Οι τελευταίες εξελίξεις στη Συρία (με την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων, την εισβολή του τουρκικού στρατού στη βορειοανατολική Συρία και τη ρωσοτουρκική συμφωνία που ακολούθησε τις συνομιλίες στο Σότσι) σηματοδοτούν μια σημαντική καμπή στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Μέσης Ανατολής.
Η απόφαση του Αμερικανού προέδρου δεν εντάσσεται στο μοτίβο που ο Αμερικανός ιστορικός Στίβεν Κόεν δικαίως χαρακτηρίζει (στο βιβλίο του «Μακριά από την αμερικανική ισχύ – Ένας αιώνας αποτυχημένης διπλωματίας στη Μέση Ανατολή») «συνεχή σειρά αβυσσαλέων αποτυχιών της πολιτικής των ΗΠΑ». Η συγκεκριμένη απόφαση δεν μπορεί να θεωρηθεί αποτυχημένη – και αυτό γιατί αντανακλά και αντιστοιχεί πλήρως στην επιθυμία τόσο της πολιτικής ηγεσίας όσο και της συντριπτικής πλειονότητας των Αμερικανών ψηφοφόρων, όπως τουλάχιστον εκδηλώνεται στις δημοσκοπήσεις, να τερματιστεί η εμπλοκή των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στις μεσανατολικές πολεμικές περιπέτειες τόσο της Συρίας όσο και του Αφγανιστάν και να μειωθεί το κόστος της διατήρησης της δυτικής στρατιωτικής και οικονομικής ηγεμονίας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχουν αναλάβει μονομερώς οι ΗΠΑ. Την ίδια στιγμή η αποχώρηση των Αμερικανών δημιουργεί τεράστιο κενό, δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τον μικρό αριθμό των στρατιωτών που αποχώρησαν (μόλις 800): είναι το κενό της –για πρώτη φορά εδώ και τουλάχιστον εξήντα χρόνια– απροθυμίας των ΗΠΑ να διαδραματίσουν τον «ιστορικό» ηγεμονικό ρόλο τους στην περιοχή. Είναι σαν να μην επιθυμούν πλέον οι ΗΠΑ να είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η ηγεμονική δύναμη της περιοχής, προστάτης του Ισραήλ και των μισών τουλάχιστον δικτατοριών της Μέσης Ανατολής.
Η εμπλοκή των ΗΠΑ
Η ερώτηση που είναι φυσικό να προκαλείται («πώς θα αναπληρωθεί αυτό το κενό;») είναι πολύ νωρίς να απαντηθεί. Προσωπική μου άποψη είναι ότι είναι εντελώς πρόωρο να διαγράψει κανείς κατευθείαν τη βαθιά αμερικανική εμπλοκή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή (και κυρίως, βεβαίως, τη σχεδόν μεσσιανικής φύσης σχέση της χώρας με το Ισραήλ). Αργά ή γρήγορα, όμως, οι χώρες της περιοχής θα αντιληφθούν ότι ο αμερικανικός μεσανατολικός αυτο ακρωτηριασμός υπαγορεύεται από εσωτερικές πολιτικές ανησυχίες, οι οποίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν – με ή χωρίς τον Τραμπ. Μπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα η αμερικανική σκιά να συνεχίζει να επηρεάζει τις καταστάσεις, όμως τελικά οι χώρες της περιοχής θα πρέπει να μάθουν να πορεύονται μόνες. Και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μάθουν να αναλαμβάνουν και το κόστος των πιθανών πολεμικών εμπλοκών τους και το τίμημα ακόμη και των ανεπιθύμητων συμφωνιών ειρήνης και συνεργασίας. Στο πεδίο αυτό θα δούμε στο εγγύς μέλλον ενδιαφέρουσες εξελίξεις: και αυτό το ενδεχόμενο μιας προσέγγισης Σαουδικής Αραβίας – Ιράν δεν θα πρέπει να αποκλειστεί.
Με στόχο το εσωτερικό
Όσο για την Τουρκία, δεν θα πρέπει ποτέ να λησμονούμε ότι όλες σχεδόν οι ενέργειες της εξωτερικής της πολιτικής έχουν κυρίως έναν στόχο: το εσωτερικό της. Από εκεί ξεκινούν (δηλαδή από την προσπάθεια συσπείρωσης και διατήρησης του εσωτερικού αρραγούς) και εκεί καταλήγουν. Κάποιες φορές οι αλυτρωτισμοί και οι πολεμικές περιπέτειες οδηγούν σε επιτυχίες (Αλεξανδρέττα, Κύπρος), κάποιες άλλες πάλι όχι (Μοσούλη). Κατά την προσωπική μου άποψη, πολύ σύντομα θα αποδειχθεί ότι η επιχείρηση «Πηγή της ειρήνης» ανήκει στις τελευταίες. Και αυτό γιατί οδήγησε, με μαθηματική ακρίβεια, σπάνια στις ημέρες μας, τους Κούρδους να υποδεχτούν ως σωτήρες τα συριακά κυβερνητικά στρατεύματα και ενέπλεξε τον τουρκικό στρατό στη φύλαξη μιας στενής λωρίδας γης, που στην πραγματικότητα είναι στρατιωτικά εντελώς απροστάτευτη. Την ίδια στιγμή υποχρέωσε τους Τούρκους να αναγάγουν τη Ρωσία σε εγγυήτρια δύναμη της διαφύλαξης της ειρήνης και ασφάλειας της περιοχής και επιτάχυνε το αναπόφευκτο τέλος του συριακού εμφυλίου, με την οριστική νίκη του Ασαντ, ο οποίος βεβαίως δεν έχει απολύτως κανέναν ενδοιασμό να χρησιμοποιήσει τους Κούρδους (όπως το έχει κάνει και στο παρελθόν) εναντίον της Τουρκίας.
Εννοείται ότι η Ελλάδα δεν θα πρέπει να προσδοκά με χαιρεκακία παρόμοιες εξελίξεις: η Ιστορία έχει αποδείξει ότι η πληγωμένη Τουρκία είναι συγχρόνως και εξαιρετικά επικίνδυνη.