Στους τρεις αιώνες του καπιταλισμού καμία κρίση όποια κι αν ήταν η αιτία της δεν αντιμετωπίστηκε από την ελεύθερη αγορά και τις δυνάμεις της.
Η αόρατη χειρ του Adam Smith σε περιόδους κρίσης, αφήνει κατά μέρος το ιδεολογικό επιστέγασμα του ωφελιμισμού και αποκαλύπτει τον αντικοινωνικό της χαρακτήρα, καθοδηγώντας την αισχροκέρδεια, τον μαυραγοριτισμό και τον κοινωνικό δαρβινισμό.
Γι αυτό άλλωστε και σε όλο το φάσμα των οικονομικών σπουδών case study αποτελεί η Μεγάλη Κρίση όπως αποκαλούν το κραχ του 1929, και την συνακόλουθη πολιτική για την αντιμετώπισή της με τις καινοτόμες τότε ιδέες του Κέυνς, που είχαν σαν αποτέλεσμα η συμμετοχή του δημόσιου τομέα στην οικονομία από 10% που ήταν, να διπλασιαστεί μέσα σε μία δεκαετία. Έκτοτε στην μητρόπολη της ελεύθευρης οικονομίας η συμμετοχή του δημοσίου βαίνει αυξανόμενη, ακόμη και εκτός των περιόδων πολέμου για να φθάσει το 2010 στο 35% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Ακόμη και πίσω από το θαύμα της νεοφιλελεύθερης έκρηξης επί Ρήγκαν την δεκαετία του 1980 διαφαίνεται ο διπλασιασμός του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ. Παρομοίως case study αποτελεί και η κρίση του 2008. Το βασικό δόγμα του νεοφιλελευθερισμού κατά τον πατριάρχη του Milton Friedman είναι ότι το κράτος όταν δεν είναι διεφθαρμένο είναι αναποτελεσματικό και γι αυτό κάθε παρέμβαση είναι χειρότερη από τη μη παρέμβαση. Με την κρίση του 2008 το βασικό δόγμα του νεοφιλελευθερισμού κατέρρευσε αφού οι αγορές ζήτησαν από τα κράτη να παρέμβουν για να τις σώσουν και μαζί και την παγκόσμια οικονομία από τον κακό τους εαυτό. Το ότι κατάφεραν να τα διεθνή αρπακτικά των funds που οδήγησαν την παγκόσμια οικονομία στα πρόθυρα της κατάρρευσης να μεταφέρουν το κόστος στις κοινωνίες έχει να κάνει με τις αιμομικτικές σχέσεις των πολιτικών συστημάτων με τις επιχειρήσεις στον δυτικό κόσμο.
Η αρχιτεκτονική της ΕΕ
Με τις συνέπειες της πανδημίας του κορονοϊού τα πράγματα γίνονται πιο ξεκάθαρα. Τα απισχνασμένα και απαξιωμένα δημόσια συστήματα Υγείας ήδη σηκώνουν το βάρος και το κόστος της υγειονομικής προστασίας του πληθυσμού και της μείωσης του οικονομικού κόστους που είναι βασική πλέον παράμετρος της συνολικής αντιμετώπισης της κρίσης. Τα κράτη που τα πηγαίνουν καλύτερα είναι εκείνα που είχαν τα λιγότερο αποδυναμωμένα δημόσια συστήματα Υγείας. Στον οικονομικό τομέα από την Κίνα μέχρι τις ΗΠΑ είναι τα κράτη που καλούνται να παρέμβουν με γιγαντιαία προγράμματα για να σώσουν τις οικονομίες τους από τις συνέπειες της κρίσης. Ακόμη και η ΕΕ συντηρητική και ουραγός λόγω της επικυριαρχίας της Γερμανίας ανακοινώνει πλέον ουσιαστικά μέτρα. Καθώς για την αντιμετώπιση της κρίσης από τα κράτη απαιτείται δημοσιονομική και νομισματική πολιτική η ΕΚΤ ανακοινώνει πρόγραμμα 750 δις για την στήριξη του ευρώ -αφού οι εθνικές τράπεζες έχουν απωλέσει την δυνατότητα-, ενώ κ. Λάιεν αναστέλει την ισχύ του δημοσιονομικού ζουρλομανδύα, του Συμφώνου Δημοσιονομικής Σταθερότητας, ώστε να έχουν περιθώρια δημοσιονομικής πολιτικής τα κράτη. Και ακόμη περισσότερο, η Ιταλία μιλάει για κρατικοποίηση της Alitalia και ο Γάλλος υπουργός Οικομικών του Μακρόν λέει ότι δεν θα διστάσει να κάνει εθνικοποιήσεις -τα ύστερα του νεοφιλελεύθερου κόσμου. Αυτή την φορά πάντως η Γερμανία υποχώρησε -παρά την αρχική της άρνηση- υπό τον φόβο της καταστροφής της Ιταλίας και ότι θα χρεωθεί το κόστος σε ανθρώπινες ζωές, ξυπνώντας ναζιστικές μνήμες. Καθώς έχει ουσιαστικά ανασταλεί και η συνθήκε Σένγκεν είναι βέβαιο ότι την επαύριο της κρίσης θα τεθεί συνολικά το θέμα της αρχιτεκτονικής της ΕΕ.
Βεβαίως απέναντί τους βρίσκουν πάλι τις αγορές που εκμεταλλεύονται την ευκαιρία της καταστροφής για να αυξήσουν τα επιτόκια των ομολόγων.
Δέσμια της νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας της η ελληνική κυβέρνηση
Στα καθ ημάς τώρα η χώρα μας ατύχησε να έχει σε αυτή την συγκυρία μία κυβέρνηση που είχε ξεκινήσει το πείραμα του νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού και που δείχνει απροθυμία να το εγκαταλείψει. Ενδεικτικό είναι ότι ενώ είχε ξεσπάσει η επιδημία και στην Ιταλία μετρούσαν νεκρούς ο Κυριάκος Μητσοτάκης που βρισκόταν στο Βερολίνο έδινε τα διαπιστευτήρια του στους Γερμανούς επιχειρηματίες λέγοντας ότι “η κρίση δεν θα είναι άλλοθι για αναστολή των μεταρρυθμίσεων αλλά για ενίσχυσή τους”, και φυσικά εννοούσε νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Παρομοίως ο υπουργός του, των Οικονομικών εισέπραξε στο πρώτο Eurogroup της κρίσης, τα εύσημα “για την προσήλωση της χώρας στις μεταρρυθμίσεις”. Το φυσιολογικό θα ήταν από την πρώτη στιγμή να είχε πιέσει να δημοσιονομικό περιθώριο προκειμένου να ανακοινώσει μέτρα στήριξης της οικονομίας. Αλλά φευ, την ώρα η Πορτογαλία είχε ανακοινώσει πρόγραμμα στήριξης της οικονομίας της ύψους 9,3 δις ευρώ και η Ισπανία είχε διαθέσει το 10% του ΑΕΠ της και άλλο τόσο από τις μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πρόγραμμα στήριξης 1% του ΑΕΠ. Παράλληλα είτε από πονηριά είτε από άγνοια δεν συνόδευσε τα πρώτα απαγορευτικά μέτρα με προειδοποίηση και εγγυήσεις προς τους επιχειρηματίες με αποτέλεσμα να μετρά αρνητικό ισοζύγιο 40.000 χαμένων θέσεων εργασίας. Με εμμονή στην νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία της τα μέτρα που ανακοίνωσε δεν περιλαμβάνουν εγγυήσεις για το καθεστώς εργασίας, αντίθετα η κυβέρνηση βλέπει την κρίση σαν ευκαιρία για την περαιτέρω απορρύθμιση της αγοράς. Καθώς οι εξελίξεις είναι ραγδαίες ο Κυριάκος Μητσοτάκης βγήκε για τρίτη φορά σε διάγγελμα για να πει ότι το συνολικό πρόγραμμα θα είναι τελικά 10 δις ή 5% του ΑΕΠ που και πάλι δεν είναι αρκετό. Σε μία συμβολική κίνηση εμμονής στην νεοφιλελεύθερη αντίληψή της η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ιδρυθεί κέντρο έρευνας για τον κορονοϊό μέσω ΣΔΙΤ…Η εντύπωση που δημιουργείται ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης αντιμετωπίζει την κρίση σαν ευκαιρία αφενός για να προβάλλει τον προσωπικό του ρόλο, κάτι μεταξύ Τσόρτσιλ και Ελευθερίου Βενιζέλου, ώστε να βγει ενδυναμωμένος ο ίδιος και να διατηρηθεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο του σε βάρος της εργασίας, διασπά την απαραίτητη συναίνεση για την αντιμετώπιση του υγειονομικού σκέλους της κρίσης.
Το ερώτημα της Αριστεράς
Για τους θεωρητικούς του καπιταλισμού όπως ο Sumbeter της αυστριακής σχολής, η κρίση αποτελεί ευκαιρία για δημιουργική καταστροφή του πλεονάσματος των συντελεστών παραγωγής, ώστε να ακολουθήσει η επανεκίνηση με όρους έκκρηξης των παραγωγικών δυνατοτήτων. Το αν η αποκατάσταση και η ανάπτυξη που θα επακολουθήσει θα γίνει με όρους κευνσιανισμού και ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους όπως έγινε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή με ενδυναμωση των αγορών όπως έγινε μετά την κρίση του 2008 είναι πολιτικά ανοικτό. Η Αριστερά θα πρέπει να ξεφύγει και εκείνη από τις ιδεοληψίες της και τον νεοφιλελεύθερο δικαιωματισμό της. Η επιστροφή του κράτους και του έθνους είναι εκ των ων ουκ άνευ για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου συστήματος των αγορών.
