Mια συνέντευξη µε τη συγγραφέα Μάρω Δούκα δεν χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη αφορµή. Ο λόγος της, είτε ο δηµόσιος είτε ο συγγραφικός, παραµένει πάντα επίκαιρος, ουσιώδης και χρήσιµος.
Από το πρώτο της βιβλίο («Η πηγάδα», το οποίο έγραψε φυλακισµένη από το δικτατορικό καθεστώς, εκδ. Κέδρος, 1974) µέχρι το τελευταίο («Πύλη εισόδου», εκδ. Πατάκη) το σίγουρο είναι ότι ποτέ δεν γράφει απλώς για να αφηγηθεί µια ιστορία.
Γράφει για να «αποτυπώσει την εποχή µε τα γεγονότα της», όπως µου λέει η ίδια. Γι’ αυτήν τη σηµερινή εποχή, µε τις πολλές παγίδες, την κάλεσα κι εγώ να µιλήσουµε. Και για άλλη µια φορά την αποτύπωσε µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο…
Πως γίνεται μια μερίδα της κοινής γνώμης να θεωρεί τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, Μεσσία και η υπόλοιπη ως ένα νεοφιλελεύθερο όλεθρο; Πόσο ρόλο παίζουν τα συστημικά ΜΜΕ σε αυτό;
Πάντοτε, σε γενικές γραμμές, τα συστημικά ΜΜΕ, προσβλέπουν στη «χειραγώγηση» της κοινής γνώμης. Στην πλειοψηφία τους οι πολίτες, κι ας περνούν τα χρόνια, παραπαίουν ανάμεσα στις δυο μεγάλες τάσεις, την κεντροδεξιά και την κεντροαριστερά. Ανάλογα με τις διεθνείς οικονομικές συνθήκες που επικρατούν, την παγκόσμια συγκυρία και τις ισορροπίες των μεγάλων δυνάμεων της κάθε εποχής, αυτές οι τάσεις σε περιόδους κρίσεων μετακινούνται πότε προς τα δεξιά (με φανατισμό) πότε προς τα αριστερά (με τη μορφή της σοσιαλδημοκρατίας).
Δεν είμαι πολιτικός, ούτε οικονομολόγος, συχνά θέτω κι εγώ στον εαυτό του το ερώτημά σας, μα πώς είναι δυνατόν να θεωρείται Μεσσίας, αναβιώνοντας τις σκοταδιστικές προσωπολατρίες, ένας οποιοσδήποτε πρωθυπουργός; Πόσω μάλλον ένας πρωθυπουργός θρασύς, αλαζών, ψευδολόγος, διαστρεβλωτής σαν τον Μητσοτάκη; Κι εδώ δεν έχω να παρατηρήσω παρά μόνο ότι το πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο της κοινωνίας μας είναι πολύ χαμηλό. Και το χαμηλό αυτό επίπεδο συνίσταται κυρίως στο ό,τι η μικροαστική νοοτροπία με την οποία είμαστε διαποτισμένοι σε όποια παράταξη και αν ανήκουμε μας εμποδίζει να δούμε πέρα από τα «καλά και συμφέροντα».
Πιστεύετε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να λειτουργήσουν ως «αντίδοτο»;
Καμιά φορά ίσως. Συνήθως όμως λειτουργούν ως αφιόνι, ως ψευδαίσθηση, ως εκτόνωση, ως άσφαιρος, αντιπολιτευτικός λόγος.
Ένα πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης που μπορούν να έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η δικαίωση των εργαζόμενων στο e–food, έπειτα από την έντονη κατακραυγή που δέχτηκε η εργοδοσία και αναγκάστηκε να υποχωρήσει…
Ναι, υποχώρησε η εργοδοσία, για πόσο όμως; Και για να μην παρεξηγηθώ, δεν ακυρώνω παντελώς την κοινωνική δικτύωση, πάντα πιστεύω όμως ότι όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τα διάφορα μέσα που μας παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ανά πάσα στιγμή μπορούμε να γίνουμε αθύρματα, με αναπαυμένη τη συνείδησή μας μάλιστα ότι εμείς κάναμε το χρέος μας… τα είπαμε και ξεθυμάναμε… είναι όμως έτσι; Κάθε τέσσερα χρόνια που πηγαίνουμε να ψηφίσουμε ποιον ακριβώς πάμε να ψηφίσουμε; Τον πολιτευτή που θα μας βολέψει ή τον οραματιστή πολιτικό για μια καλύτερη, δικαιότερη κοινωνία;
Είστε μια πολίτης ενεργή, συμμετοχική. Βρίσκεστε στο δρόμο, εκφέρετε δημόσιο λόγο που δεν ταυτίζεται με τη συντηρητική πλειοψηφία του κόσμου, στα social media δεν φοβάστε να εκφέρετε πολιτικοποιημένη γνώμη. Σας έχει κοστίσει ποτέ αυτή στάση στην επαγγελματική σας καριέρα;
Μην υπερβάλλουμε, κάνω ό,τι μπορώ και δεν μπορώ πολλά. Ποτέ δεν τόλμησα να υπερβώ τις δυνατότητές μου. Η όποια πολιτικοποιημένη γνώμη μου είναι απλώς η γνώμη μου. Αυτή είμαι, αυτή ήμουν από μικρή. Ποτέ δεν θα μπορούσα να πορευτώ με τη συντηρητική πλειοψηφία του κόσμου. Οσο για το γράψιμο ποτέ δεν το είδα ως καριέρα. Ήμουν τυχερή; Βοήθησαν οι συγκυρίες στα πρώτα μου βήματα; Ίσως. Εγώ πάντως έγραφα και γράφω γιατί αυτός είναι ο τρόπος μου για να ζω, να βλέπω τον κόσμο, να υπάρχω μέσα στην κοινωνία και όχι να σταδιοδρομήσω, να κάνω καριέρα, γι’ αυτό και δεν συνωστίζομαι… αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι να γράψω ένα καλό, στα μέτρα μου , βιβλίο, αν θα το αποδεχτεί ή όχι ο πολύ κόσμος δεν θέλω να με αφορά.
Εάν δεν σας είχαν διαμορφώσει τα χαρακτηριστικά της Αριστεράς, ο ανθρωπισμός, η αποδοχή του διαφορετικού, η αλληλεγγύη, η πάλη για την κοινωνική ισότητα, θα γράφατε με τον ίδιο τρόπο πιστεύετε;
Το έχω πει και γράψει πολλές φορές ότι η Αριστερά ως ιδεολογία με βοήθησε να καταλάβω τον εαυτό μου, και τον κόσμο, τι ήθελα, τι δεν ήθελα. Γι’ αυτό και οφείλω πολλά στην Αριστερά. Στους αριστερούς θεωρητικούς, στους αριστερούς λογοτέχνες στους δημοκρατικούς, στους έντιμους γραφιάδες. Θέλω να πιστεύω όμως ότι βαθιά μέσα μου και χωρίς την αριστερά θα ήμουν όπως είμαι τώρα, σαν αριστερή. Αυτή είναι η φύση μου, ο χαρακτήρας μου που προσπαθεί πάντα να δει πίσω από την εικόνα, να διαβάσει κάτω από τις λέξεις.
Βρεθήκατε στη δίκη του Ζακ Κωστόπουλου δίπλα στη μητέρα του. Ο Ζακ δολοφονήθηκε φανερώνοντας το τρομακτικό πρόσωπο του μέσου Ελληνα και τον φασισμό που κρύβει μέσα του. Τι ελπίζετε από τη δικαιοσύνη;
Τι άλλο θα μπορούσα να ελπίζω πέρα από τη δικαίωση της μνήμης του; Να καταδικαστούν οι δολοφόνοι του και να μαλακώσει λίγο ο πόνος της οικογένειάς του και των φίλων του. Είναι όμως και το άλλο, το μέγιστο, ότι μέσα από την καταδίκη των δολοφόνων, καταδικάζεται και ο καθημερινός φασισμός που μαστίζει την κοινωνία μας, ο ρατσισμός, ο κανιβαλισμός του ξεπεσμένου Έλληνα. Θα είναι τιμή για την ελληνική δικαιοσύνη αν σταθεί στο ύψος της σ’ αυτή την ακραία περίσταση, να σκοτώνεται στο ξύλο ένας άνθρωπος στο κέντρο της Αθήνας, επειδή κυνηγημένος από ομοφοβικούς έκανε το «λάθος» και μπήκε στο πρώτο μαγαζί που βρήκε μπροστά του. Κι εδώ θα έπρεπε ακόμη και νομικά να κληθούν να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη όλοι αυτοί οι δημοσιογράφοι που τις πρώτες μέρες έσπευσαν να τον παρουσιάσουν κλεφτρόνι και ναρκομανή.
Πώς πιστεύετε ότι έχει αντιμετωπίσει μέχρι στιγμής την πανδημία η κυβέρνηση;
Τι να πω; Εξ αρχής θα έπρεπε να ενισχυθεί, χωρίς τις παρωπίδες και τα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού, το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Λιγότερα τα ψέματα, λιγότερες οι αποσιωπήσεις, οι διαστρεβλώσεις, οι θεατρινισμοί, η διγλωσσία. Και ας είναι ο Covid 19 «διαταξικός», αναδεικνύεται κάθε τόσο και χωρίς περιστροφές ο ταξικός χαρακτήρας του. Εφόσον, το είδαμε, το ζήσαμε, το ζούμε, ο πλούσιος και να νοσήσει θα θεραπευτεί και αν ακόμη δεν θεραπευτεί δεν θα πεταχτεί σαν το σκυλί στα αζήτητα των νοσοκομείων και των νεκροταφείων.
Εντονη είναι η κριτική που ασκείται στον ΣΥΡΙΖΑ, ότι διατηρεί χαμηλούς τόνους ως προς την αντιπολιτευτική του πολιτική. Τι πιστεύετε εσείς;
Δεν πιστεύω ότι διατηρεί χαμηλούς τόνους. Για να είμαι ειλικρινής, θα τους ήθελα πιο κοροϊδευτικούς, πιο σαρκαστικούς, να μην μπαίνουν καν στον κόπο να επιχειρηματολογήσουν στα σαθρά, τα σάπια επιχειρήματα του Μητσοτάκη και των ομοίων του. Κι όσο να τα σκεφτώ όλα αυτά, να που ο Τσίπρας ζητάει εκλογές. Δεν ξέρω αν έπραξε σωστά. Θα προτιμούσα να τους αφήσει να σαπίσουν εντελώς. Έτσι ή αλλιώς πάντως εγώ Σύριζα θα ψηφίσω.
Ελένη Πριοβόλου: «Ο ελληνικός λαός εκπαιδεύτηκε ως πελάτης και όχι ως πολίτης»
Συνεχώς γκρινιάζουμε για την ελληνική κοινωνία, δηλαδή για εμάς τους πολίτες και τους θεσμούς. Πως όμως θα βελτιωθούν οι μελλοντικές γενιές; Εκτός από την οικογένεια δεν ξεκινάει και από την εκπαίδευση αυτή η αλλαγή; Και πώς θα γίνει αυτό όταν στην Ελλάδα διαθέτουμε ένα από τα χειρότερα εκπαιδευτικά συστήματα- συγκρινόμενο δε με αυτά της βόρειας Ευρώπης.
Πέρα από την οικογένεια και την παιδεία είναι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της ελληνικής κοινωνίας που καθορίζει καταλυτικά την όλη συμπεριφορά μας, είναι τα μεγάλα κέντρα αποφάσεων, τα ΜΜΕ, η πληρωμένη δημοσιογραφία, τα οικονομικά συμφέροντα που μας θέλουν όλους έτσι και όχι αλλιώς. Η αισθητική του φτηνού, του πρόστυχου, του φωτορομάντζου, της εθνοκαπηλίας, και να σας πω, εγώ δεν μπορώ να ξεχάσω ότι παραμερίστηκε ο Νίκος Φίλης από το υπουργείο Παιδείας τότε επειδή είχε αντιδράσει ο αρχιεπίσκοπος.
Μια πομπώδης ερώτηση που ωστόσο θα είχε ενδιαφέρον να απαντήσετε: ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ιδανικής κοινωνίας για εσάς;
Θα έλεγα πως ιδανική κοινωνία δεν υπάρχει. Τα «ισότητα, ελευθερία, αδελφότητα», της Γαλλικής Επανάστασης ή το «Προλετάριοι όλων των λαών ενωθείτε» αν και κινητοποίησαν, αν και έδωσαν τεράστια ώθηση στις κοινωνίες, με όλους τους θετικούς και ελπιδοφόρους αγώνες που τροφοδότησαν, δεν μπόρεσαν να εγκαθιδρύσουν την κοινωνία που ονειρεύτηκαν. Και σήμερα; Η ελπίδα και ο αγώνας για μια δικαιότερη κοινωνία παραμένουν κυρίαρχο ζητούμενο. Αναζητείται όμως ο τρόπος.
Τι σας λείπει από την ηλικία των 30 χρόνων;
Κυριολεκτικά και μεταφορικά μου λείπει το βάδην. Ήμουν καλή πεζοπόρος τότε. Τώρα πάνω στο δεκάλεπτο κουράζομαι.
Κάτι συμβαίνει στο Πάπιγκο…Η περίπτωση του εφοπλιστή Αντώνη Λαιμού [Ρεπορτάζ]
Έχετε πει ότι την αρχή σας στο συγγραφικό κόσμο την κάνατε χάρη στον Στρατή Τσίρκα και τον Γιάννη Ρίτσο που πρώτοι σας ενθάρρυναν. Θα θέλατε να μας πείτε ποια είναι η ανάμνησή σας από τους δύο αυτούς αγαπημένους ανθρώπους;
Αναμνήσεις πολλές, καθημερινές, που δεν περιγράφονται. Άνθρωποι απλοί, αυστηροί ή καλοσυνάτοι ανάλογα με τη στιγμή, γενναιόδωροι. Τι να πω, και οι δυο τους με είχαν κάνει να κλάψω κρυφά και οι δυο τους να γελάσω ή να θυμώσω. Οσο και να τους αγαπούσα υπήρχαν και φορές που διαφωνούσα μαζί τους. Καμιά φορά έβρισκα το θάρρος και τους αντιμιλούσα κιόλας. Μια φορά, ένα μήνα έκανε να μου μιλήσει ο Ρίτσος. Και μου μίλησε όταν είδε πια ότι δεν πρόκειται να γλιτώσει από μένα!
Πως είναι η καθημερινότητα ενός συγγραφέα; Στην προκειμένη η δική σας…
Πρώτη θέση στη ζωή μου, καθημερινά, έχει ο υπολογιστής μου. Γράφω, γράφω σαν να σχεδιάζω κάτι, ώσπου έρχεται η στιγμή που πραγματικά αρχίζω να γράφω. Σημαντική θέση στην καθημερινότητα έχει και το διάβασμα. Το θεωρώ μάλιστα πιο σημαντικό από το γράψιμο. Κι είναι τόσα τα αδιάβαστα βιβλία που αμφιβάλλω αν θα προλάβω να τα διαβάσω. Είναι όμως και η ζωή στην καθημερινότητά της, με τις σπιτικές δουλειές, τις σπιτικές έγνοιες.
Εάν δεν σας κέρδιζε η συγγραφή τι άλλο πιστεύετε ότι θα μπορούσατε/θα σας άρεσε να κάνετε επαγγελματικά στη ζωή σας;
Θα ήθελα να είμαι ξυλουργός ή μοδίστρα ή και αγρότισσα. Να παίρνω ένα ξύλο ή ένα ρούχο και να του δίνω μορφή. Να φυτεύω λαχανικά, λουλούδια, αλλά και να μαζεύω ελιές. Να κοπιάζω χειρωνακτικά για το ψωμί μου. Να είμαι υδραυλικός, ηλεκτρολόγος, μπογιατζής.
Για ποιο λόγο γράφετε; Σε μια συνέντευξή σας είχατε πει ότι δεν σας νοιάζει να γράψετε μόνο για να κάνετε τον αναγνώστη «να περάσει καλά, να ξεχαστεί», αλλά σας ενδιαφέρει αυτό που του δίνετε «να έχει ένα κοινωνικό εκτόπισμα, να αποτυπώνει τις αγωνίες της εποχής».
Το σίγουρο είναι ότι δεν γράφω για τον αναγνώστη, πρωτίστως για μένα γράφω, από δική μου ανάγκη. Το σίγουρο είναι πάλι ότι δεν γράφω για να πω απλώς μια ιστορία, γράφω για να εγκιβωτίσω σ’ αυτή την ιστορία και προς όφελος όλων τη βαθύτερη αιτία της συγγραφής, να αποτυπώσω την εποχή με τα γεγονότα της όπως εγχαράσσονται στα μυθιστορηματικά πρόσωπα, όπως ο αγώνας και ο πόνος στη ροή του χρόνου εξανθρωπίζονται.
Τι γνώμη έχετε ωστόσο για τα πιο «εύπεπτα» συγγραφικά πονήματα, αυτά που βασίζονται σε ένα τετριμμένο love story και ντύνονται τον μανδύα ιστορικών γεγονότων; Η απήχησή τους στο κοινό είναι τεράστια και οι συγγραφείς τους γίνονται κοσμικές περσόνες…
Τι να πω εγώ; Περί ορέξεως ουδείς λόγος. Αυτούς τους λένε εύπεπτους, τους άλλους τους λένε «δύσπεπτους» κουλτουριάρηδες. Καθείς με τα όπλα του ή και με τα κόλπα του.
Δουλεύετε πάνω σε κάποιο καινούργιο βιβλίο αυτή την περίοδο;
Ναι…αλλά το κρατώ μυστικό!
Info
Το τελευταίο βιβλίο της Μάρως Δούκα «Πύλη Εισόδου» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη
*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 31/12/2021
