Μια κουβέντα με τους συντελεστές της παράστασης «Κωσταλέξι» η οποία μας φέρνει αντιμέτωπους με την τραγική ιστορία της Ελένης Καρυώτη
Στις 7 Νοεμβρίου του 1978 ήρθε στο φως μια φρικιαστική υπόθεση στο χωριό Κωσταλέξι της Λαμίας. Αποκαλύφθηκε ότι η 47χρονη Ελένη Καρυώτη ή «Ελένη του Κωσταλέξι» ζούσε φυλακισμένη σε ένα υπόγειο από μέλη της οικογένειάς της για 29 ολόκληρα χρόνια. Σύντομα αποδείχτηκε ότι η τοπική κοινωνία γνώριζε την ύπαρξή της αλλά δεν μιλούσε. Αρκετά δημοσιεύματα ασχολήθηκαν εκτεταμένα με την υπόθεση, προσεγγίζοντας όμως το θέμα από την οπτική της «κλειδαρότρυπας». Γράφτηκε ότι σε νεαρή ηλικία η Ελένη είχε συνάψει ερωτική σχέση με έναν κομμουνιστή δάσκαλο, με αποτέλεσμα οι δικοί της να την κρύψουν για να αποφύγουν το σκάνδαλο στο χωριό. Παρουσιάστηκε ως «τρελή», διαταραγμένη και επικίνδυνη για τους γύρω της. Η γυναίκα μεταφέρθηκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα και τελικά εξαφανίστηκε χωρίς να αφήσει πίσω της κανένα ίχνος.
Η παράσταση «Κωσταλέξι» επιχειρεί, έπειτα από συστηματική έρευνα, να φωτίσει με διαφορετικό τρόπο τη ζωή της Ελένης Καρυώτη, προσπαθώντας να θέσει ερωτήματα τόσο για τα προβλήματα της ψυχικής υγείας όσο και για τη στάση της πολιτείας και της κοινωνίας απέναντι σε όσους έρχονται αντιμέτωποι με αυτά.
Bιαιότητα «φιλήσυχων»
Μιλήσαμε με τον Κωνσταντίνο Μωραΐτη (υπογράφει τη σύλληψη, τη σκηνοθεσία και τη δραματουργία της παράστασης) και με την ηθοποιό Ζωγραφιά Μεντεσίδου. Η κουβέντα έφτασε στα φαινόμενα εκφασισμού της σύγχρονης κοινωνίας. «Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι στην ουσία δεν έχει αλλάξει σχεδόν τίποτε. Ζούμε σε μια χώρα όπου η κυρίαρχη νοοτροπία είναι “ξέρεις ποιος είμαι εγώ;” και “ποιος κάνει κουμάντο εδώ;”. Η Ελένη ήταν κλεισμένη 29 χρόνια όταν ανακαλύφθηκε. Το χωριό είπε “ναι, ξέραμε, αλλά εμείς δεν είμαστε άνθρωποι της βίας, είμαστε ήσυχοι, μη μας ανακατεύετε”. Οταν ο εισαγγελέας κατέστησε υπόδικο όλο το χωριό, εκεί να δείτε πώς οι ήσυχοι άνθρωποι έκαναν στροφή και υποστήριξαν την οικογένεια, πώς φωνάζανε “τρελή είναι! τι να κάνανε οι άνθρωποι;” και πόσο βίαιοι έγιναν… Αυτοί είμαστε: βία στη βία για να εξαλείψουμε τη βία. Μια τρύπα στο νερό δηλαδή» μου λέει ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης.
Περιστατικά όπως η εν ψυχρώ δολοφονία του Αντώνη Καρυώτη στο λιμάνι του Πειραιά, το λιντσάρισμα του Ζακ/Zackie Oh, η ιστορία της Δήμητρας της Λέσβου, μάς κάνουν να αναρωτιόμαστε πόσα έχουν αλλάξει από την εποχή της Ελένης Καρυώτη. Και συνεχίζει: «Υπάρχει κόσμος που αυτοκτονεί και δολοφονείται από τον εκφασισμό των συμπεριφορών. Κόσμος παραιτείται και κόσμος λυγίζει από πρακτικές που αρρωσταίνουν και οδηγούν στον θάνατο όλους όσοι δεν ανατράφηκαν με το ιδανικό της “ισχυρότερης φωνής”. Θα έλεγα ότι μας ταιριάζει ο Ουμπέρτο Εκο που είχε ορίσει την έννοια “αιώνιος φασισμός”, δηλαδή την τάση που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο σαν τόπο επικίνδυνων εισβολών και αναμείξεων που πρέπει να αποκρούονται. Αισθάνομαι ότι ζούμε σε μια χώρα όπου όλοι είναι ειδικοί, όλοι ξέρουν, όλοι μέσα τους θα ήθελαν να είναι κάτι άλλο. Η Ελένη ήταν αυτή που τελικά είχε το μικρότερο πρόβλημα».
Οι «τρελοί του χωριού»
Η παράσταση θέτει το ζήτημα όσων πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα στην επαρχία, το φαινόμενο των «τρελών του χωριού». Η Ζωγραφιά Μεντεσίδου μοιράζεται τη δική της οπτική: «Δεν έχουν αλλάξει και πολλά από το Κωσταλέξι. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ακόμη υπάρχουν ιστορίες σαν αυτή της Ελένης. Ακόμη δεν ξεπεράσαμε το “τι θα πει ο κόσμος;”, ακόμη οι σχιζοφρενείς στο μυαλό του περισσότερου κόσμου είναι “οι τρελοί δολοφόνοι με το πριόνι”, ακόμη η πολιτεία αρνείται να υιοθετήσει μοντέλα θεραπείας που δεν θα ιδρυματοποιούν τους ασθενείς αλλά θα τους βοηθούν να παραμείνουν μέλη της κοινότητας με ασφάλεια. Εχουμε φτιάξει έναν κόσμο που είναι εξαντλητικός για τον άνθρωπο, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Σκεφτείτε με τι ήρθαμε αντιμέτωποι τους τελευταίους μήνες σ’ αυτήν τη χώρα. Καταστροφικές φωτιές, πλημμύρες, γυναικοκτονίες, δολοφονίες και παρ’ όλα αυτά κοιτάμε τους ανθρώπους που ζητούν βοήθεια με φόβο και δυσπιστία. Λες και φταίει το άτομο που δεν άντεξε κι όχι η αθλιότητα που συλλογικά αποδεχόμαστε ως πραγματικότητα. Οφείλουμε να ανοίξουμε έναν πιο ειλικρινή διάλογο σε σχέση με την ψυχική υγεία. Δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη». Η Ζωγραφιά Μεντεσίδου κλείνει τη συζήτηση με το πρόταγμα της τρυφερότητας. «Πιστεύω ότι η παράσταση επαναφέρει την Ελένη στο κέντρο ως άνθρωπο και όχι σαν την “τρελή του χωριού” και με τρυφερότητα προσπαθεί να αφηγηθεί την ιστορία της. Αυτό για μένα είναι ήδη μια θέση, μια νίκη. Θα ήθελα η παράσταση να αποτελέσει έστω και ένα μικρό βήμα πιο κοντά σ’ αυτή την αλλαγή».