Συζητώντας με τον Γιάννη Μαθέ για την νέα του δουλειά με το Μάνο Σαγκρή, ίσως όλοι βλέπουμε τον εαυτό μας σε αυτή την «Στέλλα»…
Η εποχή που ζούμε είναι σίγουρα ιδιαίτερη, αν όχι η πιο περίεργη μέχρι τώρα στην ιστορία μας. Ο πολιτισμός βιώνει μια πρωτοφανή κρίση παγκόσμια, αλλά για τα δικά μας δεδομένα, τα «χτυπήματα» είναι πολλαπλά. Ευτυχώς, η έμπνευση και η δημιουργία δεν σταματούν ποτέ και ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η «Στέλλα», η νέα δημιουργία του Γιάννη Μαθέ και του Μάνου Σαγκρή, μία δημιουργία η οποία αγγίζει ίσως τα πιο ευαίσθητα σημεία αυτής της κρίσης… και όχι μόνο καλλιτεχνικής. Συναντήθηκα με τον Γιάννη σε ένα παρκάκι στο Χολαργό και με έναν καφέ στο χέρι ξεκινήσαμε την κουβέντα μας.
Ποια είναι η «Στέλλα»;
Θυμάσαι την ατάκα «Στέλλα, κρατάω μαχαίρι» από την ταινία του Κακογιάννη, με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη. Αυτή η γυναίκα ήταν το θύμα μιας κοινωνίας που την ήθελε πιστή στις συμβάσεις της εποχής. Από εκείνο το μαχαίρι που τιμώρησε τη Στέλλα για την ελευθερία της ερωτικής επιλογής της, μέχρι το σημερινό μαχαίρι τού κάθε καταχραστή εξουσίας που εκφοβίζει και κακοποιεί ανεξέλεγκτα οποιοδήποτε ευαίσθητο ή αδύναμο πλάσμα, οποιαδήποτε σημερινή «Στέλλα», είναι δυστυχώς μια διαδρομή με πολλές ομοιότητες. Η δική μας «Στέλλα» δεν είναι μόνο η κακοποιημένη γυναίκα. Είναι και το «στοχοποιημένο» ανήλικο, ο εκφοβισμένος μαθητής από νταήδες και δύστροπους καθηγητές στο σχολείο, η μητέρα και σύζυγος, που σηκώνει ένα σπιτικό στα χέρια της χωρίς την παραμικρή βοήθεια από παλαιάς κοπής «αρσενικά», ο εργαζόμενος που υπομένει τα 12ωρα χωρίς να βγάζει τσιμουδιά, ο ίδιος μας ο πλανήτης που υποτάσσεται στο ανθρώπινο χέρι, χωρίς να βγάζει μιλιά. Ένας μόνιμος φόβος πίσω από όλα, μια μόνιμη απειλή ότι αν μιλήσεις θα εξαφανιστείς. Να που τα πράγματα όμως τώρα δείχνουν να μην είναι ακριβώς έτσι. Οι φωνές που μίλησαν, που βρήκαν τη δύναμη να καταγγείλουν τον θύτη, ευαισθητοποίησαν, προέτρεψαν ακόμα περισσότερους να μιλήσουν, ενώθηκαν, έγιναν μια μεγάλη κίνηση που φωνάζει #eimasteoloimazi. Εναντίον κάθε μορφής βίας και κατάχρησης εξουσίας. Υπέρ του αιτήματος για μια κοινωνία με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. «Δεν κρατάμε πια μαχαίρι». Απέναντι σε κανένα θύμα, σε καμία «Στέλλα». Αυτός είναι ο στίχος και η μελωδία και του δικού μας τραγουδιού.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να εκφράζεται μόνο μέσα από την δουλειά του;
Γιατί να έχει έναν τέτοιον περιορισμό; Ο καλλιτέχνης μπορεί να μην εκφραστεί και καθόλου, αν αυτό νιώθει. Ή να τα πει και όλα. Μέσα κι έξω από τη δουλειά του. Όπως όλοι. Αρκεί να κάνει το αληθινό και το αναγκαίο για τον ίδιο.
Το τραγούδι ξεκινάει με τον στίχο «δεν κρατάμε πια μαχαίρι». Το μαχαίρι χρειάζεται στις μέρες μας, με σκοπό την κάθαρση;
Δεν χρειάζεται κανένα μαχαίρι νομίζω πια. Το #eimasteoloimazi είναι το πιο “κοφτερό” εργαλείο, που αν το χρησιμοποιήσουμε για το κοινό καλό, έχουμε ελπίδα. Τώρα, η κάθαρση είναι μια μεγάλη κουβέντα. Πριν φτάσουμε σ’ αυτήν, νομίζω ένα ωραίο, υποθετικό σενάριο, θα ήταν το #eimasteoloimazi να οδηγούσε τελικά σε μια διαπλανητική συμφωνία για το τί σημαίνει βρωμιά. Γιατί δεν υπάρχει κοινός κώδικας. Άλλο πράγμα είναι για σένα κι άλλο για μένα. Κι αν συμφωνήσουμε σε αυτό, μετά πρέπει να την εντοπίσουμε. Κι ακόμα κι αν την εντοπίσουμε, μετά, δεν έχουμε όλοι την ίδια στάση αντιμετώπισης. Πχ άλλοι αρέσκονται να κάνουν ότι δεν την βλέπουν κι άλλοι πλακώνουν τα αποσμητικά. Σε άλλους αρέσει η βρωμιά, σκέτη. Και κάποιοι άλλοι παίρνουν τη σκούπα. Είναι πολλά και θέλει δουλίτσα η φάση. Για την ώρα, είναι ευκαιρία να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε αν επί της ουσίας μπορούμε οι άνθρωποι να #eimasteoloimazi ή όλο αυτό είναι απλώς ένα ακόμη στιγμιαίο παιχνίδι της επικαιρότητας. Εγώ είμαι αισιόδοξος ότι αυτό που περνάμε θα αφήσει μέσα μας αισθητή την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου κώδικα ηθικής.
Μιλώντας μουσικά και καλλιτεχνικά, αλλά και με το motto «μένουμε ασφαλείς, κρατώντας αποστάσεις», τι πιστεύεις για την σχέση της μουσικής με το διαδίκτυο;
Είναι ένα νόμισμα με δύο όψεις. Η μία όψη είναι ότι ο κάθε δημιουργός έχει την απόλυτη ελευθερία της δημιουργίας και της επικοινωνίας του έργου του. Η άλλη όψη είναι ο όγκος των πληροφοριών, ο οποίος είναι τεράστιος και εύκολα μπορεί να χαθεί κάποιος σε αυτή την διαδρομή προς την πληροφορία. Ο χρόνος δείχνει τί θα αντέξει. Τώρα σε σχέση με το online και live streaming, προσωπικά δεν το βρίσκω και το πιο γοητευτικό πράγμα. Ο καλλιτέχνης μπορεί να βρίσκεται σε μία οθόνη και να μοιράζεται το έργο του με τον κόσμο, αλλά δεν υπάρχει η μαγεία της επαφής. Σκέψου ότι σε μία «κανονική» συναυλία, ή σε μία θεατρική παράσταση, μπορεί να δώσω βάση και να «χαθώ» σαν θεατής-ακροατής σε κάτι που η κάμερα δεν θα «έπιανε» ποτέ. Αυτή η γοητεία της μικρής λεπτομέρειας, δεν θα μπορέσει να αποτυπωθεί ποτέ, ακόμα και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα. Εντάξει, η τεχνολογία βοηθάει για την ώρα ώστε αυτή η virtual πραγματικότητα να φαίνεται σαν ένα αναγκαίο «χάπι», αλλά η αίσθηση της ζωντανής επαφής, της ανταλλαγής συναισθημάτων και της ένωσης τελικά, μού φαίνεται πάρα πολύ δύσκολο να αντικατασταθεί.
Ελλάδα και πολιτισμός… χωρίς ερωτηματικό.
Ήταν σοκαριστικό, καθώς στο πρώτο διάγγελμα της κυβέρνησης τον προηγούμενο Απρίλη, η μόνη αναφορά στην τέχνη ήταν η απαγόρευση και αναβολή επ’ αόριστον των εκδηλώσεων κάθε είδους, σε αναντιστοιχία με άλλους κλάδους, που ναι μεν περιορίστηκαν, αλλά δεν «έκλεισαν». Ήταν θλιβερό από τη μία να μην υπάρχει κανένας προϋπολογισμός επιδομάτων για τόσους εργαζομένους και από την άλλη να μην υπάρχει καν παρουσία Τέχνης, κάτι το οποίο αποτελεί κραυγαλέα ένδειξη της απαξιωτικής κρατικής στάσης απέναντι στον Πολιτισμό, γενικότερα. Ήταν τρομακτικά άδικο το να πρέπει να βγαίνουν σωματεία και εργαζόμενοι στο δρόμο, για να διεκδικούν τα αυτονόητα. Σύμφωνα με την ιστορία μας, ο πολιτισμός θα έπρεπε να είναι η βαριά μας βιομηχανία και να αντιμετωπίζεται με σεβασμό και ουσιαστική υποστήριξη.
Πως φαντάζεσαι την επόμενη μέρα;
Ολοι έχουμε ένα μικρό μερίδιο ευθύνης για το σημείο στο οποίο έχουμε φτάσει σήμερα, αλλά η διακυβέρνηση είναι αυτή που από δω και πέρα θα μας επιτρέψει να παράξουμε έργο και να το προσφέρουμε απλόχερα στη χώρα μας. Ειδικά η δική μου γενιά, που άνοιξε τα φτερά της μετά το 2000, έχει κουραστεί να ακούει την υπόσχεση για ένα κράτος υγιές και ομαλό στη λειτουργία του. Για την επόμενη μέρα, απαιτούμε την πραγματική ύπαρξή του. Δεν χωράει άλλη έκπτωση. Δεν θέλουμε και δεν μας αξίζει να θεωρηθούμε η γενιά του φόβου και τού «τίποτα». Σεβόμαστε το παρελθόν, αλλά πρέπει να επικεντρωθούμε πια στο πώς θα παράξουμε κι εμείς κάποιο έργο. Η χθεσινή μέρα ίσως κάπου είχε μια αγωνία «αρπαγής». Η επόμενη νομίζω ότι θα χρωματιστεί από τη διεκδίκηση υγιών συνθηκών, αναγκαίων για την ανενόχλητη πια δημιουργία και προσφορά όλων μας.
Υπάρχει σεβασμός στον καλλιτέχνη;
Σεβασμός δεν σημαίνει μόνο «χρησιμοποιώ τον καλλιτέχνη για να με διασκεδάζει». Έχω μια αίσθηση ότι περισσότερο πάνω σε αυτή την σχέση χτίστηκε η δυναμική του παρουσία στην ελληνική κοινωνία, ειδικά από το 1980 και μετά. Ίσως αυτό να είναι κι η αιτία που για όλον αυτό τον χρόνο της πανδημίας, θεωρήθηκε σκόπιμο από την κυβέρνηση να μπει λουκέτο στην Τέχνη. Γιατί σίγουρα εν καιρώ πανδημίας δεν ερχόμαστε κοντά, δεν συνοστιζόμαστε, δεν εκτονωνόμαστε, δεν διονυσιαζόμαστε, δεν διασκεδάζουμε. Ναι αλλά τα πράγματα δεν είναι μόνο έτσι. Η Τέχνη δεν εξυπηρετεί μόνο αυτό. Η Τέχνη είναι και ένας σιωπηλός ψίθυρος στο αυτί μας, που μας κάνει παρέα στα δύσκολα, που μας ανοίγει τους ορίζοντες, πνευματικούς και ψυχικούς, που μας κάνει πιο βατό τον δρόμο της προσωπικής μας ενδοσκόπησης. Είναι ένα τεράστιο κομμάτι της συνολικότερης έννοιας της Παιδείας. Και η Παιδεία δεν σταματάει. Δε μπορεί να μπει λουκέτο εκεί, γιατί μετά γίνονται λίγο ύποπτα τα πράγματα. Είναι σα να κόβεις το οξυγώνο από τον εγκέφαλο. Σαν πολιτεία έχεις υποχρέωση, κατ’ εμέ, να αφήνεις ανοιχτή αυτή την «κάνουλα», να ρέει συνεχώς και αδιάλειπτα. Έχεις την υποχρέωση να δημιουργείς τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε οι εργαζόμενοι που το προσφέρουν, να βρίσκονται πάντα ενεργοί και παραγωγικοί στις επάλξεις τους. Αυτό είναι αληθινός σεβασμός. Να τροφοδοτήσεις και να υποστηρίξεις αυτή την παροχή στον πολίτη. Για την ώρα μάλλον πρέπει πρώτα ο καλλιτέχνης να σεβαστεί ο ίδιος τον εαυτό του και να διεκδικήσει με προσωπικό αγώνα αυτόν τον σεβασμό από την πολιτεία. Νομίζω στις μέρες μας, η συλλογικότητα και η σωματειακή συσπείρωση, θα τον βοηθήσουν σε αυτό.
Πως έχεις βιώσει τον τελευταίο χρόνο;
Θα σου φανεί οξύμωρο, αλλά υπερβολικά έντονα. Παρά την τόσο μεγάλη παύση. Καταρχήν δεν μπορούσα να μην συμμετέχω κι εγώ στη μάχη για να υποστηριχθεί ο κλάδος των εργαζομένων του Πολιτισμού και όλο αυτό, ειλικρινά, ήταν ένα πολύ δυνατό βίωμα, το οποίο έχει και μεγάλη διάρκεια απ’ ό, τι φαίνεται. Ήταν χρόνος δημιουργικός και ευκαιρία να βαθύνω λίγο παραπάνω τη σχέση με τον εαυτό μου, με το αντικείμενό μου και τους άλλους. Τσακώθηκα, ξαναγάπησα, γνώρισα καλύτερα συγγενείς, φίλους και συνεργάτες. Νομίζω μέσα από όλο αυτό, όλοι φτάσαμε σε μια πιο ξεκάθαρη πραγματικότητα, φωτίζοντας παραπάνω την αυτογνωσία και την πολιτική μας συνείδηση και αφιερώνοντας χρόνο στο να ανακαλύψουμε και την οπτική των διπλανών μας. Έστω κι από απόσταση. Από την άλλη, βρήκα πολύ χρόνο να μελετήσω μουσική, στην πρώτη καραντίνα έγραψα καινούρια τραγούδια με το Μάνο, τώρα γράψαμε τη Στέλλα, έγραψα μουσική για το θέατρο και έκανα και μια ανακαίνιση στο σπίτι μου μετά από πολύ καιρό!
Τι πιστεύεις για την θέση των Social Media όλο αυτό το διάστημα;
Είναι δυνατό εργαλείο. Μπορεί να μας ενώσει, μπορεί και να μας διχάσει. Θέλει μέτρο και υπευθυνότητα η έκφραση της γνώμης μας. Προσωπικά εκτιμώ πολύ τον τρόπο που εμπεριέχει ευγένεια και σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Είναι μια γλώσσα που θεωρώ ότι έχει τεράστια δύναμη. Αντίθετα, οι άναρθρες καταδικαστικές κραυγές, ο κιτρινισμός και η ανθρωποφαγία, για μένα είναι συνώνυμα της βίας και μου θυμίζουν «μαύρες» και περασμένες σελίδες της ανθρωπότητας.
Ποια είναι η γνώμη σου για τις μουσικές εκπομπές, ειδικά αυτή την περίοδο που όλοι είμαστε μπροστά σε μία οθόνη;
Γίνεται μια πολύ όμορφη προσπάθεια και μακάρι να συνεχιστεί και μετά την πανδημία. Εντάξει, υπάρχει ίσως μια κάπως έντονη δόση «γλεντιού» στα περισσότερα προγράμματα, που μοιάζει λίγο αντιφατική με αυτό που περνάμε αυτή τη στιγμή σαν κοινωνία. Πάντοτε νομίζω υπήρχε αυτή η «αγωνία» στη βιομηχανία του θεάματος, με τη δικαιολογία ότι αυτό μόνο έχει ανάγκη ο κόσμος για να ξεχαστεί για λίγο από τα προβλήματα και τις σκοτούρες του. Θα μου επιτρέψεις να πιστεύω ότι μεγάλη και θετική επιρροή στην ψυχοσύνθεση του ακροατή, έχει και η μουσική που καταφέρνει να τον διαπεράσει βαθιά και να τον συγκινήσει, να τον σημαδέψει. Κι αυτή μπορεί να έχει και γλέντι και χαρά, αλλά μπορεί να έχει και εσωτερικότητα, και σκέψη, ταξίδι, λύτρωση ή γιατί όχι, ακόμα και λύπη και πολλά πολλά ακόμα χαρακτηριστικά. Θα ήταν πολύ πλουσιότερος ο κόσμος της τηλεόρασης και των εκπομπών, αν φωτίζονταν όλα ανεξαιρέτως τα χρώματα από την παλέττα της μουσικής. Θα ήμασταν πλουσιότεροι και όλοι εμείς ως θεατές-ακροατές.
Ποιο είναι το τραγούδι με το οποίο θα ανοίξεις και με ποιο θα κλείσεις την πρώτη σου συναυλία, όταν απελευθερωθεί η κατάσταση;
Θα ήθελα πολύ να άνοιγε μια συναυλία με τη «Στέλλα». Αυτό το τραγούδι νομίζω ότι περιέχει όλη τη συναισθηματική μου φόρτιση τον τελευταίο καιρό. Σχετικά με το κλείσιμο, για την ώρα θα το κρατήσω για έκπληξη, απλά θα σου πω ότι θα ήθελα να είναι ένα τραγούδι που έχουμε γράψει με το Μάνο και είναι μεγάλο όνειρό μας, να το τραγουδήσει μία σπουδαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια.
Με δεδομένο το κλίμα όλης αυτής της περιόδου, το Σωματείο των τραγουδιστών τι ζητάει για την επόμενη μέρα;
Ο καθορισμός ελάχιστης αμοιβής για την συμμετοχή κάθε τραγουδιστή στις μουσικές εκπομπές, είναι ένα εύλογο και χρόνιο αίτημα του Σωματείου. Το σήμα δε αυτού του αιτήματος θα είναι ακόμα πιο ισχυρό εάν συμπορευτεί η πλειοψηφία των συναδέλφων προς αυτή την κατεύθυνση. Εύχομαι λοιπόν να εισακουσθεί σύντομα και όλοι οι τηλεοπτικοί σταθμοί να φανούν θετικοί στο να προχωρήσει μια τέτοια συμφωνία. Πολύ σημαντική είναι και η υπόθεση των συγγενικών δικαιωμάτων, ειδικά σε ό, τι αφορά το διαδίκτυο, το οποίο ναι μεν μοιάζει μια τεράστια, αχαρτογράφητη περιοχή, εκεί όμως γίνεται πια η κύρια χρήση και ακρόαση της μουσικής από τους περισσότερους. Οπότε η δίκαιη καταβολή των ποσών από τους χρήστες και η κατανομή των δικαιωμάτων στους καλλιτέχνες, αποτελεί αίτημα, για την ικανοποίηση του οποίου είναι απαραίτητη και η συμβολή της Πολιτείας.
Κλείνοντας την κουβέντα μας, πως φαντάζεσαι την επόμενη ημέρα;
Την φαντάζομαι καλύτερη. Και όλους μας ωριμότερους. Λίγο ή πολύ, δεν ξέρω αν έχει σημασία. Σημασία έχει το βήμα μπροστά. Και θα το κάνουμε. Είμαι αισιόδοξος.
Χαιρετώντας και ευχαριστώντας τον Γιάννη για την κουβέντα και τον καφέ μας, είπαμε ταυτόχρονα αυτό που είναι στα χείλη όλων μας: «Να ανταμώσουμε σύντομα»…
