Για τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς πλείστοι χαρακτηρισμοί, οι οποίοι υποτίθεται πως αποδίδουν τη σχέση του με το σύστημα της εκάστοτε εξουσίας.
Βυζάντιο, σκιώδης κυβέρνηση, λέσχη διακυβέρνησης, πραγματικό Μαξίμου. Καθένας από τους χαρακτηρισμούς βασίζεται σε αφηγήσεις και περιστατικά που φαινομενικά τον δικαιολογούν, ακόμη και αν φτάνουν στα όρια του αστικού μύθου. Υπάρχουν αρκετοί που επιμένουν πως ήταν μάρτυρες σε περιστατικά όπου υπουργοί, όταν τους καλούσε στο τηλέφωνο ο μακαρίτης ο Λαμπράκης, σηκώνονταν όρθιοι για να του μιλήσουν αναγνωρίζοντας το «ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο». Και άλλοι που ορκίζονται πως παρόντες στην άλλη πλευρά της γραμμής, στο γραφείο του Σταύρου Ψυχάρη, τον άκουσαν να δίνει εντολές για το πώς κυβερνιέται αυτός ο τόπος. Οι σχέσεις του ΔΟΛ με την εξουσία έχουν τη μορφή της πίσω πόρτας που οδηγεί στα αμαρτωλά άδυτά της. Και δεν πρόκειται μόνο για την πρόσφατη εξουσία. Οι παρεμβάσεις των πρωταγωνιστών του Συγκροτήματος Λαμπράκη ξεκινούν από τη δεκαετία του 1930 και δεν έχουν τη μορφή πολιτικοδημοσιογραφικής συνωμοσίας που παραβαίνει τα όρια. Το Συγκρότημα Λαμπράκη είχε ευθεία σχέση με το κατοχικό καθεστώς, με την αποστασία του 1965, απ’ ό,τι φαίνεται με το πραξικόπημα στην Κύπρο και με σκοτεινές πλευρές της ιστορίας τις οποίες δεν κατέγραφε μόνο δημοσιογραφικά, αλλά μάλλον τις συνέγραφε και τις υπέγραφε. Είχε βέβαια πάντα την εξουσία να το κρύβει.
Οι σχέσεις με τους ναζί
Ο Δημήτριος Λαμπράκης, πατέρας του Χρήστου Λαμπράκη, ήταν ο ιδρυτής του γνωστού συγκροτήματος , ο οποίος διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ηταν ο πρώτος Λαμπράκης για τον οποίο δημιουργήθηκαν ιστορίες και μύθοι σχετικά με την παρέμβασή του στο σύστημα της εξουσίας. Ας πούμε όμως καλύτερα την Ιστορία και όχι τις ιστορίες. Στις 26 Απριλίου του 1941, μία μέρα πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, τα έντυπα του Δημήτριου Λαμπράκη «Ελεύθερο Βήμα», «Αθηναϊκά Νέα» και «Οικονομικός Ταχυδρόμος» ανακοινώνουν στο κοινό τους πως ο Δημήτριος Λαμπράκης αποχωρεί από τη δημοσιογραφία και τα έντυπά του.
Φτάνοντας οι ναζί στην Αθήνα επέλεξαν , παρά τα όσα γράφονται, να μην κλείσουν έντυπα αλλά να τα ελέγξουν. Μία γερμανική εταιρεία η Mundus, η οποία δημιουργήθηκε με απόφαση των Γκαίμπελς και Ρίμπεντροπ, ανέλαβε τον έλεγχο του Τύπου στην κατεχόμενη Ευρώπη και την Ελλάδα. Σύμφωνα με την έρευνα του Δημοσθένη Κούκουνα («Η ελληνική Οικονομία κατά την Κατοχή» εκδόσεις Ερωδιός), το έργο της γερμανικής προπαγάνδας διά του ελεγχόμενου Τύπου ανέλαβαν οι εταιρείες Βίβλος (συμμετείχε η γνωστή οικογένεια Ελευθερουδάκη), η Ενωσις Ελληνικού και Ξένου Τύπου (βασικός μέτοχος ήταν ο Οθωνας Πικραμένος πατέρας του υπηρεσιακού πρωθυπουργού και δικαστή Παναγιώτη Πικραμένου) και η εταιρεία Ελεύθερον Βήμα- εταιρεία Δημοσιογραφικών Εκδόσεων του Λαμπράκη. Οπως προκύπτει από το φύλλο 287 της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (16 Σεπτεμβρίου 1941), στην εταιρεία συμμετέχουν η Mundus του Γκαίμπελς και τα στελέχη του Συγκροτήματος Λαμπράκη, Γ. Συριώτης, Αλ. Ζαφειρόπουλος, Ιορ. Τσαρτίλης και Σαβ. Κέντρος. Στις δίκες που έγιναν για τους συνεργάτες των Γερμανών τον Μάιο του 1945, ο πρόεδρος της εταιρείας Νικόλαος Λούβαρις κατέθεσε πως ανέλαβε την εταιρεία ύστερα από πιέσεις του Λαμπράκη και των στελεχών του Συγκροτήματος.
Η Mundus εξαγοράζει το 51% του Συγκροτήματος και η σύζυγος του Λαμπράκη, Ελζα, όπως γράφει ο Δ. Κούκουνας στη μεγάλη του έρευνα, αγοράζει εκείνη την εποχή, 27 Οκτωβρίου 1941, τη γνωστή μονοκατοικία του Λαμπράκη στην οδό Αναγνωστοπούλου 5 στο Κολωνάκι, έναντι 220 χρυσών λιρών.
Το 1943, ο Δημήτριος Λαμπράκης, αφού εξασφάλισε διάφορες επαφές με τους Αγγλους στους οποίους εμφανίστηκε ως διαμεσολαβητής υπέρ της ελληνικής δημοκρατίας, κατέφυγε στο Κάιρο. Εκεί συνελήφθη και κρατήθηκε προφανώς γιατί οι πληροφορίες τον έφεραν φιλικό προς τους κατακτητές. Με την επιστροφή στην Ελλάδα, ο Δημήτριος Λαμπράκης εξέδωσε πάλι τις εφημερίδες, αποσπώντας από τον τίτλο τις λέξεις που παρέπεμπαν στα παλιά έντυπα. Ετσι το «Ελεύθερο Βήμα» και τα «Αθηναϊκά Νέα» έγιναν «Το Βήμα» και «Τα Νέα». Ο Λαμπράκης ήταν μία από τις πολλές περιπτώσεις ευνοούμενων των Γερμανών, που, όταν άρχισε να κρίνεται ο πόλεμος, προσπάθησαν να αναπτύξουν σχέσεις με τη Μέση Ανατολή, εμφανιζόμενοι μάλιστα ως πληροφοριοδότες των Αγγλων. Ο ΔΟΛ, ωστόσο, στο αφιέρωμα των 100 χρόνων από τη γέννηση του Δημήτριου Λαμπράκη εμφάνισε τις δύο εφημερίδες να καταλαμβάνονται από τους κατακτητές και τον Λαμπράκη σχεδόν ως αντιμαχόμενο τους Γερμανούς. Το σενάριο αυτό «έπαιξε» δεκάδες φορές για ισάριθμους φίλους των κατακτητών που έπρεπε να διασωθούν.
Ο Λαμπράκης και η αποστασία
Ο Χρήστος Λαμπράκης, γιος του Δημήτριου, ανέλαβε το 1957, σε ηλικία 20 ετών το Συγκρότημα. Παρότι περιγράφεται ως άνθρωπο των γραμμάτων και των τεχνών, υπήρξε ένας άνθρωπος του παρασκηνίου που είχε την πολυτέλεια να ακούει Μότσαρτ, όταν η χώρα χόρευε πάνω στα κάρβουνα από τις επιλογές του. Ηθελε να εμφανίζεται ως ο εκφραστής του κεντρώου χώρου, αλλά στην πραγματικότητα ήταν από τους κρυφούς πρωταγωνιστές της αποστασίας του 1965. Ο Λαμπράκης συνωμότησε με τους πρώην υπουργούς Στ. Στεφανόπουλο, Η. Τσιριμώκο, Σ. Παπαπολίτη, Π. Κατσώτα και τους εκδότες Ι. Παπαγεωργίου της «Αθηναϊκής» και Ι. Βελλίδη της «Μακεδονίας» για να φύγει από την εξουσία ο Γεώργιος Παπανδρέου και να αναλάβει πρωθυπουργός ο Στ. Στεφανόπουλος. Υπέγραψαν μεταξύ τους πρωτόκολλο για συμβιβαστική λύση το οποίο φυσικά δεν είχε σχέση με τη λαϊκή ετυμηγορία. Τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία του Foreign Office έχουν αρκετές αναφορές στον ρόλο του, όπως το τηλεγράφημα που στάλθηκε στις 23 Ιουλίου 1965 από τον Αμερικανό πρέσβη στην Ουάσινγκτον (Document 200, Volume XVI ,Foreign Relation o USA, 1964-1968) όπου αναφέρεται πως οι εφημερίδα «Μακεδονία» μαζί με τις εφημερίδες του ΔΟΛ θα επιβάλλουν στον Γεώργιο Παπανδρέου να δεχθεί τη λύση Στεφανόπουλου.
Στις 8 Αυγούστου, ο Λαμπράκης φωτογραφίζεται, ενώ βγαίνει από κρυφή σύσκεψη με τον πρώην διευθυντή του Στεφανόπουλου, Τζ. Σωσσίδη και την επόμενη μέρα αγανακτισμένοι παπανδρεϊκοί καίνε εφημερίδες του ΔΟΛ έξω από τα γραφεία της Χρήστου Λαδά, οι οποίες εμφανίζονταν ως φιλικές στην παράταξη της Ενωσης Κέντρου.
Υστερα απ’ αυτό, ο Λαμπράκης θα αλλάξει ρότα, στηρίζοντας τον Παπανδρέου. Αλλά ήδη είχε αλλάξει ρότα η Ιστορία, η οποία κινήθηκε προς την επταετία για να μπει στον γύψο.
Ο ρόλος του στο Κυπριακό
Τον Σεπτέμβριο του 2014, το περιοδικό HOT DOC δημοσίευσε ένα έγγραφο από το Φάκελο της Κύπρο. Ηταν ένα non paper που παρέδωσε ο Κωνσταντίνος Κραμανλής, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στον Αρχιεπίσκοπο Σύμφωνα με το έγγραφο, το οποίο κατατέθηκε από τον πρώην συνεργάτη του Μακάριου στην Επιτροπή της Βουλής της Κύπρου που διερευνά τον Φάκελο της Κύπρου ο Χ. Λαμπράκης υπήρξε ο πολιτικός νους του όλου εγχειρήματος. Στη βίλα του στον Πόρο, μάλιστα, φαίνεται να έγινε η πάρθηκαν οι τελικές αποφάσεις. Γράφει συγκεκριμένα το ντοκουμέντο:
«Ο Χρ. Λαμπράκης – Ιδιοκτήτης και Διευθυντής των καθημερινών εφημερίδων των Αθηνών “ΒΗΜΑ” και “ΝΕΑ” ήτο ο πολιτικός νους του όλου εγχειρήματος μεμυημένος εις τον ενατίον του Μακαρίου σχεδιασμόν υπό αμφοτέρων των προσωπικών του φίλων Α. Ποταμιάνου και Ι. Σωσίδη, κυρίως δε του δευτέρου, όστις ήτο και ο διπλωματικός σύμβουλος εις το εγχείρημα Μακαρίου».
Σημαντικό ρόλο στοn σχεδιασμό παίζει ο πρέσβης Σωσίδης (γνωστός για τη σχέση του με τον Λαμπράκη από την αΑποστασία) για τον οποίο η αναφορά γράφει:
«Ο εν λόγω διπλωματικός είναι γνωστός ως ο πλέον λυσσώδης αντιμακαριακός και προωρίζετο να αναλάβη την Διεύθυνσιν του Υπουργείου των Εξωτερικών, όταν θα επρόκειτο να επιχειρηθεί το εγχείρημα.
Αφικνίτο συνεχώς εις τας Αθήνας, κατά το τελευταίον δε διάστημα της απουσίας του είχεν αλλεπαλλήλους συναντήσεις και συνομιλίας μετά του ταξιάρχου Ιωαννίδη και του εκ Κύπρου κ. Π. Δημητρίου, ενώ κατά το διάστημα της απουσίας του μετεφέρεντο οι απόψεις του είτε υπό του κ. Χ. Λαμπράκη, είτε υπό του κ. Α. Ποταμιάνου… Ο Παντελής Δημητρίου, ο νυν Υπουργός των Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης εις Κύπρον ήτο άνθρωπος του Ιωαννίδη εις Κύπρον… Οταν αφικνείτο εις Αθήνας -και τούτο συνέβαινε συχνά- κατέλυε εις το Ξενοδοχείον ΕΣΠΕΡΙΑ των Αθηνών, επί της οδού Σταδίου και Εδουάρδου Λω, εις τα δωμάτια του οποίου επραγματοποιούντο αι πλέον αποφασιστικαί συσκέψεις με συμμετοχήν εκτός των ανωτέρω και δύο ή τριών διαφορετικών εκάστοτε προσώπων εκ Κύπρου, τα οποία συνώδευον τον κ. Π. Δημητρίου και τα οποία επίσης κατέλυο μετ’ αυτού εις το εν λόγω Ξενοδοχείον.
Η τελευταία των συσκέψεων εγένετο τρεις ημέρας προ του εγχειρήματος και μετέσχον εις αυτήν άπαντες με συμμετοχήν του αφιχθέντος επίσης εν συνεχεία Προέδρου κ. Σαμψών. Αύτη επραγαματοποιήθη εις την εν Πόρω πολυτελήν έπαυλιν του κ. Χ. Λαμπράκη εις την οποίαν αρκετάς φοράς εφιλοξενείτο ο ταξίαρχος Δ. Ιωαννίδης. »
Η προσπάθεια να διαψευστεί το έγγραφο, με το επιχείρημα ότι ο Σαμψών δεν ήταν στον Πόρο, δεν ήταν επιτυχής. Το HOT DOC δημοσίευσε δύο επιβεβαιωτικές συνεντεύξεις. Η μία είναι του φίλου του δικτάτορα Σαμψών Μιχάλη Φραγκάκη που επιβεβαίωνε πως τη μέρα που αναφέρεται στο έγγραφο ο Σαμψών ήταν πραγματικά στον Πόρο. Η δεύτερη συνέντευξη ήταν με τον πρώην δικαστή Γιώργο Αλεξίου, ο οποίος επιβεβαίωσε πως είδε τον Ιούλιο του 1974 τον Σαμψών στον Πόρο και αναγνώρισε στο πρόσωπό του τον πραξικοπηματία που είδε μερικές μέρες μετά στις εφημερίδες.
Θ.Κ.
