Η ρωμανιώτικη κοινότητα των Γιαννιωτοεβραίων στη δημόσια τηλεόραση

Η ΕΡΤ, με αφορμή την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος (27η Ιανουαρίου), ιχνηλατεί την ιστορία των Γιαννιωτοεβραίων, μεταδίδοντας το ντοκιμαντέρ «Πορεία στο χρόνο» (ΕΡΤ2, Πέμπτη 27 Ιανουαρίου 2022 στις 23.50).

Η Εβραϊκή Κοινότητα Ιωαννίνων υπήρξε το κέντρο του ελληνόφωνου ρωμανιώτικου εβραϊσμού για αρκετούς αιώνες. Με την ενεργή παρουσία της στα Γιάννενα, από τη βυζαντινή εποχή μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή της πόλης, που αποτυπώνεται ως σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της. Στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ γίνεται προσπάθεια ανάδειξης της πολυκύμαντης ιστορίας των Γιαννιωτοεβραίων.
Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην έλευση και στη διαχρονική παρουσία των Εβραίων στα Γιάννενα, στις ενδοκοινοτικές και διακοινοτικές σχέσεις τους, στην κοινωνική διαστρωμάτωση, στη μέριμνα για την εκπαίδευση, στην εθιμική ζωή και στους επηρεασμούς που δέχθηκαν από τις χριστιανικές παραδόσεις της περιοχής.
Ιχνηλατείται, επίσης, η καλλιέργεια του αντισημιτισμού στην περιοχή, παρουσιάζεται η ενσωμάτωση των Γιαννιωτοεβραίων στο Ελληνικό Εθνικό Κράτος, καθώς και η συμμετοχή τους στους εθνικούς αγώνες και στην Εθνική Αντίσταση. Η έρευνα επικεντρώνεται και στον εκτοπισμό της ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητας, τον Μάρτιο του 1944 από τους ναζί, αγγίζοντας επίμαχα ζητήματα, τα οποία μέχρι τις ημέρες μας συνεχίζουν να αποσιωπούνται ή να υποφωτίζονται, όπως η στάση των τοπικών αρχών και των πολιτών στον εκτοπισμό, καθώς και η αρπαγή των περιουσιών τους. Σημεία προβληματισμού, επίσης, αποτελούν και η σιωπή της μνήμης που ακολούθησε τα τραγικά γεγονότα του εκτοπισμού, η ανάδυσή της στη δημόσια σφαίρα στα τέλη του 20ού αιώνα, καθώς και το φαινόμενο της μετα-μνήμης σε σχέση με τις μελλοντικές γενιές, τις οποίες απειλεί ένας νέος ρατσιστικός λόγος που αναπτύσσεται επικίνδυνα στην υφήλιο από ακροδεξιά και ξενοφοβικά κινήματα.

Ο Χάρης Αθανασιάδης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, γράφει σχετικά:

Ρωμανιώτες Εβραίοι και Δημόσια Ιστορία

Στο μεταπτυχιακό «Δημόσια Ιστορία» του ΕΑΠ νοιώθουμε περήφανοι για πολλά: για το πρόγραμμα, τους καθηγητές, τις τεχνικές υποδομές, τις παιδαγωγικές και επιστημονικές σχέσεις μας με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Νοιώθουμε περήφανοι περισσότερο όταν βλέπουμε να ολοκληρώνονται εξαιρετικές διπλωματικές, που περιέχουν κόπο, χρόνο και έμπνευση.

Οι περισσότερες διπλωματικές ανατέμνουν τη δημόσια ιστορία, άλλοτε περισσότερο διεισδυτικά, άλλοτε λιγότερο. Κάποιες όμως δεν ανατέμνουν απλώς, παράγουν δημόσια ιστορία. Μία από αυτές προβάλλεται απόψε στην ΕΡΤ2 – 10 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα. Την εκπόνησε ο Παναγιώτης Τζόκας, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Χρήστου Δερμεντζόπουλου και υποστηρίχθηκε επιτυχώς τον Ιούλιο του 2021 ενώπιον τριμελούς επιτροπής (Δερμεντζόπουλος, Μαρία Καβάλα, Αθανασιάδης).

Συνοδεύεται ασφαλώς από υποστηρικτικό κείμενο –θα το βρείτε αναρτημένο στην πλατφόρμα του ΕΑΠ– αλλά απόψε αξίζει να δείτε το εφαρμοσμένο μέρος της: ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ για τους Ρωμανιώτες Εβραίους των Ιωαννίνων, που επικεντρώνεται στον εκτοπισμό και την εξόντωσή τους τον Μάρτιο του 1944 από τους Ναζί (με τη «συνεισφορά» δυστυχώς και κάποιων πρόθυμων εντοπίων).