Ήμασταν θεατές στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου με την κλασική σαιξπηρική «Τρικυμία» που δόθηκε από έγκλειστους στις φυλακές Κορυδαλλού
Κλείνει τα κουμπιά από το ολόλευκο πουκάμισό του ψηλά έως τον λαιμό και ακουμπά προσεκτικά το σκήπτρο του στο τραπέζι. Λίγα λεπτά πριν από το θεατρικό του ντεμπούτο στη σαιξπηρική «Τρικυμία» και ο Νίκος δείχνει χαρούμενος. Βεβαιώνεσαι γι’ αυτό όταν σου ανακοινώνει ότι την επόμενη εβδομάδα εκδικάζεται στο Εφετείο το αίτημα της αποφυλάκισής του.
Αργά το απόγευμα της περασμένης Τετάρτης στις φυλακές Κορυδαλλού και το ηλεκτρικό κουμπί της κεντρικής εισόδου δεν σταματά να ηχεί. Η δράση του Εθνικού για θέατρο στο σωφρονιστικό κατάστημα έχει φέρει ένα πυκνό και αναπάντεχο κοινό στο κατώφλι των φυλακών. Είναι εξάλλου μια από τις σπάνιες φορές που Ελληνες κρατούμενοι ανεβάζουν ολοκληρωμένη παράσταση πάνω σε κλασικό κείμενο. «Ο κόσμος είναι γεμάτος θαύματα» ισχυρίζεται στην «Τρικυμία» ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ και ο σκηνοθέτης Στρατής Πανούριος δοκιμάζει εδώ και έξι μήνες, με αποκορύφωμα την αποψινή βραδιά, το δικό του.
Ο Νίκος βρέθηκε ανάμεσα στους πρώτους που συμμετείχαν στο εγχείρημα, πιστεύοντας ότι η δημιουργική διαδικασία της τέχνης «νικάει την απραξία, αμβλύνει την κατάσταση του εγκλεισμού. Δεν άντεχα να κοιτάζω το απέραντο κάγκελο, να περνάω τις μέρες μου αναλύοντας δικογραφίες. Στο κελί γίνεσαι αγρίμι. Ετσι, όταν πριν από δυόμισι χρόνια ήρθα εδώ ζήτησα τα πινέλα μου». Ο Νίκος ζωγραφίζει από παιδί. Κι αν αυτό δεν ακούγεται σημαντικό, σύντομα αρχίζει να απαριθμεί τα εικαστικά του επιτεύγματα: την έκθεση σε γκαλερί της Νέας Υόρκης, τη συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών των Βρυξελλών, τη «Μονμάρτρη» –«σε διαστάσεις 1,60×1» διευκρινίζει– που ολοκληρώνει στο «φτωχικό κελί του». Το εργαστήρι εικαστικών εγκαινιάστηκε στον Κορυδαλλό χάρη σε δική του εισήγηση.
Από την ιεραρχία της τράπεζας στη φυλακή
Πάει ώρα που αναρωτιέσαι: τι κάνει ένας άνθρωπος σαν τον Νίκο στη φυλακή; «Τον Νίκο τον αυτοκτόνησα, δεν υπάρχει πια. Ο Νίκος είναι εκείνος που καταδικάστηκε για οικονομικό έγκλημα ως υπάλληλος του private banking της Εθνικής Τράπεζας. Ναι, όπως το ακούτε, ήμουν το Νο23 στην ιεραρχία της Εθνικής. Ομως εδώ μέσα γεννήθηκε ένας άλλος άνθρωπος, που πλέον ξέρει τα θέλω του» ομολογεί χωρίς περιστροφές. Η ζωγραφική φαίνεται ότι έγινε ο δρόμος της επιστροφής προς τον πιο αθώο εαυτό του. Επεισε και άλλους συγκρατουμένους του να επιχειρήσουν το ίδιο. «Η ζωγραφική είναι ελευθερία» τους είπα. «Και στη ζωγραφική τα λάθη σβήνονται με χρώμα, σε αντίθεση με τη ζωή όπου τα λάθη δεν σβήνονται καθόλου»… Υστερα ήρθε στη ζωή του το θέατρο.
Εξι μήνες μετά την έρευνά του με απεξαρτημένους του ΚΕΘΕΑ, ο Στρατής Πανούριος βρέθηκε να υλοποιεί το πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου και του υπουργείου Δικαιοσύνης για τη δημιουργία ενός θεατρικού εργαστηρίου εντός του ιδρύματος. Από τον περασμένο Νοέμβριο (και με τη συμμετοχή της ηθοποιού Ασημίνας Αναστασοπούλου) είδε ανθρώπους «να δραπετεύουν από τον παλιό τους εαυτό. Δεν δουλέψαμε τυχαία πάνω στην “Τρικυμία” του Σαίξπηρ· είναι ένα έργο που μιλάει για τη συγχώρεση και αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ για να συγχωρέσουν πρώτα τον εαυτό τους και ύστερα τους άλλους γύρω τους. Είδαμε, στ’ αλήθεια, είκοσι ανθρώπους να μεταμορφώνονται παλεύοντας με το παρελθόν τους».
«Η καρδιά μου σε ποθεί τόσο όσο ένας φυλακισμένος ποθεί την ελευθερία του» εξομολογείται ο νεαρός Φερνάντο στη Μιράντα, σχηματίζοντας το παραμυθιακό ειδύλλιο της «Τρικυμίας». Στην πραγματική ζωή ο Γιώργος, που υποδύεται τον ερωτευμένο πρίγκιπα της Νάπολης, είναι κατηγορούμενος για συμμετοχή στην οργάνωση των Πυρήνων της Φωτιάς, όπως και ο Παναγιώτης, ο οποίος εμφανίζεται στον ρόλο του ραδιούργου αδερφού του δούκα Πρόσπερο. Το σαιξπηρικό πρωτότυπο επιφυλάσσει κραυγές για την ελευθερία, το «βάσανο» και τη «σκλαβιά της φυλακής», βγάζοντας και τους δυο κρατούμενους από την άβολη θέση να απαντήσουν σε δημοσιογραφικές ερωτήσεις.
Ανθρώπινες ιστορίες πίσω από τα κάγκελα
Τα φώτα της «σκηνής» (όπου σκηνή, ένας κήπος διάσπαρτος με θάμνους και δέντρα) έχουν χαμηλώσει και ένας κρατούμενος παίζει απαλά στην κιθάρα του Πυξ Λαξ. Ο Μανώλης κάθεται πλάι του σε ένα άδειο παγκάκι και αρχίζει να στρίβει τσιγάρο μέχρι να συμφωνήσει τελικά με τον Σαίξπηρ. «Η σωφροσύνη είναι αρετή και δεν μπορεί να επιβληθεί με μια ποινή. Καλλιεργείται στον άνθρωπο όπως ο σπόρος στο χώμα και ο Πανούριος ήταν για εμάς ένας τέτοιος γεωργός. Μόνο έργο δασκάλων τέχνης μπορεί να είναι η σωφροσύνη, όχι δεσμοφυλάκων». Οξύμωρο που ο Μανώλης –«ένα πρεζόνι από την πλατεία Βάθη», όπως αυτοσυστήνεται– μιλάει σχεδόν ποιητικά. Φταίει που «βαφτίστηκα στο φως του θεάτρου αφού για 30 χρόνια ζούσα στο σκοτάδι». Εχοντας περάσει όλη τη νιότη του εξαρτημένος από την ηρωίνη, κατηγορούμενος για διακίνηση ναρκωτικών και με το όνομά του να φιγουράρει ψηλά στη λίστα των εγχώριων φοροφυγάδων, σήμερα γράφει ποίηση, διαβάζει και ζωγραφίζει γιατί ξέρει ότι αυτές οι λύσεις είναι, προς το παρόν, «η πιο ασφαλής απόδραση».
Την ίδια ώρα, περιμένει τη δίκη του εκτιμώντας πως θα αθωωθεί, «αφού πρώτα με έχουν διαλύσει», και λαχταρά να επιστρέψει στην οικογένειά του, «αυτούς που αντέχουν να με αγαπούν ακόμη». Στα 54 του χρόνια ο Μανώλης μιλάει περήφανα για την κόρη του που μόλις έδωσε πανελλήνιες και περιμένει με αγωνία τα αποτελέσματα. «Θέλει να γίνει ψυχολόγος. Και ξέρεις γιατί;» ρωτάει ρητορικά. «Για να μπαίνει στις φυλακές και να στηρίζει ανθρώπους σαν εμένα».
Η αλήθεια είναι πως ανθρώπους σαν τον Μανώλη έχουν αποφασίσει να στηρίξουν πολλοί ακόμη. Μια ματιά στον κήπο και διακρίνεις στα γρήγορα τον Βαγγέλη Μουρίκη, τον Παντελή Βούλγαρη, τον Γιώργο Κουμεντάκη, τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο, τον Στάθη Λιβαθινό – και πολλούς ακόμη καλλιτέχνες που δεν βρίσκονται εδώ απόψε (τον Γιάννη Οικονομίδη, τον Σωτήρη Γκορίτσα, τον Αιμίλιο Χειλάκη, την Αθηνά Μαξίμου, την Αγγελική Παπούλια) που έχουν προστρέξει από καιρό τη Λέσχη Ανάγνωσης των φυλακών Κορυδαλλού, αναγνωρίζοντας στους τροφίμους τουλάχιστον το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου και της τέχνης.
Ο Τάσος, ο Πρόσπερος της «Τρικυμίας», που αρνείται εδώ και ώρα να αποχωριστεί το σκήπτρο του δούκα και περιφέρεται κραδαίνοντάς το, φλερτάρει ήδη με την ελευθερία. Κατηγορούμενος για διακίνηση ναρκωτικών στο εξωτερικό –σε μια υπόθεση που, όπως ισχυρίζεται, τον ενέπλεξε εν αγνοία του, ο ίδιος του ο αδερφός– περιμένει μέχρι την προσεχή Τετάρτη, όταν το ημερολόγιο θα δείξει 28 Ιουνίου, για να εκδικαστεί η υπόθεσή του. «Αναμένεται να κηρυχτώ αθώος» λέει χαμογελώντας πλατιά. Στιγμιαία, χαμογελά πικρά όταν συλλογίζεται τη φοβερή ειρωνεία: να ερμηνεύει τον ρόλο ενός ήρωα που επίσης προδίδεται και εξορίζεται από τον αδερφό του. «Ηταν μοιραίο να συναντήσω τον Πρόσπερο. Οχι για να αναλογιστώ τι μου έχει συμβεί, αλλά κυρίως για να κοιτάξω τον εαυτό μου στον καθρέφτη. Μου φαίνεται πως βγαίνω από αυτό τον ρόλο καλύτερος άνθρωπος». Λίγο νωρίτερα, στον επίλογο της «Τρικυμίας», ο Τάσος ζητούσε «άφεση από τα δεσμά του».