Το μυθιστόρημα του Ιάκωβου Πιτσιπίου, «Πίθηκος Ξουθ», ανεβαίνει στο θέατρο Σταθμός από την ομάδα ΑΝΙΜΑ σε σκηνοθεσία Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη. Γραμμένο το 1848 σε συνέχειες, ο «Πίθηκος Ξουθ» θεωρείται το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα φαντασίας και στηλιτεύει τα ήθη της εποχής του: τον μιμητισμό προς οτιδήποτε ευρωπαϊκό, τη δουλική ξενομανία, τη νεόπλουτη αθηναϊκή κοινωνία με τις ιδιοτροπίες της, αλλά και την αλλοτρίωση της ανθρώπινης φύσης από τα πάθη και τις λανθασμένες επιλογές. Το κείμενο ανεβαίνει στο σύνολό του για πρώτη φορά, ιδωμένο μέσα από μια σύγχρονη σκηνοθετική ματιά ως μια «φανταστική» κωμωδία. Η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη μιλάει στο Documento για τον μέτριο Έλληνα, που με μεθοδεύσεις και ραδιουργίες θα βρει τον τρόπο να ανέβει σε θέσεις εξουσίας, για τον πόλεμο στην Ουκρανία και για τις αποφάσεις της Λίνας Μενδώνη που δημιούργησαν έντονες αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα.
Γιατί επιλέξατε το μυθιστόρημα του Ιάκωβου Πιτσιπίου «Πίθηκος Ξουθ» το οποίο είχε εκδοθεί σε συνέχειες σε περιοδικό της Σύρου;
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ανακαλύφθηκε πρόσφατα από τον καθηγητή θεατρολογίας Νάσο Βαγενά, ο οποίος συνένωσε τις σελίδες του εκδιδόμενου στη Σύρο περιοδικού. Ένα μυθιστόρημα άκρως ελκυστικό, μιας και συνδυάζει δυο πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το ένα είναι ο διεισδυτικός σχολιασμός της επικαιρότητας του τότε και το άλλο το θέμα του που αφορά στη μεταμόρφωση ενός ανθρώπου σε ζώο. Ο συνδυασμός τους παράγει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αποτέλεσμα, που σε καθηλώνει.
Θεωρείται το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα φαντασίας και στηλιτεύει τα ήθη της εποχής του. Ποια είναι αυτά και πόσα επιβιώνουν μέχρι σήμερα;
Πράγματι όπως ανέφερα και στην προηγούμενη ερώτηση το έργο του Πιτσίπιου φωτίζει και σχολιάζει τα ήθη και έθιμα της εποχής, βάζοντας το μεγεθυντικό φακό του στους ανθρώπους που ασκούσαν εξουσία εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα στην νεόκοπη αστική τάξη, που επιθυμούσε διακαώς να ελέγχει τα κέντρα εξουσίας. Ο βασιλιάς φυσικά βρίσκεται στο απυρόβλητο, προωθώντας τα συμφέροντα της τάξης και της χώρας του. Έτσι ενώ το νεοσύστατο ελληνικό κράτος χρήζει ουσιαστικής οργάνωσης και έμπειρης διακυβέρνησης ώστε να σταθεί στα πόδια του ύστερα από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς, οι κατέχοντες τα ηνία, άγονται και φέρονται από πεποιθήσεις και νοοτροπίες, είτε ξενόφερτες, είτε επηρεασμένες από το παρελθόν. Αποτέλεσμα να υπάρχει κοινωνική αστάθεια και έλλειψη εμπιστοσύνης με τις εξωτερικές επιρροές, να καθιστούν ακόμα πιο αδύναμη οποιαδήποτε προσπάθεια αυτόνομης λειτουργίας. Πόσο όλο αυτό μοιάζει με το σήμερα, με τις ανάλογες αντιστοιχίες φυσικά.
Με ποιον τρόπο αντιμετωπίσατε σκηνοθετικά το έργο ως «φανταστική» κωμωδία; Η μουσική αποτελεί δομικό στοιχείο της παράστασης;
Υπάρχει χιούμορ κάτω από την έννοια του φανταστικού, η οποία αναφέρεται τόσο στο είδος του μυθιστορήματος όσο και χαρακτηρίζει την παράσταση. Φτιάξαμε μια γκροτέσκ, έντονη σκηνική δράση με στοιχεία φανταστικού ρεαλισμού. Αναμείξαμε στοιχεία καμπαρέ με στοιχεία εποχής του έργου. Επίσης χρησιμοποιήσαμε τζαζ μουσική, σύγχρονα τραγούδια, αφαιρετικά στησίματα, μοντέρνα κινησιολογία και κρατήσαμε την αρχική γλώσσα του κειμένου, συνθέτοντας ένα πολύπτυχο σκηνικό, με στόχο να περάσουν τα επίκαιρα μηνύματα του Πιτσιπίου αλλά και να διασκεδάσουμε.
Γιατί πιστεύετε ότι ο μιμητισμός και η αναζήτηση του εαυτού ανήκουν στα χαρακτηριστικά εκείνα που πάντα θα καθορίζουν και θα διαμορφώνουν τον άνθρωπο;
Γιατί πρόκειται για υπαρξιακά ζητήματα, που από την αρχή της ζωής του ανθρώπου, τίθενται σχεδόν μηχανικά, μπροστά του. Το μικρό παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο μιμούμενο τα πάντα γύρω του: τους ήχους, τις εκφράσεις των γονιών του, τις κινήσεις των αντικειμένων. Ο έφηβος αναζητά την ομοιομορφία της ομάδας για να μην ξεχωρίζει, πράγμα που δεν επιθυμεί καθόλου σε αυτή την εύθραυστη φάση της ενηλικίωσής του. Και ο ενήλικας πια μιμείται συμπεριφορές της ‘αγέλης’ μέσα στην οποία ζει, μέχρι να βρει τη δική του προσωπική ταυτότητα, μέχρι να αντισταθεί στη μάζα, μέχρι να ανακαλύψει την ελευθερία του εαυτού του και να διεκδικήσει το άκρως προσωπικό στίγμα του, που θα τον καταστήσει διαφορετικό από τους άλλους. Αναζήτηση που μπορεί να πάρει ακόμα και μια ζωή.
Υπάρχει κάποιος τύπος ανθρώπου ή χαρακτήρα που συμβολίζει ο Πιτσιπίος;
Ο Πιτσιπίος μιλάει για τον Έλληνα. Για τον Έλληνα που παρασύρεται εύκολα σε θεωρίες, σε κρίσεις. Για τον Έλληνα που οτιδήποτε ξενόφερτο το θεοποιεί, αλλά οτιδήποτε ντόπιο το αγνοεί. Για τον Έλληνα που εύκολα υιοθετεί απόψεις γιατί είναι στη μόδα, που εύκολα επευφημεί, αλλά και εύκολα καταδικάζει. Για τον Έλληνα μέτριο, που με μεθοδεύσεις και ραδιουργίες θα βρει τον τρόπο να ανέβει, ακόμα και να πάρει θέσεις εξουσίας, θα βρει τον τρόπο να παίξει τον σπουδαίο, τον άριστο, χωρίς φυσικά στις περισσότερες περιπτώσεις να το αξίζει.
Ζούμε δυστυχώς σε μέρες πολέμου. Ποιες είναι οι δικές σας σκέψεις αυτή την εποχή και ποια πιστεύετε ότι θα μπορούσε να είναι η συμβολή της τέχνης σε όσα συμβαίνουν;
Οι εικόνες των ανθρώπων να εγκαταλείπουν τις οικογένειές τους, τις εστίες τους, τα υπάρχοντά τους με συνθλίβουν. Με συνθλίβει να βλέπω αμάχους να χάνουν τη ζωή τους σε έναν πόλεμο, που δεν διάλεξαν. Και αναρωτιέμαι, όχι αν η ιστορία μας έχει διδάξει κάτι, που προφανώς δεν το έχει κάνει, αλλά που σκοπεύει να φτάσει ο άνθρωπος; Η καταστροφή του πλανήτη με όλους τους τρόπους –περιβάλλον, υπερκατανάλωση, όπλα, πυρηνικά, κ.α- είναι πια οριακή και η ανθρώπινη φύση τρομερά πια ευάλωτη, μοιάζει η σκέψη του τέλους του ανθρώπινου εν γένει πολιτισμού να είναι πιο κοντά από ποτέ. Και πάλι αναρωτιέμαι κανείς δεν αισθάνεται ευθύνη για αυτό; Τι θα συμβεί αν εξαφανιστεί ο Ευριπίδης, ο Σαιξπηρ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Τσαικόφκσι, η Ακρόπολη, ο Αρχιμήδης, ο Πικάσο, το σινεμά, η επιστήμη, τα μαθηματικά, τα μεγάλα επιτεύγματα, το θέατρο, η τέχνη, η ανάσα, ο άνθρωπος, ο πλανήτης;
Ποια είναι η γνώμη σας για την απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού να αναστείλει εκδηλώσεις με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς η οποία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα;
Πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω σε πάρα πολλές περιπτώσεις τη βιασύνη στις αποφάσεις της Υπουργού Πολιτισμού. Πέραν του ότι ο έχων θέση ευθύνης οφείλει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός στις τοποθετήσεις του, λαμβάνοντας υπόψη του όλες τις παραμέτρους του εκάστοτε γεγονότος, ο αρμόδιος για τον πολιτισμό, μέσα από τον οποίο καθορίζεται ουσιαστικά το πρόσωπο μιας ολόκληρης χώρας, νομιμοποιείται να ενεργεί κατά αυτόν τον τρόπο; Και επειδή τα ίδια τα γεγονότα ξεπερνούν πολύ γρήγορα τις προηγούμενες αναγγελίες, διαβάζοντας εχθές για την ψευδή ανακοίνωση που έβγαλε το Υπουργείο ότι στη διακήρυξη τους οι υπουργοί πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης τονίζουν ότι πρέπει να διακοπούν οι σχέσεις με πολιτιστικούς οργανισμούς της Ρωσίας, σημείο, το οποίο δεν αναφέρεται πουθενά στο αυθεντικό κείμενο, αναρωτιέμαι τι συμβαίνει πραγματικά με το Υπουργείο Πολιτισμού; Έχει αντιληφθεί έστω και λίγο τον κομβικό ρόλο του;
INFO:
Έως 29 Μαρτίου, Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00, Θέατρο Σταθμός, Βίκτωρος Ουγκώ 55, Μεταξουργείο