Η Αιγύπτια ψυχίατρος, συγγραφέας και ακτιβίστρια Ναουάλ αλ Σααντάουι είναι από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του παγκόσµιου φεµινιστικού κινήµατος.
Γνωστή και ως «Σιµόν ντε Μποβουάρ του αραβικού κόσµου» –χαρακτηρισµός που µάλλον δείχνει την αδυναµία κατανόησης του έργου ενός µη δυτικού δηµιουργού εάν δεν ενταχτεί σε ένα δυτικό πλαίσιο– έχει γράψει πενήντα βιβλία µέσα από τα οποία µιλάει για τον ρόλο της γυναίκας στην πατριαρχία, την εξουσία της θρησκείας, τον ιµπεριαλισµό και τον καπιταλισµό. Την ελευθερία του λόγου για την οποία πάλεψε σε όλη της τη ζωή την πλήρωσε µε φυλάκιση και εξορία από τη χώρα της.
Στην Αµερική και τη Γαλλία όπου βρέθηκε δίδαξε στα µεγαλύτερα πανεπιστήµια: στο Χάρβαρντ, το Γέιλ, το Κολούµπια, το Μπέρκλεϊ και στη Σορβόννη. Ακόµη και σήµερα, στα 88 της, εξακολουθεί να είναι µαχητική και να διεκδικεί έναν καλύτερο κόσµο. Η κυκλοφορία στα ελληνικά της νουβέλας «Φιρντάους» (πρωτοκυκλοφόρησε το 1973) –µε κεντρικό πρόσωπο µια γυναίκα που καταδικάζεται σε θάνατο έπειτα από έγκληµα που διέπραξε ως αποτέλεσµα του ότι έζησε όλη της τη ζωή καταδιωκόµενη– ήταν η αφορµή για να µιλήσουµε τηλεφωνικά.
Ήσασταν µεταξύ των διαδηλωτών της πλατείας Ταχρίρ το 2011. Τι συνέβη στην Αίγυπτο µετά την Αραβική Ανοιξη;
Η αιγυπτιακή επανάσταση αναστάλθηκε, έχω γράψει αρκετές φορές γι’ αυτό. Κάθε επανάσταση σε κάθε χώρα βρίσκει αντίσταση από το παλιό καθεστώς. Έτσι στην Αίγυπτο βρήκε αντίσταση από το καθεστώς Μουµπάρακ, το οποίο συνεργάστηκε µε τον αµερικανοϊσραηλινό ιµπεριαλισµό και καπιταλισµό. Όλες αυτές οι δυνάµεις που έδρασαν µέσα και έξω από την Αίγυπτο συνεργάστηκαν µε την οργάνωση της Μουσουλµανικής Αδελφότητας ώστε να αναστείλουν την επανάσταση. Ξέρετε, ο Σαντάτ ενθάρρυνε πολύ τη Μουσουλµανική Αδελφότητα και την αµερικανοϊσραηλινό αποικιοκρατία. Στα δικά του ίχνη πάτησε ο Μουµπάρακ.
Θα µπορούσε η αιγυπτιακή κοινωνία να δεχτεί µια γυναίκα ως πρόεδρο της χώρας;
Ίσως στο µέλλον· χρειάζεται χρόνος ακόµη. Πάντως µια γυναίκα δεν θα είναι διαφορετική από τον Οµπάµα ή τον Τραµπ απλώς επειδή είναι γυναίκα. Όπως δεν είναι µεγάλη η διαφορά ανάµεσα στους ∆ηµοκρατικούς και τους Ρεπουµπλικάνους. Και αυτό συµβαίνει γιατί πάσχει το σύστηµα, το ταξικό πατριαρχικό θρησκευτικό σύστηµα.
Πόσο σηµαντικός είναι ο ρόλος της θρησκείας σε αυτό το σύστηµα;
∆εν µιλάω µόνο για το ισλάµ. Αυτό που λέω αφορά και τον ιουδαϊσµό, τον χριστιανισµό, τον βουδισµό και τον ινδουισµό. Όλες οι θρησκείες είναι ταξικές και πατριαρχικές. Το ξέρετε αυτό.
Είναι η θρησκεία δηλαδή τροχοπέδη στην εξέλιξη του ανθρώπου;
Ναι, φυσικά. Η θρησκεία σε κρατάει πίσω. Ειδικά ο ιουδαϊσµός, ο χριστιανισµός και το ισλάµ –οι µονοθεϊστικές θρησκείες δηλαδή, οι οποίες εκφράζουν τη δικτατορία ενός αρσενικού θεού– µισούν τη γυναίκα. Και οι τρεις αναφέρονται στην αµαρτία της Εύας, γιατί τόλµησε να έχει πρόσβαση στη γνώση και τη σοφία, όπως παλιότερα έκανε η Αιγύπτια θεά Ίσιδα και η δική σας Αθηνά.
Γιατί είναι δύσκολο να ασκηθεί κριτική στη θρησκεία;
Γιατί είναι πολιτική. Η θρησκεία και η πολιτική είναι αδιαχώριστες. Καµία ηγεσία στην Ιστορία µέχρι σήµερα δεν κατάφερε να επιβιώσει χωρίς τη θρησκεία.
Κατοικείτε σε µια περιοχή όπου µένουν κυρίως χριστιανοί κόπτες. Πώς είναι να ζει κανείς ανάµεσά τους;
Ζω στη Σούµπρα. Είναι µια παλιά περιοχή στην οποία ζουν ειρηνικά κόπτες και µουσουλµάνοι. ∆εν υπήρχε ποτέ πραγµατικά πρόβληµα µεταξύ τους. Αυτοί που δηµιούργησαν το πρόβληµα και τη θρησκευτική τροµοκρατία ήταν οι Βρετανοί αποικιοκράτες στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν υποστήριξαν και ενίσχυσαν τη Μουσουλµανική Αδελφότητα η οποία ευθύνεται για την ένταση ανάµεσα στις δύο θρησκευτικές οµάδες. Στη συνέχεια οι Αµερικανοί και οι Ισραηλινοί αποικιοκράτες µιµήθηκαν τους Βρετανούς και χρησιµοποίησαν τη θρησκεία για να διχάσουν τον κόσµο.
Το 1972 εκδώσατε το «Women and sex» µε το οποίο ασκήσατε κριτική στη θρησκεία και εξαιτίας του οποίου φυλακιστήκατε από το καθεστώς Σαντάτ. Γιατί;
Επειδή επαναστάτησα ενάντια στο καπιταλιστικό θρησκευτικό σύστηµα. Αναµενόµενο δεν ήταν; Τα βιβλία µου ήταν ριζοσπαστικά. ∆εν ζητούσα ισότητα όπως οι Αµερικανίδες φεµινίστριες, οι οποίες υποστήριζαν τον καπιταλισµό αλλά θεωρούσαν εχθρό τον άντρα. Τα δικά µου βιβλία έσκαβαν βαθιά στις ρίζες της γυναικείας καταπίεσης µέσα από την Ιστορία, τη θρησκεία, την οικονοµία, την κουλτούρα. Οπότε ο Σαντάτ ένιωσε απειλούµενος και µε φυλάκισε. Κι έπειτα ήρθε ο Μουµπάρακ που µε έστειλε εξορία για δεκαέξι χρόνια. Πλέον µετά την αιγυπτιακή επανάσταση του 2011 έχω µια σχετική ελευθερία, όχι όµως απόλυτη· µη φανταστείτε κάτι τέτοιο.
Όταν εξαιτίας της δίωξης από το καθεστώς Μουµπάρακ εγκαταλείψατε τη χώρα σας για να ζήσετε στις ΗΠΑ και στη Γαλλία, πώς είδατε τα πράγµατα για τις γυναίκες εκεί;
Σε καµία χώρα οι γυναίκες δεν είναι ισότιµες µε τους άντρες. Όσο υπάρχουν οι θρησκείες οι οποίες έχουν τη ρίζα τους στην πατριαρχία δεν µπορεί να συµβεί αυτό. Γιατί οι γυναίκες ζουν σε κοινωνίες που φτιάχτηκαν από άντρες. Εσείς για παράδειγµα έχετε το επώνυµο του πατέρα σας, όχι της µητέρας σας. Η µητέρα πουθενά δεν έχει δική της υπόσταση.
Ήσασταν από τις πρώτες γυναίκες που µίλησαν ανοιχτά και έγραψαν για το θέµα της κλειτοριδεκτοµής.
Όταν ήµουν φοιτήτρια στην ιατρική και στη συνέχεια ως γιατρός είδα πώς γίνονται η κλειτοριδεκτοµή και η περιτοµή. Γιατί είµαι εναντίον και της περιτοµής και αν παρατηρήσετε κανένας στον κόσµο δεν διαµαρτύρεται γι’ αυτήν, επειδή προέρχεται από τον ιουδαϊσµό και την Παλαιά ∆ιαθήκη, οπότε υπάρχει ταµπού γύρω από το θέµα. Σε ό,τι αφορά την κλειτοριδεκτοµή, πλέον στην Αίγυπτο έχει ψηφιστεί νόµος ο οποίος την απαγορεύει.
Εφαρµόζεται ο νόµος;
Είναι κάπως καλύτερα τα πράγµατα από παλιά, όµως η θέσπιση ενός νόµου δεν µπορεί να εξαλείψει µια µακραίωνη και ευρέως διαδεδοµένη συνήθεια. Χρειάζεται εκπαίδευση, που δυστυχώς δεν υπάρχει. Η κυβέρνηση θεσπίζει έναν νόµο και νοµίζει ότι έτσι θα λυθεί το πρόβληµα. Θα πρέπει να υπάρξει σοβαρή εκπαιδευτική καµπάνια που να εξηγεί στους ανθρώπους τους λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να γίνεται κλειτοριδεκτοµή.
Η νουβέλα σας «Φιρντάους» αφορά τη ζωή µιας γυναίκας που αναγκάζεται να γίνει πόρνη για να επιβιώσει σε µια πατριαρχική κοινωνία. Είναι αναφορά σε όλες τις γυναίκες;
Ναι. Και ο γάµος είναι µια µορφή πορνείας, γιατί οι γυναίκες είναι αντικείµενα προς πώληση. Στην πατριαρχία οι άντρες παρέχουν υλικά αγαθά και οι γυναίκες οφείλουν να είναι υπάκουες. Αν δεν είναι, θα θυµώσει ο Θεός µαζί τους.
Έχετε δηλώσει στο παρελθόν ότι οι κύκλοι της δυτικής διανόησης αγνοούσαν το έργο σας γιατί ήταν γραµµένο στα αραβικά.
Αυτό συµβαίνει πάντα όταν γράφεις στα αραβικά ή σε οποιαδήποτε αφρικανική ή ασιατική γλώσσα. Τα αγγλικά και τα γαλλικά είναι ισχυρές γλώσσες λόγω της αποικιοκρατίας. Το έργο µου λοιπόν έγινε ευρέως γνωστό µόνο όταν µεταφράστηκε στα αγγλικά και τα γαλλικά.
∆εν δέχεστε ότι τυπικά τουλάχιστον έχει υπάρξει αποαποικιοποίηση;
Ναι, όµως καµία χώρα δεν έχει απελευθερωθεί. Ούτε καν η Ελλάδα, η οποία υποφέρει όντας υποχρεωµένη να ζει µε δάνεια. Ούτε η Ελλάδα ούτε η Αίγυπτος έχουν καν τη δυνατότητα να παράγουν τα δικά τους τρόφιµα. Το φαντάζεστε; Αντί να παράγουµε το φαγητό µας, το εισάγουµε. ∆εν είναι αδιανόητο δύο τόσο εύφορες χώρες να µην έχουν γεωργική ανάπτυξη;
Παίρνετε δύναµη από τους νέους ανθρώπους που σας επισκέπτονται;
Από το 2011 έχω νέους ανθρώπους δίπλα µου που µε περιβάλλουν µε την αγάπη και τις προοδευτικές ιδέες τους. Η ελπίδα είναι δύναµη. Ποτέ δεν σταµατώ να ελπίζω.
INFO
Η νουβέλα «Φιρντάους» της Ναουάλ αλ Σααντάουι κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Δώμα. Τη μετάφραση από τα αραβικά έχει κάνει η Ελένη Καπετανάκη
