Γιατί η ανθρώπινη λήθη είναι χειρότερη και από την ίδια την αρρώστια. Μία από τις πιο προφητικές στιγμές της παγκόσμιας λογοτεχνίας παρουσιάζεται επί σκηνής.
Το αλληγορικό αφήγημα του Αλμπέρ Καμύ παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Θέατρο 104 από την ομάδα GAFF. O συγγραφέας έγραψε την «Πανούκλα» το 1947 επηρεασμένος από τον πόλεμο, τις επιπτώσεις του φασισμού, τον ανθρώπινο πόνο και τους μαζικούς εκτοπισμούς. Πόσο διαφέρει η φανταστική πόλη του, από τους δημόσιους χώρους μέσα στους οποίους ζήσαμε κατά τη διάρκεια της καραντίνας; Με ποιον τρόπο ο συγγραφέας θέτει στο επίκεντρο την αέναη μάχη του ανθρώπου με το παράλογο και την ορμή για ζωή (ακόμη και όταν όλα μοιάζουν να καταρρέουν); Μιλήσαμε με τη Σοφία Καραγιάννη – η οποία σκηνοθετεί την παράσταση – για όλα τα βαθιά ζητήματα που θέτει το έργο του Καμύ και τη σύνδεση του με την εποχή που διανύουμε.
Γιατί επιλέξατε το αριστουργηματικό αφήγημα του Αλμπέρ Καμύ «Η Πανούκλα»; Το βιβλίο εκτόξευσε τη δημοτικότητα του κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
To κείμενο της Πανούκλας δεν επιλέχθηκε με αφορμή την πανδημία. Δεν με αφορά αυτού του είδους η επικαιρότητα. Η παράσταση έχει δύο φορές ματαιωθεί εξαιτίας του διπλού lockdown που μας επιβλήθηκε. Στις πρώτες αναγνώσεις με το θίασο ερχόντουσαν οι πρώτες ειδήσεις για την covid – 19 από την Κίνα και όμως έμοιαζε αδιανόητο ότι θα χτυπούσε τόσο γρήγορα και την δική μας πόρτα. Η αφετηρία μου όμως ήταν όλες αυτές οι «επιδημίες» που προηγήθηκαν και έπεσαν πάνω μας με λύσσα την τελευταία δεκαετία. Μιλάω για την οικονομική ασφυξία, την κατάργηση εργασιακών δικαιωμάτων, την ανεργία, τα μνημόνια, τις λάθος πολιτικές, τις τράπεζες που ρύθμισαν τη ζωή μας, τα φασιστικά και ρατσιστικά μορφώματα, την κατάργηση των δημοκρατικών μας δικαιωμάτων. Και τώρα μια καινούργια πανδημία έρχεται σε μια ήδη αποδυναμωμένη και συρρικνωμένη χώρα. Ήταν φυσικό που εκτοξεύτηκε η δημοτικότητα του έργου μέσα στην καραντίνα, όταν βρίσκεσαι μπροστά σε τέτοια συμφορά, θέλεις να μάθεις γιατί υποφέρεις. Και μέσα στο συγκλονιστικό βιβλίο του Καμύ υπάρχουν οι απαντήσεις.
Η «φανταστική» πόλη που περιγράφει ο Καμύ δεν διαφέρει πολύ από τις άδειες και σιωπηλές πόλεις στις οποίες ζήσαμε κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Ποια είναι η αλληγορία και ο συμβολισμός σε σχέση με το βίωμα της δυστοπίας και της απομόνωσης;
Ο Καμύ γράφει την «Πανούκλα» το 1947 και έχει γνωρίσει από πρώτο χέρι τον πόλεμο, τον Ναζισμό, τις επιπτώσεις του φασισμού, τους εκτοπισμούς, το ολοκαύτωμα. Όλη αυτή τη φρίκη τη χώρεσε στο συμβολικό αυτό αφήγημα, έφτιαξε μια συνηθισμένη πόλη και επινόησε την πανούκλα που στην πραγματικότητα είναι μια αναφορά στο φασισμό για να αποδεκατίσει τον πληθυσμό της. Ο Καμύ νομίζω πως παραδίδει την πιο προφητική στιγμή στην παγκόσμια λογοτεχνία. Η φανταστική του πόλη δεν διαφέρει από τις πόλεις την περίοδο της καραντίνας. Κι εμείς γίναμε εξόριστοι στην ίδια μας την πόλη, μας επιβλήθηκαν απαγορεύσεις, βρεθήκαμε σε αναγκαστική άδεια, θρηνήσαμε θύματα, κάποιοι φτώχυναν, κάποιοι πλούτισαν, ζήσαμε σαν τους φυλακισμένους.
Ο παράλογος κόσμος του Καμύ ανοίγει παράθυρα χαράς και ελπίδας σε ένα τοπίο που μοιάζει εξαιρετικά σκοτεινό. Ποια είναι η δύναμη του κειμένου για τη διαχρονική μάχη του ανθρώπου με το παράλογο; Ο ίδιος ο Καμύ είχε πει: «η ζωή μας βρίσκεται στην κόψη του παραλόγου, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας οδηγήσει στην απόγνωση».
Αυτό το παράθυρο ελπίδας ήταν και το ζητούμενο της παράστασης. Εκεί δίπλα στο θάνατο βάζει την ανθρώπινη τρυφερότητα και αλληλεγγύη. Ο Καμύ βίωσε τα συγκλονιστικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την φρίκη του ναζισμού για αυτό και θεώρησε χρέος να παραδώσει ένα κείμενο που μοιάζει περισσότερο με «κήρυγμα» ή για να το πω καλύτερα ένα κείμενο «μνημείο» για τους νεκρούς γιατί οφείλουμε να μιλάμε για τα θύματα και τις βιαιότητες που έγιναν εις βάρος τους ώστε να μην επαναληφθούν αυτά τα τραγικά λάθη. Αυτός άλλωστε είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος, ξεχνάμε τους νεκρούς και τις θυσίες. Όμως η πανούκλα κάποια στιγμή τελειώνει και πολύ εύστοχα ο Καμύ, δίπλα στον παραλογισμό της ζωής δίνει ξεχωριστή θέση στην ορμή της. Έρχεται με φόρα η ζωή για να μας παρασύρει και αυτό είναι που αντιλαμβάνεται ο θεατής και στην παράσταση και φεύγει λυτρωμένος.
Η συγγραφή του έργου συμπίπτει με την άνοδο του ναζισμού. Ακόμα μία ιδιαιτερότητα σε σχέση με την περίοδο που διανύουμε αν σκεφτούμε και τις φασιστικές επιθέσεις στη Θεσσαλονίκη . Ποιο είναι το δικό σας σχόλιο;
Επειδή ανέφερα τους νεκρούς και τις θυσίες, δηλώνω συγκλονισμένη που ακριβώς ένα χρόνο μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής μια «θυσία» σαν αυτή του Παύλου Φύσσα μοιάζει να μην έχει νόημα. Πέρυσι τέτοια μέρα η δημοκρατία γιόρταζε, η χώρα ψήλωσε για λίγο και χιλιάδες κόσμου ξεχύθηκαν στους δρόμους στο άκουσμα της καταδίκης της εγκληματικής οργάνωσης. Που πήγε εκείνη η μέρα; Γιατί είναι τόσο καλά κρυμμένος ο «βάκιλος» του φασισμού; Έχουμε ευθύνη μεγάλη απέναντι στα παιδιά μας. Πριν από τρία χρόνια έκανα ένα θεατρικό εργαστήρι με μια ομάδα εφήβων σε σχολείο του Πειραιά, παιδιά που σε λίγους μήνες είχαν δικαίωμα ψήφου, κι όμως δεν είχε φτάσει στα αυτιά τους ποτέ η αλήθεια για την δολοφονία του Παύλου Φύσσα γιατί πάντα κάποιοι φροντίζουν να αποκρύπτουν την αλήθεια. Για αυτό δεν πρέπει να σταματάμε να μιλάμε για τους νεκρούς μας, ας μην τους χαρίσουμε αυτή τη θυσία, ας μην τους χαρίσουμε τα παιδιά μας.
Αφιερώνετε την παράσταση στους γιατρούς και τους νοσηλευτές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης απέναντι στον κορονοϊό. Ποιες είναι οι σκέψεις σας γύρω από αυτό;
Ο αφηγητής της «Πανούκλας» είναι ο γιατρός Ριέ, ο άνθρωπος που θα σηκώσει στις πλάτες του όλο το βάρος της αρρώστιας. Είναι λογικό να κάνω τον συσχετισμό με το δύσκολο φορτίο που έπεσε στις πλάτες των γιατρών και των νοσηλευτών σε όλες τις χώρες του κόσμου για την αντιμετώπιση της covid-19. Πριν λίγους μήνες είχα διαβάσει πως είχαν πεθάνει πάνω από 30.000 γιατροί και μπορεί αυτό το νούμερο να έχει αυξηθεί. Είναι πραγματικοί ήρωες όλοι αυτοί οι «χρήσιμοι» άνθρωποι που μόχθησαν και έφυγαν στον αγώνα της υπεράσπισης της υγείας μας. Σήκωσαν στις πλάτες τους όλο το βάρος του κόσμου. Υπάρχει ένα μνημείο και γι’ αυτούς στην παράσταση.
Το βιβλίο τελειώνει με αυτή τη φράση: «Ίσως θα ερχόταν μια μέρα που για την δυστυχία και την γνώση των ανθρώπων η πανούκλα θα ξυπνούσε τα ποντίκια της και θα τα έστελνε να ψοφήσουν σε μία ευτυχισμένη πόλη».
Είναι και η φράση που κρύβει όλο το νόημα της «Πανούκλας». Η πανούκλα όπως και κάθε «επιδημία» μπορεί να υποχωρήσει αλλά τελειωτική νίκη δεν υπάρχει γιατί οι άνθρωποι ξεχνούν. Η λήθη είναι χειρότερη ακόμη και από την ίδια την πανούκλα. Όταν η «θεομηνία» λοιπόν θα μας χτυπήσει ξανά την πόρτα ας μην ξεχάσουμε πως χρειαζόμαστε γιατρούς, ένα ισχυρό σύστημα υγείας, μια οργανωμένη και δημοκρατική κοινωνία.
Τι πιστεύετε για το άνοιγμα των χώρων θεάτρου και πολιτισμού (με τους υφιστάμενους περιορισμούς) μετά από δύο χρόνια με κλειστές σκηνές;
Επειδή ήμασταν και από τις πρώτες παραστάσεις που λειτούργησαν σε κλειστό θέατρο και είχαμε μεγάλη αγωνία για την τήρηση των μέτρων και την προσέλευση των θεατών, όλα έγιναν με μεγάλη προσοχή. Οι θεατές έχουν όρεξη για θέατρο και φυσικά τηρούνται τα μέτρα. Η 100% πληρότητα είναι ο μόνος δρόμος για να έχει και καλύτερη οικονομική απόδοση η δουλειά μας. Περάσαμε δύο χειμώνες οικονομικά πολύ δύσκολα. Φυσικά και το θέατρο είναι ο πιο ασφαλής χώρος για την σωματική και πνευματική υγεία. Μην με αναγκάσετε να μιλήσω για τα αεροπλάνα, έχει γίνει ανέκδοτο!
INFO:
Συγγραφέας: Αλμπέρ Καμύ
Μετάφραση:Σοφία Καραγιάννη, Μιχάλης Βραζιτούλης
Σκηνοθεσία:Σοφία Καραγιάννη
Σκηνικά:Κωνσταντίνα Κρίγκου
Κοστούμια:Κωνσταντίνα Κρίγκου
Μουσική:Στάθης Δρογώσης
Φωτισμοί:Νίκος Βλασόπουλος
Χορογραφία:Μαργαρίτα Τρίκκα
Παίζουν:Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Κωνσταντίνος Πασσάς ,Δημήτρης Μαμιός και η μουσικός Ευσταθία Λαγιόκαπα
Διάρκεια:80 λεπτά
Τιμές Εισιτηρίων: Γενική Είσοδος: 12€, Μειωμένο: 10€, Ατέλειες: 5€
Διάρκεια Παραστάσεων: Από 4 Οκτωβρίου
Πληροφορίες: Θέατρο 104, 6947409435, 210 3455020
Παραστάσεις: Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15
Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου
Διασκευή: Σοφία Καραγιάννη, Μιχάλης Βραζιτούλης
Βοηθός Σκηνοθετη: Βασιλική Διαλυνά
Link Εισιτηρίων: https://www.viva.gr/tickets/theater/theatro-104/i-panoukla/
Πληροφορίες Χώρου: Θέατρο 104, Ευμολπιδών 41, Γκάζι (σταθμός Μετρό: Κεραμεικός), Τηλέφωνα επικοινωνίας: 6947409435, 210 3455020
