Στο Μονομελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών, όπου προσφάτως εκδικάσθηκε η γνωστή υπόθεση έγκλησης του πρώην πρωθυπουργού κ. Σαμαρά κατά του κ. Βαξεβάνη για την ανάρτηση από τον τελευταίο ενός μιμιδίου (meme) στο Twitter, έγινε το πρώτο ορθό βήμα αναφορικώς με το μείζονος σημασίας (νομικό και κοινωνικό) ζήτημα εάν τα μιμίδια εμπίπτουν ή όχι στις ποινικές διατάξεις για την προσβολή της τιμής και της υπόληψης του προσώπου.
Πλέον συγκεκριμένως φαίνεται να εκρίθη (δεν έχει καθαρογραφεί η απόφαση για να γνωρίζουμε το ακριβές σκεπτικό) ότι στα μιμίδια δεν ενσωματώνεται γεγονός δεκτικό απόδειξης της αληθείας αυτού και συνακολούθως και ανταπόδειξης, που σημαίνει ότι απωθείται η εφαρμογή των διατάξεων της συκοφαντικής και της απλής δυσφήμησης που προϋποθέτουν την ύπαρξη γεγονότος, ενώ εκρίθη ότι υφίστατο εξύβριση (ειδικός σκοπός εξύβρισης) σε βάρος του υποστηρίζοντος την κατηγορία πρώην πρωθυπουργού.
Με αφορμή την προειρημένη απόφαση, που, εξ όσων γνωρίζω, είναι η πρώτη που αντιμετωπίζει το ζήτημα ποινικής τιμώρησης του αναρτώντος μιμίδιο στα social media, είναι κρίσιμη και χρήσιμη μια σύντομη αναφορά στην προσέγγιση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), αλλά και στα γενόμενα δεκτά στα κράτη του κοινού δικαίου (common law) και, ιδίως, στις ΗΠΑ.
Σε αυτό το πλαίσιο, η προσέγγιση του Ελληνα νομοθέτη και δικαστή δεν φαίνεται να εναρμονίζεται με τις παραδοχές της νομολογίας του ΕΔΔΑ, όπου επισημαίνεται ότι η κρίση του δικάζοντος δικαστηρίου δεν πρέπει να εκκινεί από το γλωσσικό ενέργημα, να αναζητά τις κρίσιμες λέξεις ή/και φράσεις και να τις «αντικαθιστά» νοητικώς με άλλες, εντός του αντικειμενικώς αναγκαίου μέτρου κατά την εκφορά του λόγου, αφού δεν προστατεύεται μόνον το περιεχόμενο αλλά και η μορφή του λόγου.
Κριτήριο για το ΕΔΔΑ είναι εάν η καταδίκη εξυπηρετούσε κάποια επιτακτική/πειστική κοινωνική ανάγκη και εάν ήταν αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία. Αυτό δε κατά μείζονα λόγο όταν αφορά δημόσια πρόσωπα, των οποίων η προστασία υποχωρεί στο κατώτατο επίπεδο όταν πρόκειται για τη δράση τους στη δημόσια σφαίρα.
Περαιτέρω, στις ΗΠΑ η ελευθερία της έκφρασης προστατεύεται σχεδόν ανεπιφύλακτα, αφού γίνεται δεκτό ότι είναι ανεξάρτητη από το τυχόν κίνητρο του ομιλητή και ότι η έννοια του «εξωφρενικού» είναι εντελώς υποκειμενική!
Με αυτά τα δεδομένα, λοιπόν, θεωρώ ότι το κριτήριο του Ελληνα νομοθέτη, δηλαδή η κατάφαση ειδικού σκοπού εξύβρισης, από τον οποίο πρέπει να εμφορείται ο δράστης, χάνει τη χρησιμότητά του επί μιμιδίων, τα οποία συνιστούν ηλεκτρονικές γελοιογραφίες και εμπίπτουν στησάτιρα, ότι ως μορφή τέχνης προστατεύεται από το άρθρο 16 του συντάγματος, χωρίς, μάλιστα, επιφύλαξη υπέρ του νόμου. Αυτονοήτως, στη σχετική κρίση δεν μπορεί να διαδραματίζει ρόλο η επαγγελματική ιδιότητα του αναρτώντος το μιμίδιο, δηλαδή εάν είναι δημοσιογράφος, σατιρικός καλλιτέχνης ή οποιοσδήποτε πολίτης, αφού ο άξονας της προσοχής παραμένει στη σάτιρα.
Το ΕΔΔΑ έχει ασχοληθεί με τη σάτιρα και το τυχόν όριό της ιδίως στις Αποφάσεις Vereinigung Bildender Kunstler Wiener κατά Αυστρίας και Cumpana και Mazare κατά Ρουμανίας, όπου έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) από τα εθνικά δικαστήρια, αφού η σάτιρα είναι μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης και κοινωνικής παρατήρησης που από τη φύση της είναι υπερβολική, προκλητική, στρεβλωτική της πραγματικότητας και εξωφρενική.
Έτσι στη σάτιρα ο δικαστής στερείται του παραδοσιακού εργαλείου εκτίμησης της νομιμότητας, αφού δεν μπορεί να διακρίνει μεταξύ καταχρηστικής και μη σάτιρας, καθ’ όσον, άλλωστε, ουδείς παίρνει στα σοβαρά το περιεχόμενό της. Στην πραγματικότητα η σάτιρα δεν προστατεύεται παρ’ όλη την υπερβολή της, αλλά χάρη στην υπερβολή της, με αποτέλεσμα η έννοια της κακοβουλίας, της κακής πρόθεσης και του ειδικού σκοπού εξύβρισης που υιοθετείται να καθίσταται άνευ νομικής σημασίας.
