Λίγους μήνες πριν από τον αναπάντεχο θάνατό του, ο Τζίμης Πανούσης είχε δώσει μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις στο Docville, με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.
Ο ανελέητος «μπαμπάς» της σάτιρας ετοιμαζόταν να κατεβεί φουριόζος στην Επίδαυρο ως πρωταγωνιστής στην «Ειρήνη» του Εθνικού Θεάτρου.
Διαβάστε τη συνέντευξή του από τον Ιούνιο του 2017:
Στο τραπέζι του σαλονιού σκορπισμένοι κάποιοι δίσκοι του. Στον τοίχο προσωπογραφίες του σε άσπρο-μαύρο. Ακόμη κι αν ο Τζίμης Πανούσης δεν καθόταν απέναντί μου, όλα γύρω φωνάζουν το όνομά του. Ο ίδιος δηλώνει ότι ο Τζίμης της καθημερινότητας δεν έχει καμία σχέση με εκείνον της σκηνής και πως δεν ψωνίστηκε ποτέ με την πάρτη του. «Αν είχα έστω και λίγο ψώνιο μέσα στο κεφάλι μου, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα. Ομολογώ ότι έχω ανάγκη να ψωνιστώ. Βέβαια, για να μην είμαι αχάριστος, ό,τι και να κάνω ο κόσμος μού δείχνει την αγάπη του. Και στον δρόμο να βγω, θα μου μιλήσουν, θα με αγκαλιάσουν. Αυτό κάπως με ανεβάζει». Με αυτή την ψυχολογία κατεβαίνει στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου ως Τρυγαίος.
Σας κολακεύει το μεγάλο κοινό;
Πάντα με ενδιέφερε το μεγάλο κοινό, γι’ αυτό κι έχω κάνει αντίστοιχες εμφανίσεις. Νομίζω ότι όσο πιο πολλοί τόσο πιο καλά. Το ίδιο ισχύει και στο ερωτικό κομμάτι. Η μέθεξη της τέχνης σχετίζεται ευθέως με το σεξ και τον ερωτικό οργασμό. Ξέρετε, ήταν πάντοτε πεποίθησή μου πως με τον οργασμό αγγίζεις το θείο. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει κι εδώ. Υπάρχει ένα περίεργο χρονικό σημείο –τη στιγμή που βγαίνεις από την κουίντα μπροστά στο κοινό– που μπορώ να περιγράψω ως θεία κατάσταση.
Ωστόσο, η Επίδαυρος και η «Ειρήνη» είναι διαφορετική υπόθεση. Φοβάστε μήπως αποτύχετε;
Οχι. Εξάλλου όσα λέγονται για τη μαγεία της Επιδαύρου είναι μαλακίες. Ετσι κι αλλιώς ο βασικός μας στόχος είναι η αποδόμηση του έργου. Μπορεί και να αποτύχουμε – δεν ξέρω.
Εχετε εμπιστοσύνη στο ταλέντο σας;
Προσπαθώ να πιστέψω σε διάφορα πράγματα αλλά δεν τα καταφέρνω. Περνώντας από τον καθρέφτη κάποιες φορές, πιστεύω. Λέω «ποιος είσαι, ρε θεέ!».
Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας ως καλλιτέχνη;
Τα έχω αγγίξει όλα. Ξεκίνησα στα μπουλούκια, τα οποία ήταν μεγάλο σχολείο – σαν να έχω βγάλει δέκα δραματικές σχολές. Συνέχισα ως φωτογράφος, δοκίμασα τη σκηνοθεσία, μετά πέρασα στη μουσική. Κι αυτό είναι το πιο ωραίο, να μην κατατάσσομαι πουθενά. Η ταύτιση με κάτι συγκεκριμένο είναι στείρο πράγμα.
Γιατί δεν συνεχίσατε στο θέατρο;
Γιατί στην Ελλάδα δεν έχουμε τη νοοτροπία της ομαδικής εργασίας· δεν έχουμε κοινό στόχο. Οσες φορές συνεργάστηκα με άλλους, μου βγήκε η Παναγία.
Κάποιοι αναγνωρίζουν σ’ εσάς μια σύγχρονη αριστοφανική περσόνα.
Δεν υπάρχουν τέτοια μέτρα ή αναγωγές. Εκείνο ωστόσο που με συγκινεί στον Αριστοφάνη –εκτός από το έργο του– είναι ότι πέθανε εξόριστος στην Αίγινα κοιτάζοντας τον ναό της Αφαίας. Ενα τέτοιο τέλος θα ήθελα να έχω κι εγώ. Στα χρόνια του Αριστοφάνη όποιος ξεπερνούσε ένα μέτρο εξοστρακιζόταν· είναι χρήσιμο αυτό.
Τι άλλο συνειδητοποιείτε παίζοντας τον Τρυγαίο στην «Ειρήνη»;
Πως η Ειρήνη είναι μια ουτοπία, μια χίμαιρα. Γιατί μπορεί να είμαστε κάπως ήσυχα –αν και ένας πόλεμος δουλεύει από κάτω, υπόγεια στη ζωή μας– αλλά 200 χιλιόμετρα από εμάς βομβαρδίζονται ολόκληρες πόλεις και δολοφονούνται παιδιά. Η ζωή και η ειρήνη είναι μικρά διαλείμματα μεταξύ των πολέμων. «Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων», όπως λέει ο Ηράκλειτος. Εγώ δεν ξέρω από πόλεμο, όπως δεν ξέρω και από στρατό – γιατί δεν έχω υπηρετήσει φαντάρος.
Γιατί δεν πήγατε φαντάρος; Δεν θα τα βγάζατε πέρα;
Μια χαρά θα άντεχα. Απλώς αν ήταν να πάρω όπλο στα χέρια μου, θα το έκανα κανονικά: θα πήγαινα να πάρω την Κωνσταντινούπολη! Εγώ τους είπα ότι «αν πρόκειται να πάρω το όπλο στα χέρια μου, θα το κάνω για κάποιον λόγο – όχι για να κοροϊδεύω την κοινωνία». Για μένα ο στρατός δεν είχε καμία λογική, κανένα συναίσθημα, καμία αισθητική. Οταν παρουσιάστηκα βρίσκονταν μαζί μου άνθρωποι με πραγματικά προβλήματα ώστε να μην υπηρετήσουν. Θυμάμαι δυο τραβεστί που υπέμειναν φοβερό ξεφτίλισμα, μέχρι που τους βίασαν. Μιλάμε για φοβερά πράγματα.
Για ποιον λόγο θα πολεμούσατε;
Για όσα πιστεύω. Αν και τώρα που μιλάμε είμαι σε άμυνα. Η κατάσταση που ζούμε καθημερινά είναι ένας πόλεμος και ανά πάσα στιγμή μπορεί να γίνει μια απίστευτη έκρηξη βίας, που μόνο αυτή μπορεί να φέρει τη λύτρωση. Από την άλλη, ο κόσμος μπορεί να διαλέξει να είναι δούλος. Εχουμε και τέτοια παραδείγματα στην Ιστορία· μπορεί η νέα γενιά να συμβιβαστεί με 300 ευρώ, λίγο φούντα, λίγο χαρτζιλίκι από τη σύνταξη της μάνας και τέλος.
Ποιος είναι ο εχθρός σας;
Ο εαυτός μου είναι ο μεγαλύτερος εχθρός μου. Είναι εκείνος που παρά τα όσα έχει καταφέρει κουβαλάει μέσα του μια θλίψη.
Και ο εχθρός σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο;
Η εξουσία είναι πάντα απέναντι. Εχθρός είναι ο πολιτικός ορθολογισμός, η σοβαροφάνεια. Η σάτιρα αυτό κάνει στην εξουσία, την εχθρεύεται.
Η σάτιρα μπορεί να μεταβληθεί σε εργαλείο ρατσισμού;
Οχι, είναι απόλυτα αντιρατσιστική. Οπως σατιρίζω τον Τσίπρα, έτσι θα σατιρίσω και τη μάνα μου κι έναν ανάπηρο. Δεν κωλώνω πουθενά – ούτε σε Εβραίους ούτε σε ομοφυλόφιλους, γι’ αυτό και έχω προβλήματα. Δυστυχώς, έχει επικρατήσει παγκοσμίως το politically correct, υπάρχουν πολλοί που θίγονται. Και ειδικά αυτοί που μας κυβερνούν –οι οποίοι είναι εντελώς ανίκανοι– σύντομα θα προχωρήσουν στη λογοκρισία. Ηδη έχω πολλά κρούσματα λογοκρισίας. Μου συνιστούν να μη λέω για τους μαύρους, τους γκέι, να μην κάνω σεξιστικά σχόλια για τις γυναίκες. Τι σεξιστικά σχόλια, ρε καραγκιόζη; Υπάρχει μεγαλύτερος σεξισμός από το να έχεις μια γυναίκα άνεργη, να της στερείς την πρόσβαση στα απαραίτητα; Και σε πειράζει που εγώ θα πω «τι ωραίο κώλο που έχεις»;
Ο δημόσιος λόγος σας πάντως συγκεντρώνει μεγάλη κριτική.
Ο καθένας μπορεί να πει ό,τι θέλει και για μένα.
Πολλοί σας κατηγορούν για αντισημιτισμό και ομοφοβία.
Κατ’ αρχάς είμαι ομοφυλόφιλος και το έχω δηλώσει. Απλώς η ομοφυλοφιλία μου κατέληξε σε λεσβιακή. Μου αρέσουν οι γυναίκες…
Αρνείστε ότι είστε ρατσιστής;
Ρατσιστής εγώ; Με τίποτε. Απλώς δεν είμαι το καλό παιδάκι του συστήματος. Και το σύστημα έχει ναζιστικές μεθόδους. Η Ευρωπαϊκή… Εκκένωση –όπως τη λέω εγώ– συστήθηκε το 1952 στη Ρώμη από έγκλειστους ναζί επειδή οι Γερμανοί είχαν το know-how της οργάνωσης. Και έτσι τώρα ζούμε μια πολεμική κατάσταση χωρίς όπλα – τουλάχιστον χωρίς κανονικά όπλα. Τώρα χρησιμοποιούν οικονομικά όπλα εναντίον μας. Νομίζω ότι θα ήταν πολύ καλύτερα αν είχαν μπει –όπως και τότε– κατακτητές για να μας αναγκάσουν να πάρουμε τα μαχαίρια και να αντισταθούμε.
Θα βρίσκατε λυτρωτικό το ξέσπασμα μιας αστικής εξέγερσης;
Είναι πολύ σοφό το σύνθημα «βία στη βία της εξουσίας». Μακάρι να σταματούσαν τα αυτοκίνητα στην Κηφισίας και ο κόσμος να έβγαινε στους δρόμους διαμαρτυρόμενος.
Δηλώνετε ακόμη κομμουνιστής;
Ετσι όπως έχουμε ξεφτιλίσει την Αριστερά δεν ξέρω. Πιστεύω όμως ότι υπάρχουν γνήσιοι αριστεροί. Εμαθα να ξεχωρίζω τους ανθρώπους σε ευαίσθητους και αναίσθητους· σε ανθρώπους που λένε «δεν πά’ να γαμηθούν όλα, εγώ θα κονομήσω» και σε αυτούς που νοιάζονται για τον διπλανό τους. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι δεξιοί και στη δεύτερη οι αριστεροί.
Μα και ο ΣΥΡΙΖΑ δηλώνει ότι ανήκει στην Αριστερά και εφαρμόζει μνημόνια.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει καμία σχέση με την Αριστερά, ούτε και το ΚΚΕ. Απλώς οι άνθρωποι του ΣΥΡΙΖΑ είναι πιο ύπουλοι. Τουλάχιστον οι κνίτες είναι πιο straight. Λες, εγώ είμαι χίπης, εσύ είσαι κνίτης, δεν συγκλίνουμε πουθενά.
Δηλώνετε χίπης λοιπόν;
Ετσι νομίζω. Ο χίπης και ο κνίτης γεννιούνται και πεθαίνουν τοιούτοι – δεν αλλάζουν δηλαδή.
Ναι, αλλά και ο Αλέξης Τσίπρας ως μέλος της ΚΝΕ ξεκίνησε.
Ο Τσίπρας γράφτηκε στην ΚΝΕ το ’89 όταν έπεφτε το τείχος του Βερολίνου. Αν έχεις τον θεό σου δηλαδή! Σκέψου τώρα χαρακτήρα ανθρώπου: να καταρρέει ο κομμουνισμός και αυτός να γράφεται στην ΚΝΕ.
Τι φαινόμενο είναι ο Τσίπρας στα μάτια σας;
Νταλαροειδές. Στην αρχή σε εκνευρίζει, μετά τον λυπάσαι. Εχει πέσει σε έναν κυκεώνα κι αυτός εξαιτίας της μανίας του για την καρέκλα. Η καρέκλα είναι φοβερό πράγμα, μεταμορφώνει τους ανθρώπους. Θυμάμαι έναν αγωνιστή του Πολυτεχνείου που μετά ως υπουργός του ΠΑΣΟΚ μού ομολόγησε ότι την πρώτη φορά που μπήκε στην υπουργική Mercedes κατουρήθηκε – κυριολεκτώ.
Με αυτά τα δεδομένα τι ψηφίζετε;
Δεν έχω ψηφίσει ποτέ και ούτε πρόκειται. Η εκλογική διαδικασία –μαζί με τη γραφειοκρατία– είναι, κατά τη γνώμη μου, το απόλυτο όπλο του συστήματος. Δείτε, ας πούμε, το εξής: το 65% ψήφισε κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα κυβερνά ο ΣΥΡΙΖΑ. Και η μόνη εκλογική διαδικασία απλής αναλογικής που έγινε ήταν το δημοψήφισμα. Ολα τα υπόλοιπα δουλεύουν με μπόνους εδρών. Εχουμε κομματική και πρωθυπουργική χούντα και αυτή είναι η γάγγραινα του ελληνισμού. Αυτό εγώ δεν το λέω δημοκρατία. Η δημοκρατία έχει ισονομία, ισοπολιτεία. Εδώ η δικαιοσύνη ελέγχεται, η θρησκεία ελέγχει τα υπόλοιπα, έχουμε κανονική δικτατορία. Δικτατορία του μεσο-αστείου.
Πώς θεραπεύεται αυτή η κατάσταση;
Η διάρθρωση του συστήματος στην Ελλάδα είναι απίστευτη. Δεν ξέρω πώς θα απαλλαγούμε από αυτούς. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος παρά o αφγανικός με το μαχαιράκι: κόβεις την καρωτίδα το βράδυ με το μαχαιράκι.
Προηγουμένως μιλούσατε για δημοκρατία και αυτό που εισηγείστε είναι εντελώς αντιδημοκρατικό.
Απολύτως δημοκρατικό είναι. Οπως λέει και ο Αριστοφάνης στο έργο, «θα πολεμήσουμε μέχρι θανάτου για να φέρουμε την ειρήνη».
Θα πολεμούσατε πολιτευόμενος;
Εγώ κάνω τέχνη και όχι γιατί τη διάλεξα εγώ, αλλά γιατί με διάλεξε εκείνη.
Είχατε προτάσεις για να πολιτευτείτε;
Οχι μόνο μου πρότειναν να πολιτευτώ αλλά και να ιδρύσω δικό μου κόμμα τύπου Πέπε Γκρίλο.
Προτιμάτε τον Κυριάκο Μητσοτάκη αντί του Αλέξη Τσίπρα;
Καλύτερη από τη σημερινή κυβέρνηση δεν πρόκειται να μας λάχει. Κατά το γνωστό κάθε πέρυσι και καλύτερα. Πιστεύω δηλαδή ότι υπάρχει πιο χάλια από το χάλια που είμαστε τώρα.