Οσο αποδεικνύεται καθημερινά η οργανωτική ανεπάρκεια της κυβέρνησης τόσο εντείνονται οι κινητοποιήσεις και οι διαμαρτυρίες των κατοίκων του ανατολικού Αιγαίου για το προσφυγικό.
Αλλωστε οι κακοί και αναποτελεσματικοί χειρισμοί φαίνονται όχι μόνο από τους χαμηλούς δείκτες των δημοσκοπήσεων αλλά και από την επίσημη παραδοχή της ΝΔ ότι ήταν λάθος η κατάργηση του σχετικού υπουργείου. Οι εξαγγελίες για την αποσυμφόρηση των νησιών με τη μεταφορά προσφύγων και μεταναστών στην ενδοχώρα δεν προχωρούν για να μη δυσαρεστηθεί το κομματικό ακροατήριο, ενώ και οι ίδιοι οι υπεύθυνοι ξέρουν ότι η ίδρυση κλειστών κέντρων και απάνθρωπη είναι και δεν δίνει λύση.
Αξίζει πάντως μια ιστορική αναδρομή για να δούμε πώς χειρίστηκε η Ελλάδα πριν από περίπου 100 χρόνια τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφηκε η Σύμβαση της Λωζάνης στην οποία ορίζονταν ο τρόπος και οι λεπτομέρειες της ανταλλαγής πληθυσμών. Δεν υπάρχει στα παγκόσμια χρονικά καμία άλλη περίπτωση τέτοιας μαζικής και ταυτόχρονης μετακίνησης. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928, 1.220.000 άνθρωποι που ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές εστίες ήρθαν από τα μικρασιατικά παράλια, την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και άλλες περιοχές. Το ελληνικό κράτος, βαθιά λαβωμένο από την τραγωδία, σηκώνει τα χέρια ψηλά. Κάνει όμως την πιο σωστή κίνηση που έχει γίνει ποτέ. Αναθέτει στην Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) να λύσει το πρόβλημα. Η ΕΑΠ ήταν υπηρεσία της Κοινωνίας των Εθνών και το γεγονός ότι ήταν διεθνής είχε δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: διέθετε μεγάλη εμπειρία και ήταν πολιτικά ανεπηρέαστη. Ανασκουμπώθηκε λοιπόν και πήρε μια σειρά από σωστές αποφάσεις. Πρώτα απ’ όλα μοίρασε τους πρόσφυγες στα μεγάλα αστικά κέντρα και στην επαρχία. Εκμεταλλεύτηκε άδεια οικόπεδα και ελεύθερους χώρους για την ίδρυση πρότυπων οικισμών, αξιοποίησε εγκαταλειμμένα χωριά ή έχτισε σπίτια σε ήδη υπάρχοντα. Στην περιφέρεια τους παραχώρησε κλήρους γης για να τονωθεί η αγροτική παραγωγή. Η κατανομή έγινε με κριτήρια το προηγούμενο επάγγελμα ή τον τόπο προέλευσης. Για τις δαπάνες ενός τέτοιου μεγάλου εγχειρήματος δεν υπήρχε ο σημερινός πακτωλός χρημάτων από την ΕΕ αλλά το απαιτούμενο ποσό καλύφθηκε από δύο δάνεια. Σφοδρές αντιδράσεις από τους αυτόχθονες υπήρχαν και τότε, αλλά τίποτε δεν μπορούσε να κάμψει τη βούληση της ΕΑΠ. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Οι άνθρωποι αυτοί δούλεψαν σκληρά, παρά τις δυσκολίες ενσωματώθηκαν πλήρως και πρόσφεραν πολλά στην οικονομία και στον πολιτισμό.
Τα ερωτήματα επομένως που προκύπτουν είναι τα εξής: πώς γίνεται τότε με πολύ χειρότερες συνθήκες να τα είχαμε καταφέρει μια χαρά και σήμερα το ελληνικό κράτος να καρκινοβατεί, χωρίς να υπάρχει κανένα σημάδι ουσιαστικής αντιμετώπισης; Πώς γίνεται τότε να τακτοποιήθηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι και σήμερα να πελαγώνουμε για 80.000; Η απάντηση είναι απλή: έλλειψη σχεδιασμού και ανικανότητα. Τότε έκανε μόνο ένας φορέας κουμάντο, ενώ σήμερα η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων με λίγο κράτος και πολλές ΜΚΟ το μόνο που έχει καταφέρει είναι να δημιουργήσει άθλιες Μόριες και να σκέφτονται να φτιάξουν κι άλλες, εκτός κι αν τις αποσοβήσει η «φαεινή» ιδέα για φράγμα στη θάλασσα. Για γέλια και για κλάματα.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
