Οι κάτοικοι της πόλης Εσκιλστούνα βρήκαν τρόπο να ξεπεράσουν την κρίση που τους έπληξε όταν έκλεισαν οι τοπικές βιομηχανίες χάλυβα
Ο διαχωρισμός και η ανακύκλωση των σκουπιδιών είναι βασικές αρχές της οικολογίας, που συναντάται πλέον σε όλο τον πλανήτη. Ομως, απ’ ό,τι φαίνεται, μόνο σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η προτεσταντική ηθική και επικρατεί η σοσιαλδημοκρατική οργάνωση θα μπορούσε ο κόσμος να ακολουθήσει τόσο πιστά τις οδηγίες των αρχών: σε κάθε σπίτι, κατάστημα, χώρο εργασίας υπάρχουν επτά κάδοι απορριμμάτων όπου διαχωρίζονται στη βάση τους ακόμη και οι ποιότητες του χαρτιού. Πράσινος για υπολείμματα φαγητού, ροζ για κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, γκρι για μέταλλο, πορτοκαλί για πλαστικό, κίτρινος για χαρτί, μπλε για εφημερίδες (στη Σουηδία το 75% των πωλήσεων των εφημερίδων γίνεται μέσω συνδρομών και κάθε σπίτι έχει κάθε μέρα τουλάχιστον μία εφημερίδα) και μαύρος για όλα τα υπόλοιπα.
Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί μία ακόμη κατηγορία, τα μεγάλα αντικείμενα: παλιά έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, στρώματα, ό,τι κλαδεύεται από τους κήπους και γυάλινες επιφάνειες. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια όλα αυτά δεν τα μαζεύει κάποια υπηρεσία του δήμου αλλά οι ίδιοι οι πολίτες τα παραδίδουν συσκευασμένα με τον τρόπο που τους έχει υποδειχθεί στο κέντρο ανακύκλωσης της ReTuna. Ακόμη και με το όνομα του κέντρου έπαιξαν οι αρχές για να κάνουν ελκυστικό το εγχείρημα: Re είναι το πρώτο συνθετικό της λέξης ανακύκλωση και Tuna το δεύτερο συνθετικό της πόλης τους.
ReTuna: και εμπορικό κέντρο και σχολή
Η ReTuna είναι ένα πλήρες κέντρο ανακύκλωσης σκουπιδιών. Εχει χώρο αποθήκευσης, επιμέρους διαλογής και εργαστήρια συσκευασίας των ανακυκλώσιμων ειδών. Το πρωτοποριακό στοιχείο είναι ότι υπάρχουν εργαστήρια επισκευής των αναχρησιμοποιούμενων υλικών, τα οποία πωλούνται σε ειδική έκθεση–κατάστημα μέσα στο κέντρο. Εκεί μπορεί να βρει κάποιος τραπέζια, καρέκλες αλλά και διακοσμητικά, φωτιστικά, είδη για τον κήπο και τον ελεύθερο χρόνο.
Η δημιουργία της ReTuna έγινε αφορμή για να αρχίσουν να λειτουργούν ειδικά τμήματα στη σχολή επαγγελματικής επιμόρφωσης για ενήλικες που υπάρχει στην πόλη, όπου οι σπουδαστές εκπαιδεύονται σε όλο τον κύκλο της επεξεργασίας απορριμμάτων και της πράσινης οικονομίας.
«Οταν ήρθα πρώτη φορά εδώ, κανείς δεν ήξερε για το κέντρο ανακύκλωσης και το εμπορικό κέντρο και όταν το έμαθαν δεν άρεσε σε κανέναν. Σε μια πόλη όπως αυτή, που πέρασε κρίση όταν έκλεισαν οι βιομηχανίες χάλυβα, οι άνθρωποι είναι καχύποπτοι σε κάθε αλλαγή, ειδικά σε κάτι τόσο ριζοσπαστικό όσο ένα εμπορικό κέντρο όπου όλα τα αγαθά αρχικά “δωρίζονται” από τους ανθρώπους της πόλης και στη συνέχεια μεταπωλούνται» είπε η διευθύντρια του κέντρου Αννα Μπέργκστρεμ στη βρετανική εφημερίδα «Guardian».
Από τότε που άρχισε το πλήρες πρόγραμμα ανακύκλωσης και άνοιξε το ReTuna σημείωσε επιτυχία, με αποτέλεσμα να μη συσσωρεύονται τα οικιακά απόβλητα σε χώρους υγειονομικής ταφής αλλά, αντίθετα, να δίνουν δεύτερη ευκαιρία ζωής στην πόλη του χάλυβα. «Παρά το γεγονός ότι απέχει 20 λεπτά με το αυτοκίνητο από το κέντρο της πόλης η ReTuna είναι γεμάτη επισκέπτες και αγοραστές μεταχειρισμένων ειδών. Οι κάτοικοι της Εσκιλστούνα αφήνουν τα σκουπίδια τους για να ταξινομηθούν από τους δώδεκα υπαλλήλους και μετά πάνε στην γκαλερί. Ο τρόπος που λειτουργούμε όλοι άρχισε να αλλάζει από την ημέρα που ανοίξαμε» προσθέτει η Αννα Μπέργκστρεμ.
Η χάρη τους έφτασε έως την Ιαπωνία
Μεταξύ των επισκεπτών της ReTuna είναι και μαθητές από ένα σχολείο στην Ινδία που ταξίδεψαν στη Σουηδία ειδικά γι’ αυτόν τον λόγο. «Εμαθα για τη ReTuna από το διαδίκτυο, πρόκειται για εμπνευσμένη ενέργεια. Στην Ινδία έχουμε τεράστιο πρόβλημα διαχείρισης των αποβλήτων διότι όσο αυξάνεται ο πληθυσμός αυξάνονται και αυτά. Εφερα τους μαθητές μου εδώ γιατί μπορούμε να μάθουμε πολλά από ένα τέτοιο μέρος» είπε στον «Guardian» η δασκάλα τους Σόνια Καμπέτε. Τον χώρο έχουν επισκεφθεί επίσης μαθητές από τη Γαλλία, την Ιαπωνία, ακόμη και την Αυστραλία.
Η Εσκιλστούνα ιδρύθηκε το 1659 και βρίσκεται στις όχθες του ομώνυμου ποταμού. Απέχει μία ώρα με το τρένο από την πρωτεύουσα Στοκχόλμη και έχει επισήμως 64.679 κατοίκους, πολλοί από τους οποίους είναι φινλαδικής καταγωγής, μετανάστες ή απόγονοι μεταναστών. Διαθέτει υποτυπώδεις χώρους διασκέδασης, καφετέριες και εστιατόρια που κλείνουν στις 9 το βράδυ. Πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις είναι από τη δεκαετία του ’70 και του ’80. Τις άνοιξαν ξένοι όταν έκλεισαν τα εργοστάσια.
Η ανεργία βρίσκεται στο 8%, ποσοστό υπερδιπλάσιο του 3,5% που είναι ο μέσος όρος στη Σουηδία. Ωστόσο πολλοί κάτοικοι είναι αισιόδοξοι, έως και περήφανοι. «Εχουμε ζήσει στην Εσκιλστούνα όλη τη ζωή μας, η ReTuna έχει αναζωογονήσει την πόλη μας, είναι η περηφάνια μας» δηλώνει η Σάντρα Γιάρβινεν.
Βιωσιμότητα, κυκλική οικονομία και γκαλερί
«Τα χρόνια της αποβιομηχάνισης της περιοχής μας χάσαμε περίπου 10.000 κατοίκους και ακόμη δεν έχουμε επανέλθει πλήρως. Επρεπε να βρούμε μια νέα ταυτότητα για να αναγεννηθεί μια βρόμικη βιομηχανική πόλη. Είχαμε όμως την ευκαιρία να διδαχτούμε από τα λάθη του παρελθόντος. Δεν δυσκολευτήκαμε να βρούμε τι έπρεπε να κάνουμε. Σήμερα το καθήκον μας είναι να εφαρμόσουμε τις αποφάσεις μας». Τα λόγια αυτά ανήκουν στον επικεφαλής της σοσιαλδημοκρατικής παράταξης του δήμου (στη Σουηδία δεν υπάρχει η έννοια «δήμαρχος») Τζίμι Γιάνσον, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Εσκιλστούνα.
Η αρχική ιδέα ήταν να δημιουργήσει ένα εμπορικό κέντρο που θα είχε και «κανονικά» καταστήματα αλλά και μια σειρά από καταστήματα που θα πουλούσαν προϊόντα από επαναχρησιμοποιούμενα και ανακυκλωμένα υλικά.
Στόχος, εκτός από την εμπορική κίνηση, ήταν να γίνουν τα καταστήματα αυτά σημεία αναφοράς ώστε το κοινό όχι μόνο να αποκτήσει γενική γνώση της ανακύκλωσης αλλά να έρχεται και σε άμεση επαφή με τη λεγόμενη «βιωσιμότητα και κυκλική οικονομία».
Οι πολιτικοί της τοπικής αυτοδιοίκησης αποφάσισαν να κάνουν την ιδέα πράξη και η κατασκευή του έργου άρχισε τον Αύγουστο του 2014. Η Γκαλερί Ανακυκλώσιμων Προϊόντων ReTuna άνοιξε τις πύλες της για το κοινό στις 28 Αυγούστου 2015.
Εκτός από την προσφορά επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων, προϊόντων από ανακυκλώσιμα υλικά καθώς και την εξυπηρέτηση του στόχου της δημόσιας εκπαίδευσης σε θέματα περιβάλλοντος, η ReTuna έγινε αφορμή να δημιουργηθούν περισσότερες από 50 νέες θέσεις εργασίας, ενώ οι πωλήσεις της το 2018 απέφεραν στην επιχείρηση έσοδα 1,2 εκατομμυρίου ευρώ. Το εμπορικό κέντρο έχει γίνει πόλος έλξης για ρεπορτάζ διεθνών μέσων ενημέρωσης και θέμα για ντοκιμαντέρ, ενώ προσελκύει τουρίστες από όλο τον κόσμο.
Η ιδέα όμως, αν και στην πράξη αποδεικνύεται απολύτως επιτυχημένη, δεν εξαπλώνεται όσο θα περίμενε κάποιος. «Αυτές οι πρωτοβουλίες απαιτούν θέληση για να γίνουν πράξη» εξηγεί η διευθύντρια ενέργειας του δήμου Κριστίνα Μπίρατ.
«Δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο προκειμένου να εφαρμοστεί σε όλη τη Σουηδία. Απλώς χρειαζόμαστε πιο τολμηρούς πολιτικούς και ανθρώπους με όραμα. Αυτό μπορεί να γίνεται όλο και πιο δύσκολο, τώρα που στη Σουηδία αναβιώνουν η ακροδεξιά και η πολιτική της ατζέντας, η οποία σαρώνει ολόκληρη την Ευρώπη. Ο αρχηγός των Δημοκρατικών της Σουηδίας (ακροδεξιό κόμμα) Τζίμι Οκερσον, ο οποίος έλαβε το 17% των ψήφων στις εκλογές του 2018, δήλωσε ότι ο αγώνας της γνωστής Σουηδής μαθήτριας Γκρέτα Τούνμπεργκ για να ληφθούν μέτρα για την κλιματική αλλαγή είναι διαφημιστική εκστρατεία» λέει η Μπιράτ.
Ωστόσο είναι αισιόδοξη: «Από το 2020 όλοι οι δήμοι στη Σουηδία θα υποχρεωθούν από τον νόμο να εφαρμόζουν προγράμματα ανακύκλωσης. Τόσα χρόνια είχαμε δεξιές κυβερνήσεις. Τώρα με τον Σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργό Στέφαν Λόφβεν (σ.σ.: νικητής των βουλευτικών εκλογών της 9ης Σεπτεμβρίου 2018) μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, να προασπιστούμε το περιβάλλον»
«Τα σημερινά σκουπίδια είναι η αυριανή πρώτη ύλη»
Η Κάισα Λουντίν σπουδάζει σχέδιο – διακόσμηση εσωτερικών χώρων στην Εσκιλστούνα. Στο ειδικό βίντεο που προβάλλει η σχολή της για την ενημέρωση του κοινού αναφορικά με τις δραστηριότητές της η Κάισα αναφέρει: «Ελιωσα διάφορα υλικά, μέταλλα και πλαστικά που δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πουθενά αλλού. Τα έκοψα σε πολλά μικρά κομμάτια, διαφορετικά μεταξύ τους. Τα έβαψα σε έντονο κίτρινο χρώμα διότι είναι φωτεινό και σε εμάς εδώ χρειάζεται το φως». Και δείχνει με υπερηφάνεια τους διακοσμητικούς θάμνους που έχει φτιάξει.
«Σπουδάζω στο τμήμα Ανακύκλωσης και Διακόσμησης που δημιουργήθηκε στην Εσκιλστούνα. Μελετάμε την επαναχρησιμοποίηση υλικών που πηγαίνουν στα σκουπίδια και δεν μπορούν να ανακυκλωθούν και να ξαναμπούν στην παραγωγή με την πρώτη μορφή τους. Κυρίως μελετάμε την αντοχή τους και ψάχνουμε να βρούμε νέες μεθόδους και νέους τρόπους χρήσης αντικειμένων που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν πουθενά αλλού.
Αυτό που είναι συναρπαστικό και ταυτόχρονα πάρα πολύ δημιουργικό είναι ότι δεν έχουμε κανέναν περιορισμό στο υλικό, στη μέθοδο, στον τρόπο χρήσης του υλικού ή στην κατασκευή του τελικού προϊόντος. Υπάρχουν μόνο δύο κανόνες: το υλικό να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί αλλού και το προϊόν να είναι όσο γίνεται πιο φιλικό για το περιβάλλον. Το σύνθημά μας είναι “τα σημερινά σκουπίδια είναι η αυριανή πρώτη ύλη”. Οταν τελειώσω τις σπουδές μου είτε θα ζητήσω δουλειά σε κάποια βιομηχανία ανακυκλώσιμων υλών είτε θα ανοίξω δική μου επιχείρηση. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω με παλιά υφάσματα».
