H Μαύρη Παρασκευή, που παρουσιάζεται ως ημέρα ευκαιρίας, αναδεικνύεται όλο και περισσότερο –μιας και οι συνθήκες της οικονομίας βαίνουν επιδεινούμενες– στο σύμβολο που συνδυάζει όλες τις παθογένειες του καπιταλισμού: εντατικοποίηση της εργασίας, κακό εργασιακό περιβάλλον, αύξηση της χρέωσης των νοικοκυριών ελλείψει πραγματικού εισοδήματος, περιβαλλοντική καταστροφή από την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την παρεπόμενη σπατάλη τους. Ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει την πραγμάτωσή του μέσα από το «καταναλώνειν» ενώ ο πλανήτης βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.
Η κοινωνική πτυχή
Σύμφωνα με αναφορές σε διεθνή Μέσα, τα περισσότερα από τα προϊόντα που πουλιούνται σε χαμηλές τιμές κατασκευάζονται από εργαζόμενους κακοπληρωμένους που δουλεύουν σε άθλιες εργασιακές συνθήκες. Στα μέσα Νοεμβρίου οι εργαζόμενοι στη Foxconn, τη μεγαλύτερη κατασκευάστρια iPhone στον κόσμο, αναγκάστηκαν να δουλεύουν με αυξημένους ρυθμούς παρά το γεγονός ότι η εταιρεία προσπάθησε να περιορίσει ένα ξέσπασμα κορονοϊού μες στο εργοστάσιο –στο οποίο δουλεύουν πάνω από 200.000 άνθρωποι– σύμφωνα με τα δρακόντεια μέτρα της κινεζικής πολιτικής «μηδενικού Covid». Οι εργαζόμενοι είπαν ότι η εταιρεία προσπάθησε να τους κόψει τα μπόνους αν είχαν περάσει καραντίνα προτού σταλούν στη γραμμή παραγωγής. Μάλιστα ένας εργαζόμενος μιλώντας στους «Financial Times» είπε ότι προτίμησε να κοιμάται στο εργοστάσιο παρά στους υπερπλήρεις κοιτώνες, αφού έτσι είχε μικρότερες πιθανότητες να κολλήσει κορονοϊό… Τα κινεζικά μεροκάματα δίνουν την ευκαιρία στις δυτικές εταιρείες να αποκομίζουν κέρδη που σύμφωνα με εκτιμήσεις μπορεί να φτάσουν και το 70% στην Black Friday.
Παράλληλα, στη Δύση οι μικρές επιχειρήσεις αργοπεθαίνουν. Μια μελέτη της ΜΚΟ Friends of the Earth δείχνει ότι στη Γαλλία μέσα σε εννιά χρόνια έχουν χαθεί πάνω από 81.000 θέσεις εργασίας. Επίσης, η μείωση του εισοδήματος σε πραγματικούς όρους έχει αυξήσει τη χρέωση των νοικοκυριών. Για παράδειγμα, τα καταναλωτικά δάνεια στη Γαλλία βρίσκονται σε συνεχή άνοδο την τελευταία 20ετία, ενώ από το 2015 η αύξηση είναι ραγδαία: η Τράπεζα της Γαλλίας σημειώνει ότι από 148 δισ. ευρώ το 2015, το 2022 η συνολική χρέωση των νοικοκυριών σε καταναλωτικά δάνεια έφτασε τα 198 δισ. ευρώ. Αν συνυπολογίσει κανείς και το περιβάλλον καλπάζοντος πληθωρισμού καταλαβαίνει ότι η αύξηση στη χορήγηση δανείων αναμένεται να κλιμακωθεί, ακόμη και για την αποπληρωμή παλιότερων δανείων. Αυτή η αύξηση δεν οφείλεται εξ ολοκλήρου στην Black Friday, όμως είναι δηλωτική της αναιμικής αύξησης των μισθών και των συντάξεων, που δεν φτάνουν για να καταστήσουν τους πολίτες κοινωνούς της γιορτής του καταναλωτισμού.
Αθέμιτος ανταγωνισμός
Φυσικά είναι σχεδόν αυτονόητο ότι οι μεγαλύτερες εταιρείες έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες ελιγμών ώστε να μειώνουν τις τιμές των προϊόντων που προσφέρουν απ’ ό,τι οι μικρές. Παίρνοντας πάλι το παράδειγμα της Γαλλίας, ο πρόεδρος της Εμπορικής Ομοσπονδίας Φρανσίς Παλομπί είπε: «Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε αρκετό περιθώριο κέρδους, δεν έχουμε το ίδιο οικονομικό μοντέλο». Ο Παλομπί εκτιμά ότι η Black Friday έχει μειώσει σημαντικά τις πωλήσεις των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ενώ επισημαίνει ότι η μέρα αυτή «επιφέρει απαράδεκτες παραμορφώσεις στον ανταγωνισμό» καθώς και σε φορολογικά ζητήματα, ειδικά όταν αφορά ηλεκτρονικές πλατφόρμες όπως η Amazon.
Σχετικά με την Amazon, δεν είναι άσχετο με την εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης της το γεγονός ότι –σε αντίθεση με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις– καταφέρνει να φοροδιαφεύγει συστηματικά. Ερευνα της οργάνωσης Attac αποκάλυψε ότι το 2019 η πολυεθνική του Τζεφ Μπέζος κατάφερε να αποκρύψει το 57% των κερδών που πραγματοποίησε στη Γαλλία, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων μεταφέρθηκε στο εξωτερικό. Επίσης η εταιρεία μπορεί να… περηφανεύεται ότι το 2020 και το 2021 δεν πλήρωσε ούτε λεπτό σε εταιρικό φόρο στην ΕΕ, παρά το γεγονός ότι τα κέρδη της ήταν φουσκωμένα εξαιτίας του εγκλεισμού των πολιτών λόγω πανδημίας. Αυτό έγινε δυνατό μέσω της θυγατρικής της στο Λουξεμβούργο. Η νομιμοφανής φοροδιαφυγή σε συνδυασμό με τον ελιγμό για απόδοση λιγότερου ΦΠΑ στις φορολογικές αρχές δίνει στις πολυεθνικές ένα ακόμη πλεονέκτημα για να συνεχίσουν τον φαύλο κύκλο της αθέμιτης κερδοφορίας τους και την ημέρα των μεγάλων εκπτώσεων.
Περιβαλλοντικός αντίκτυπος
Τα εκατομμύρια προϊόντα που αγοράστηκαν στην Black Friday έχουν ένα «κρυφό περιβαλλοντικό βάρος», άγνωστο στους καταναλωτές. Ο Οργανισμός Περιβάλλοντος και Διαχείρισης Ενέργειας της Γαλλίας (Ademe) υπολόγισε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κύκλου ζωής των καθημερινών καταναλωτικών αγαθών.
Το συνολικό αποτύπωμα αυτού του παροξυσμού κατανάλωσης δεν περιορίζεται μόνο στα αέρια του θερμοκηπίου. Το ζήτημα του περιβαλλοντικού αποτυπώματος πρέπει να επεκταθεί σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής των αγαθών, των δικτύων και του εξοπλισμού, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη όλα τα στοιχεία (νερό, ενέργεια κ.λπ.), τη διάρκεια ζωής και την ανακύκλωση των αγαθών που καταναλώνονται.
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή των προϊόντων έχουν αυξηθεί κατά αρκετά εκατομμύρια τόνους, ενώ ακόμη και η βιομηχανία μόδας έχει σοβαρό αντίκτυπο στο πόσιμο νερό ευάλωτων περιοχών στην Ασία και στα τροπικά δάση στη Νότια Αμερική. Οι μεταφορές προϊόντων και η διαδικασία αποθήκευσης των παραγγελιών έχουν σημαντικό αντίκτυπο: μόνο για τις ανάγκες αποθήκευσης της Amazon το 2018 εκπέμφθηκαν τόσοι τόνοι διοξειδίου του άνθρακα όσοι εκπέμφθηκαν από ολόκληρη την Πορτογαλία! Η υπερπαραγωγή και η υπερκατανάλωση έχουν επίσης αντίκτυπο στη σπατάλη των προϊόντων, αφού μόλις το 20% όσων πετιούνται ανακυκλώνεται, ενώ ακόμη και για τη διαφήμισή τους χρειάζεται να καταναλωθούν πόροι που επιβαρύνουν το περιβάλλον: από μια γιγάντια πινακίδα μέχρι την αποστολή προωθητικού email.