Ο ΟΔΑΠ προκήρυξε φωτογραφικό διαγωνισμό για 59 αναψυκτήρια σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, πετώντας έξω εν μια νυκτί τους νυν μισθωτές, με σκοπό να τα παραδώσει σε συγκεκριμένες μεγάλες εταιρείες − ομίλους − αλυσίδες
Στο παρά πέντε των εκλογών η κυβέρνηση βιάζεται να κλείσει τους λογαριασμούς της. Το τελευταίο δίμηνο έχει… τσουβαλιάσει σε νομοσχέδια, προεδρικά διατάγματα και τροπολογίες τόσο τον σύγχρονο όσο και τον αρχαίο πολιτισμό. Παράλληλα με το νομοσχέδιο που ψηφίζεται αύριο, το οποίο αλλάζει το καθεστώς των πέντε μεγάλων μουσείων της χώρας και τα αποκόπτει από την Αρχαιολογική Υπηρεσία «χαρίζοντάς» τα στον εκάστοτε υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος θα διορίζει κατά το δοκούν διοικητικά συμβούλια και διευθυντές, την 1η Φεβρουαρίου ο Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ, πρώην Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων – ΤΑΠ) ανακοίνωσε δημόσιο ανοιχτό πλειοδοτικό διαγωνισμό για 59 αναψυκτήρια και εστιατόρια σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία της χώρας. Επίσης, προβλέπεται να εγκατασταθούν αυτόματοι πωλητές νερού – αναψυκτικών σε 36 σημεία. Οι νυν μισθωτές έχουν ήδη λάβει εντολή παράδοσης των αναψυκτηρίων-εστιατορίων (θα ακολουθήσει διοικητική αποβολή) και θα απαντήσουν με μεμονωμένες αγωγές αύριο ώστε να μην προχωρήσει ο διαγωνισμός, ο οποίος είναι φωτογραφικός προκειμένου να μπουν σε αυτή την αγορά συγκεκριμένοι μεγάλοι «παίκτες», δεν εκσυγχρονίζει το μοντέλο λειτουργίας των αναψυκτηρίων και εστιατορίων και δεσμεύει τις επόμενες κυβερνήσεις για αρκετά χρόνια (6+6 με παράταση) σε ένα παρωχημένο και προβληματικό μοντέλο. Ενώ υποκρύπτει και ένα παράδοξο: τινάζει στον αέρα τα θεμέλια της δήθεν αυτονομίας που θα έχουν τα πέντε μεγάλα μουσεία της χώρας με τη μετατροπή τους σε ΝΠΔΔ.
Ας κάνουμε μια παραδοχή: η ορθή λειτουργία των αναψυκτηρίων και των εστιατορίων αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων αποτελεί μια έξωθεν καλή μαρτυρία για τον τρόπο που δουλεύει συνολικά η «βαριά βιομηχανία» του πολιτισμού και του τουρισμού της χώρας. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις εικόνες και τις καταγγελίες ντροπής για τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού βράχου της Ακρόπολης, όπου οι ταλαιπωρημένοι από την ανάβαση τουρίστες με 40άρια και καύσωνα δεν έβρισκαν νερό (που είναι σε διατίμηση) αλλά μόνο γρανίτες κόστους 5 ευρώ;
Και σε αυτό τον τομέα ο εκάστοτε υπουργός Πολιτισμού και συνολικά μια κυβέρνηση οφείλουν να έχουν όραμα για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και επιχειρησιακό σχέδιο που να στηρίζεται σε κριτήρια τόσο οικονομικά όσο και –κυρίως– ποιοτικά. Ολα δείχνουν ότι ο διαγωνισμός που προκήρυξε το υπουργείο είναι φωτογραφικός, απευθύνεται αποκλειστικά σε συγκεκριμένες μεγάλες επιχειρήσεις – ομίλους και πετάει έξω (στην κυριολεξία) τους μεσαίους και μικρότερους (που έχουν και το άγχος της αποπληρωμής των 96 δόσεων των επιστρεπτέων προκαταβολών), βάζοντας στην ίδια μοίρα κακοπληρωτές με συνεπείς στις υποχρεώσεις τους μισθωτές.
Η πίτα μοιράζεται στα τρία
Ο διαγωνισμός για την εκμίσθωση των 59 αναψυκτηρίων – εστιατορίων και των αυτόματων πωλητών σε 36 σημεία υποδιαιρείται γεωγραφικά σε τρεις ομάδες. Η πρώτη αφορά 19 αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία σε Αττική, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία και νησιά όπως: Ακρόπολη, Νομισματικό Μουσείο, Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, Μουσείο Τσίλλερ (Συλλογή Λοβέρδου), αρχαιολογικός χώρος Βραυρώνας, Μουσεία Χαλκίδας, Λαμίας, Λάρισας, Μυτιλήνης, Σάμου, Παλάτι Μεγάλου Μαγίστρου και Ακρόπολη στη Ρόδο, Κάστρο Λέρου κ.ά. Ο μισθωτής αναλαμβάνει επίσης την τοποθέτηση αυτόματων πωλητών σε 14 χώρους όπως: Ορχομενός, Ιερά Μονή Οσίου Λουκά, Θερμοπύλες, Αφαία στην Αίγινα, Καστελόριζο κ.ά. Η δεύτερη ομάδα αφορά 14 αρχαιολογικούς χώρους και μου
σεία σε δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησο και Κρήτη (Μυκηνών, Φρουρίου Παλαμηδίου, Μεσσήνης, Ανακτόρου Νέστορος, Πατρών, Ναυπάκτου, Κνωσού, Ενετικού Φρουρίου Κούλε, Σπιναλόγκας κ.ά.) και την τοποθέτηση αυτόματων πωλητών σε 13 σημεία (σε Μυκήνες, Επίδαυρο, Μυστρά κ.ά.). Η τρίτη ομάδα αφορά 26 χώρους και μουσεία στην Αθήνα, τη βόρεια Ελλάδα, την Ηπειρο και τα Ιόνια νησιά (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αδριανού 41-45, Ολυμπιείο Αθηνών, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, Βεργίνα, Πέλλα, Δίον, Κάστρο Ιωαννίνων, Παλαιό Φρούριο Κέρκυρας κ.ά.) και την τοποθέτηση αυτόματων πωλητών σε εννέα σημεία (Αρχαίο Θέατρο Μαρωνείας, Κάστρο Πλαταμώνα κ.ά.).
Ας δούμε τα νούμερα: το ελάχιστο ετήσιο μίσθωμα για την ομάδα Α ορίζεται στο ποσό των €529.995, για την ομάδα Β €293.620 και για την ομάδα Γ €531.347. Τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια που τέθηκαν αποκλείουν εκ των πραγμάτων «μεσαίους» και «μικρότερους» παίκτες. Καταρχάς οι συμμετέχοντες οφείλουν να έχουν για πέντε συνεχή χρόνια «ετήσιο κύκλο εργασιών μεγαλύτερο του ενός εκατομμυρίου (€1.000.000,00) ευρώ και θετικά ίδια κεφάλαια». Σημαντικό είναι ότι ο όρος αυτός αφορά τα έτη 2017-2021, δηλαδή συμπεριλαμβάνει την περίοδο των lockdowns και τους χαμηλούς τζίρους της εστίασης λόγω της πανδημίας. Στη συνέχεια, στα «Κριτήρια Τεχνικής και Επαγγελματικής Ικανότητας» απαιτείται «επαγγελματική εμπειρία τουλάχιστον κατά τα τελευταία έξι (6) έτη (2017-2022) στη λειτουργία 10 τουλάχιστον καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, κλειστής ή ανοιχτής αγοράς, στα οποία τρόφιμα και ροφήματα προετοιμάζονται και προσφέρονται σε όρθιους ή και καθήμενους πελάτες σε δύο τουλάχιστον διαφορετικές γεωγραφικές περιφέρειες της χώρας». Μετρημένοι στα δάχτυλα είναι αυτοί που έχουν τέτοια «εμπειρία».
Με δυο λόγια, τα αναψυκτήρια μοιράζονται σε μεγάλα «πακέτα» με υψηλά συνολικά τιμήματα και τεράστια γεωγραφική διασπορά, με αποτέλεσμα να προκύπτουν «άπιαστες» απαιτήσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας και τεχνικοεπαγγελματικής ικανότητας. Επομένως, αποκλείονται εκ των πραγμάτων οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες. Οχι όμως μόνο με οικονομικά και τεχνικά κριτήρια αλλά… εξαρχής και εκβιαστικά. Στην προκήρυξη του διαγωνισμού διαβάζουμε ότι εάν κάποιος που ήδη μισθώνει ένα χώρο και έχει δεχτεί εντολή διοικητικής αποβολής δεν υπογράψει οικειοθελώς πρωτόκολλο παράδοσης – παραλαβής, αυτομάτως αποκλείεται από τη δυνατότητα να συμμετέχει στον διαγωνισμό, αφού χαρακτηρίζεται «κακός μισθωτής».
Να σημειώσουμε ότι πολλά υφιστάμενα μισθώματα έχουν λήξει και οι νυν μισθωτές επωφελούνται από τη (νόμιμη) περίοδο παράτασης. Ξαφνικά δηλαδή, ένα βήμα πριν από τις εκλογές, η κυβέρνηση θυμήθηκε ότι τα μισθώματα έχουν λήξει… Καταληκτική ημερομηνία προσφορών για τον διαγωνισμό είναι η 28η Φεβρουαρίου, ενώ ο ανάδοχος καλείται σε 45 μέρες να ανακαινίσει, να εξοπλίσει και να λειτουργήσει τα δεκάδες αναψυκτήρια. Θα προλάβουν να γίνουν όλα στην ώρα τους; Ναι, αν οι νέοι μισθωτές είναι… stand by.
Kάτω από τη βάση…
Ας δούμε όμως μερικά γεωγραφικά… παράδοξα:
• Το Μουσείο Πύργου δεν θα έχει ίδιο μισθωτή με τη «διπλανή» Αρχαία Ολυμπία, που δεν συμπεριλαμβάνεται σε κάποιο από τα τρία πακέτα επειδή έχει ξεχωριστή μεμονωμένη σύμβαση, αλλά με την Κνωσό στην Κρήτη γιατί με αυτήν ομαδοποιείται.
• Λίνδος, Κάμειρος και Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου έχουν ξεχωριστές μεμονωμένες συμβάσεις. Αλλά το Παλάτι του Μαγίστρου που είναι στην κυριολεξία απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου έχει «μετακομίσει» στην ομάδα… Στερεάς Ελλάδας, Θεσσαλίας κ.λπ.
• Στην ομαδοποίηση της βόρειας Ελλάδας βρίσκουμε μεγάλα αναψυκτήρια και εστιατόρια της Αθήνας: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Ολυμπιείο και το εστιατόριο στην Αδριανού 41-45. Το τελευταίο βρίσκεται δίπλα στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, που ανήκει όμως σε άλλη ομάδα.
Τι πιο λογικό χώροι και μουσεία σε απέναντι πεζοδρόμια στην κυριολεξία να ομαδοποιούνται σε άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα; Πάντως, είναι ακριβώς αυτά τα «φιλέτα» της Αθήνας που μεγαλώνουν το αντίτιμο για την κατηγορία της βόρειας Ελλάδας. Να έγιναν άραγε οι κατηγορίες για συγκεκριμένους υποψηφίους; Είναι λογικό να παίρνεις μεγάλα αναψυκτήρια και εστιατόρια της Αθήνας και να τα ρίχνεις στην κατηγορία της Β. Ελλάδας; Ναι, αν τα μεγάλα μουσεία λειτουργούν ως «τυράκια», τα οποία μάλιστα αυξάνουν τον τζίρο. Είναι όμως σχεδόν βέβαιο ότι τα αναψυκτήρια μικρότερων μουσείων, περιφερειακών και απομακρυσμένων είτε θα δοθούν από τον πλειοδότη αλλού με «υπεργολαβία» είτε θα απαξιωθούν εντελώς και τελικά δεν θα λειτουργήσουν. Θα ήταν πιο αποτελεσματικό εάν για μικρούς χώρους λειτουργούσαν άλλα σχήματα που απευθύνονταν στην εκάστοτε τοπική κοινωνία ώστε να υπάρχει κίνητρο.
Για τα μικρά, περιφερειακά και ελλειμματικά αναψυκτήρια το σχέδιο της προηγούμενης κυβέρνησης, του υφυπουργού Κώστα Στρατή και της τότε διοίκησης του ΤΑΠ (νυν ΟΔΑΠ), ήταν να παραχωρηθούν έναντι συμβολικού τιμήματος σε τοπικούς φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Εφαρμόστηκε με επιτυχία στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας με τοπικό φορέα επανένταξης ανθρώπων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα μέσω συνεργασίας με τον Δήμο Λαρισαίων. Με τέτοιες κινήσεις η πολιτιστική διαχείριση αποκτά και θετικό κοινωνικό πρόσημο. Το ίδιο μοντέλο θα μπορούσε επεκταθεί και σε άλλους μικρούς χώρους όπως Χαλκίδα, Λαμία, Μυτιλήνη, Λήμνος, Κως κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση ο τρόπος της μίσθωσης που προβλέπει ο διαγωνισμός, τον οποίο προκήρυξε η νυν ηγεσία του ΥΠΠΟΑ, είναι ξεπερασμένος και αποδεδειγμένα προβληματικός. Θα χρειαζόταν ένα άλλο είδος αξιοποίησης για μεγάλους χώρους και μουσεία, με άλλο θεσμικό πλαίσιο, ποσοστό επί των εσόδων και σίγουρα για μικρότερο χρονικό διάστημα, όχι 6+6 χρόνια που είναι δεσμευτικό και δεν αφήνει μεγάλο περιθώριο ελέγχου της ποιότητας και της αξιοπιστίας. Υπάρχει ο νόμος 4413/16 τον οποίο δεν αξιοποιεί η κ. Μενδώνη και ο οποίος προσφέρει καλύτερα εργαλεία για άλλου τύπου προκηρύξεις και συμβάσεις, που επιτρέπουν στον δημόσιο φορέα να ελέγχει αποτελεσματικά τη λειτουργία με συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, έχοντας ταυτόχρονα αυξημένα έσοδα.
Τρανταχτό παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας λειτουργίας είναι το θεσμικό πλαίσιο του καφέ-εστιατορίου του Μουσείου της Ακρόπολης με όρους που εξασφαλίζουν σφικτό έλεγχο του αναδόχου για την επίτευξη ποιοτικών στόχων, ποσοστό επί των εσόδων (που στο Μουσείο Ακρόπολης έφτασε στο εντυπωσιακό 38,6%!) και μικρή διάρκεια σύμβασης ώστε να ασκείται πίεση για τήρηση των ποιοτικών και οικονομικών υποχρεώσεων του αναδόχου.
Mόνο στα χαρτιά
Ο ΟΔΑΠ με την τωρινή προκήρυξη γυρίζει στη δεκαετία του ’70. Επιστρέφει για το σύνολο των αναψυκτηρίων, μεγάλων και μικρών, στο παρωχημένο μοντέλο της μίσθωσης του ΠΔ 715 του 1979 που κληρονόμησε το ΤΑΠ – ΟΔΑΠ από τον χρεοκοπημένο από την κακοδιαχείριση ΟΠΕΠ, με απλό ενοίκιο και μεγάλη διάρκεια σύμβασης, βάζοντας όρους που «φωτογραφίζουν» συγκεκριμένες μεγάλες εταιρείες και ομίλους και εξαφανίζουν κάθε έννοια ανταγωνισμού. Μάλιστα, το ξεπερασμένο και προβληματικό αυτό μοντέλο, που όπως έχει αποδειχτεί στην πράξη δεν διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον, θα εφαρμοστεί ακόμη και στα μεγάλα μουσεία της χώρας που η κυβέρνηση μετατρέπει σε ΝΠΔΔ – δήθεν στο όνομα του εκσυγχρονισμού και της περίφημης αυτονομίας.
Και εδώ συμβαίνει και ένα ακόμη παράδοξο. Ενα από τα επιχειρήματα της κ. Μενδώνη για την αλλαγή του καθεστώτος των πέντε μεγάλων μουσείων και τη μετατροπή τους σε ΝΠΔΔ είναι ότι θα αποκτήσουν «αυτονομία», με στόχο την καλύτερη διαχείριση σε εισιτήρια, πωλητήρια και αναψυκτήριά. Τελικά, όπως διαβάζουμε στο νομοσχέδιο που ψηφίζεται αύριο, δεν θα την έχουν! Ο ΟΔΑΠ θα συνεχίσει να διαχειρίζεται εισιτήρια, πωλητήρια και αναψυκτήρια για μεγάλες μεταβατικές περιόδους, παραπέμποντας τη δήθεν «αυτονομία» στις καλένδες. Ετσι ο φωτογραφικός διαγωνισμός για τα αναψυκτήρια δεσμεύει τα «αυτόνομα» νομικά πρόσωπα για 6+6 χρόνια.
Δηλαδή το ένα νομικό πρόσωπο (ΟΔΑΠ) θα «μπαίνει» μες στο άλλο (μουσεία), με αποτέλεσμα μια ωραία… μπάμπουσκα νομικών προσώπων. Τελικά με το νέο νομοσχέδιο η μόνη αυτονομία που εξασφαλίζεται είναι του εκάστοτε υπουργού Πολιτισμού για να διορίζει όποιο διοικητικό συμβούλιο και διευθυντή θέλει, για να κάνουν τις δικές τους αναθέσεις. Αν είναι ημέτεροι και κολλητοί, ακόμη καλύτερα.