Ο Δημήτρης Μάντζαρης στο βιβλίο του «ΕΑΜ Λέσβου. Ηττημένοι νικητές» εξηγεί πώς οργανώθηκε η Αντίσταση και πώς η Απελευθέρωση στη Λέσβο.
Ποιες ήταν οι κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στην οργάνωση του αγώνα για το διώξιμο του κατακτητή στην Κατοχή; Πώς συσπειρώθηκαν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και των τοπικών ελίτ με πρόταγμα την Απελευθέρωση; Τι είδους κοινωνία οραματιζόταν το ΕΑΜ στην απελευθερωμένη Ελλάδα; Το βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη «ΕΑΜ Λέσβου. Ηττημένοι νικητές» απαντά αναλυτικά και πειστικά στα ερωτήματα αυτά χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη συγκρότηση και δράση του ΕΑΜ στη Λέσβο.
Παρά τη νησιωτικότητα, που έθετε περιορισμούς στην έκταση και τη δυναμική του φαινομένου, στη Λέσβο αναπτύχθηκε ένα ρωμαλέο αντιστασιακό κίνημα που συνεχίστηκε και μετά την Απελευθέρωση. Η «Οργάνωση», η συμμαχία μεμονωμένων κομμουνιστών με στελέχη της μικροαστικής προοδευτικής διανόησης με βενιζελικό παρελθόν και αντίθεση στη μεταξική δικτατορία, αποτέλεσε το πρόπλασμα. Εργο της η φυγάδευση καταδιωκόμενων στη Μικρά Ασία και νέων που ήθελαν να ενταχθούν στον στρατό της Μέσης Ανατολής καθώς και ο καθημερινός αγώνας για τον επισιτισμό του πληθυσμού και ενάντια στην υποχρεωτική εργασία.
Η σύνδεση με τα κεντρικά οδήγησε σε ριζοσπαστικοποίηση της «Οργάνωσης» και στη μετονομασία της σε ΕΑΜ. Ακολούθησαν η συγκρότηση του 22ου Συντάγματος Λέσβου, η κυκλοφορία της εφημερίδας «Ελεύθερη Λέσβος» και πιο δυναμικές διεκδικήσεις. Ποτέ όμως, επισημαίνει ο συγγραφέας, δεν εγκαταλείφθηκε η βασική επιλογή της εθνικής συνεννόησης και συνεργασίας Το καλοκαίρι του 1944 η λεσβιακή ύπαιθρος ήταν ελεύθερη με καθολική κυριαρχία του ΕΑΜ. Η «λαοκρατία» υπήρξε συναινετική χωρίς να θίγει τις βασικές δομές της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών τον Σεπτέμβριο του 1944 το ΕΑΜ ανέλαβε χωρίς τριγμούς την τοπική εξουσία. Κυβέρνησε με απόλυτη τάξη και ουσιαστική συναίνεση ως τον Απρίλιο του 1945, οπότε και εκτοπίστηκε από το μεταβαρκιζιανό κράτος. Η Εθνική Πολιτοφυλακή είχε την ευθύνη διατήρησης της τάξης, λαϊκά δικαστήρια απένειμαν δικαιοσύνη, οι συνεργάτες του κατακτητή κλείστηκαν στις φυλακές, ενώ τα ΕΑΜικά δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια συγκρότησαν ανά χωριό λαϊκές επιτροπές για την οργάνωση συμμαχικής επισιτιστικής βοήθειας. Ο συγγραφέας περιγράφει με βάση τις προφορικές μαρτυρίες την κορυφαία στιγμή της αντιπαράθεσης με τους Βρετανούς τα Χριστούγεννα του 1944 με την αποτροπή της απόβασης ινδικών αποικιακών στρατευμάτων στη Μυτιλήνη και την αποφασιστική απάντηση του λεσβιακού λαού με το σύνθημα «Go back».
Η περήφανη νίκη του ΕΑΜ Λέσβου και το κοινωνικό του εγχείρημα ανατράπηκαν με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Παρά την τρομοκρατία και τις διώξεις της ηγεσίας και των οπαδών του τοπικού ΕΑΜ, η ουσιαστική επιρροή της Αριστεράς δεν περιορίστηκε. Το ΕΑΜ εξακολούθησε να απολαμβάνει μαζική στήριξη. Αυτό ακριβώς δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου. Οπως καταδεικνύει ο συγγραφέας, «για ένα μεγάλο τμήμα του λεσβιακού κόσμου οι “δικοί τους” εαμίτες ήταν αναίτια ηττημένοι ή μάλλον αντίστροφα ήταν οι πραγματικοί νικητές». Η εξαιρετική και τεκμηριωμένη δουλειά του Δημήτρη Μάντζαρη αποτελεί πολύτιμη συνεισφορά στη μελέτη της ΕΑΜικής Αντίστασης και του κοινωνικοπολιτικού της οράματος.
INFO
Το βιβλίο «ΕΑΜ Λέσβου: Ηττημένοι νικητές» του Δημήτρη Μάντζαρη είναι ιδιωτική έκδοση
