
«Δεν θα ξεχάσω ποτέ την κραυγή της Μάγδας»
Τατιάνα Μπόλαρη
Φωτογράφος Eurokinissi
Όλες τις προηγούμενες μέρες ήμασταν στην τσίτα, περιμέναμε πολύ κόσμο στον δρόμο και το άγχος μας ήταν πολύ μεγάλο. Φοβόμασταν και λίγο για την απόφαση, γιατί κανένας δεν ήξερε τι θα συμβεί. Λέγαμε μεταξύ μας «κι αν δεν;», «μήπως δεν πάνε καλά τα πράγματα;». Πέρα από τον σχεδιασμό που είχαμε κάνει ως πρακτορείο, όταν παρακολουθείς κάτι τόσα χρόνια δεν μπορείς να μην εμπλακείς συναισθηματικά. Προσπαθείς να κρατήσεις γιατί είσαι επαγγελματίας, αλλά είναι δύσκολο.
Η Μάγδα σήκωσε στην πλάτη της ολόκληρο τον αντιφασιστικό αγώνα. Και έγινε σύμβολο με τον πιο απλό τρόπο. Είναι η μάνα. Εγώ έφτασα στο εφετείο τα ξημερώματα και τρόμαξα όταν είδα τις κλούβες και τα μέτρα της αστυνομίας. Όλα αυτά τα χρόνια περιμέναμε αυτήν τη μέρα. Κανείς μας δεν κοιμήθηκε το προηγούμενο βράδυ. Όταν ανακοινώθηκε η απόφαση κρεμιόμασταν από τις λέξεις και μας είχε κοπεί η ανάσα για να ακούσουμε τη φράση «ένοχοι για εγκληματική οργάνωση». Η Μάγδα, ο κύριος Τάκης και η Ρηνιώ ήταν σε αναμμένα κάρβουνα, το έβλεπες στο πρόσωπό τους. Oταν άκουσα την κραυγή της Μάγδας έξω από το εφετείο ένιωσα ότι μου έφυγε ένα μεγάλο βάρος. Hταν από τις λίγες στιγμές της ζωής μου που δεν μπόρεσα να το διαχειριστώ. Έπρεπε να πατήσω το κλικ αλλά παράλληλα βρισκόμουν σε σοκ. Η κραυγή αυτή ήταν κάτι ασύλληπτο, σαν να βγήκε από μέσα της όλη η δύναμη που κρατάει τόσο καιρό. Σαν να εκτοξεύτηκε και να ενώθηκε με τα συνθήματα του κόσμου. Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί διαλύθηκε η συγκέντρωση. Θα ήθελα αυτή η γυναίκα να βγει έξω και να γίνει χαμός από τα χειροκροτήματα και τις φωνές χιλιάδων ανθρώπων. Ήθελα να το δει και να το ζήσει όλο αυτό. Μου είπαν ότι η επίθεση της αστυνομίας ξεκίνησε από δύο πλαστικά μπουκαλάκια νερού. Είδαμε τη Μάγδα να βγαίνει έξω και κλαίγαμε από χαρά, αλλά λίγα δευτερόλεπτα μετά αρχίσαμε να ακούμε τα δακρυγόνα. Στην αρχή νομίζαμε ότι ήταν βεγγαλικά, η μυρωδιά όμως έφτασε γρήγορα μέχρι την αίθουσα. Ήταν σαν να μας κόπηκε απότομα η χαρά. Εμείς δεν ζήσαμε το συναίσθημα στον δρόμο και ο κόσμος της συγκέντρωσης δεν μπόρεσε να νιώσει το κλίμα μέσα στην αίθουσα.
Προφανώς δεν τελειώσαμε με τον φασισμό. Ο αγώνας συνεχίζεται. Αυτήν τη φορά πάντως η Δικαιοσύνη έκανε το καθήκον της. Είδε και άκουσε τα πάντα. Και το είχαμε ανάγκη.
«Η ιστορική μέρα και τα όρια ανοχής του κράτους»
John Antono
Σκιτσογράφος
Η απόφαση ήταν μια δικαίωση των θυμάτων της πολύχρονης εγκληματικής δράσης της Χρυσής Αυγής και μια απάντηση σε αυτούς που έλεγαν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία και πως θα καταπέσει το κατηγορητήριο. Εβδομήντα τέσσερα χρόνια μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης μια ναζιστική οργάνωση κάθεται ξανά στο σκαμνί όχι για την ιδεολογία της, αλλά για συγκεκριμένα εγκλήματα. Πιστεύω ότι αυτή η απόφαση θα βάλει φραγμό σε επίδοξους μιμητές και ότι η συγκεκριμένη ημερομηνία θα συζητιέται για πολλά χρόνια από τους ιστορικούς. Η μεγαλειώδης συγκέντρωση δέχτηκε την καταστολή της αστυνομίας μερικά δευτερόλεπτα μετά την ανακοίνωση της απόφασης. Αυτή η πράξη έδειξε και τα όρια της ανοχής του κράτους απέναντι στον αντιφασισμό. Η Δικαιοσύνη έδεσε το μαντρόσκυλο που τόσα χρόνια δάγκωνε, αλλά η καταστολή ήταν η προσπάθεια του Χρυσοχοΐδη να δείξει ποιος έχει την τελευταία λέξη.
Ο φασισμός δεν τελειώνει με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, παρόλο που για δεκαετίες υπήρξε η κύρια έκφρασή του. Υπάρχει όμως και ο φασισμός χωρίς σβάστικα, ο φασίστας της διπλανής πόρτας που θα χλευάσει ανθρώπους λόγω της καταγωγής τους και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Υπάρχει και ο θεσμικός φασισμός που ενισχύει τον φασισμό της καθημερινότητας, τον οποίο συνδυάζει με ρατσιστική ρητορική. Αυτός ο φασισμός φοράει γραβάτα, εμφανίζεται στα κανάλια, εκφράζεται από το νέο τρεντ της alt right και το υποτιθέμενο μέτωπο κοινής λογικής. Όταν όμως έχει απέναντί του εξαθλιωμένους πρόσφυγες ξεχνάει τον φιλελευθερισμό που επαγγέλλεται και σηκώνει εθνικιστικά λάβαρα. Ο αντιφασισμός πάει χέρι χέρι με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες. Δεν μπορείς να δηλώνεις πολέμιος της Χρυσής Αυγής και να χρησιμοποιείς τον όρο «λαθρομετανάστης». Γιατί με αυτό τον τρόπο οι φασίστες απανθρωποποιούσαν τα θύματά τους προτού τα μαχαιρώσουν.
Η εμπειρία του δικαστηρίου ήταν πολύ δυνατή. Ήταν ανατριχιαστικές οι καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας, των γονιών του Παύλου Φύσσα, των θυμάτων που υπέδειξαν τους θύτες τους. Και φυσικά οι αγορεύσεις των δικηγόρων της πολιτικής αγωγής, ένα αμάλγαμα ορθού λόγου, πολιτικής συνείδησης και συναισθήματος.
Η καταγραφή των στιγμιότυπων της δίκης είχε για μένα την αξία της υπέρβασης του φόβου. Οι ναζί δεν είναι τερατόμορφα κτήνη με σουβλερά νύχια και δόντια, όπως εμφανίζονται σε στερεοτυπικές απεικονίσεις. Βιολογικά είναι άνθρωποι σαν κι εμάς οι οποίοι εφαρμόζουν απάνθρωπες ιδέες. Οι δύο νεαροί ναζί που καβάλησαν το μηχανάκι ξημερώματα για να σκοτώσουν τον Λουκμάν ή το τάγμα εφόδου που δολοφόνησε τον Παύλο είναι συνηθισμένοι άνθρωποι, σαν αυτούς που περιέγραψε η Χάνα Άρεντ στην «Κοινοτοπία του κακού». Οι πράξεις τους δείχνουν πώς λειτουργούν οι άνθρωποι όταν αποκτούν περιστασιακά δύναμη, αλλά και πώς χάνουν στη συνέχεια την αξιοπρέπειά τους και μετατρέπονται σε θρασύδειλα ανθρωπάκια που καταρρακώνονται και λένε ψέματα.
Ήταν αξιοθρήνητη εικόνα στο δικαστήριο η προσπάθεια αποποίησης ευθυνών από ανθρώπους που τόσα χρόνια παρίσταναν τους μαχητές ιδεολόγους και τους «υπερασπιστές της φυλής». Κάποιοι πίστευαν ότι αυτή η δίκη θα τους ηρωοποιήσει, αλλά, αλήθεια, τι σχέση μπορεί να έχει ο Μιχαλολιάκος με τον Νίκο Μπελογιάννη;
Θεωρώ την τέχνη πολύ σημαντικό κομμάτι του αντιφασιστικού κινήματος και του αγώνα που έχουν κάνει οι λαοί ενάντια στον φασισμό. Από τη δεκαετία του ’30 με τα υπέροχα φωτομοντάζ του Τζον Χάρτφιλντ και τη μετέπειτα τεράστια καλλιτεχνική παραγωγή στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στη ζωγραφική και τη μουσική.Η τέχνη δεν έμεινε αμέτοχη κατά τη διάρκεια της ιστορικής δίκης. Η Λέσχη Ελλήνων Γελοιογράφων συμμετείχε σε εκδηλώσεις, ενώ υπήρξε και η καμπάνια «Βάλ’ τους X» που οπτικοποίησε τις ρατσιστικές επιθέσεις. Ο κάθε καλλιτέχνης κατέγραψε με τον δικό του τρόπο τη βία και τη φρίκη που ένιωσαν τα θύματα των νεοναζί σε όλη την Ελλάδα. Εγώ θέλησα να αποδώσω τα γεγονότα ρεαλιστικά. Έκανα σχέδια με την επίθεση σε έναν Κύπριο φοιτητή στο Σύνταγμα και σε έναν μετανάστη στο Περιστέρι, τον οποίο μάλιστα δεν δέχτηκαν στο νοσοκομείο επειδή δεν είχε χαρτιά.
