Μία συζήτηση με την καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Δικτύου Θεάτρου Ντοκιμαντέρ (ΔΔΘΝ) το οποίο φέτος στρέφει το βλέμμα στις μη δυτικές δραματουργίες
Το Διεθνές Δίκτυο Θεάτρου Ντοκιμαντέρ (ΔΔΘΝ) διοργανώνει το δεύτερο MEETING EVENT, δύο χρόνια μετά τη θερμή υποδοχή της πρώτης του επιτυχημένης διοργάνωσης. Αυτή τη φορά στρέφει το βλέμμα στις μη δυτικές δραματουργίες και αφιερώνει τη θεματική της συνάντησης σε σημαντικούς δημιουργούς της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής (MENA region – Middle East, North Africa), με προσκεκλημένους καλλιτέχνες από την Τουρκία, το Λίβανο, τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Μιλήσαμε με την καλλιτεχνική διευθύντρια Μάρθα Μπουζιούρη για τα θέματα που διατρέχει η φετινή διοργάνωση. Ποιο είναι το αποτύπωμα της Αραβικής Άνοιξης; Με ποιους τρόπους το αναχρονιστικό σύστημα kafala του Λιβάνου παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε βάρος μεταναστριών οικιακών εργαζόμενων; Ποιες είναι οι διεκδικήσεις και οι προσδοκίες Σύριων γυναικών που ζουν εξόριστες στο προσφυγικό camp της Shatila;
Το MEETING EVENT 2022 του Διεθνούς Δικτύου Θεάτρου Ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στις μη δυτικές δραματουργίες και σε σημαντικούς δημιουργούς της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής. Γιατί στρέφει το βλέμμα της εκεί η φετινή διοργάνωση;
Sε λίγες μέρες εγκαινιάζουμε με μεγάλη χαρά και προσμονή το διεθνή χαρακτήρα του ΔΔΘΝ. Υπό τον τίτλο “MEDITERRANEAN STAGES”, υποδεχόμαστε σημαντικούς καλλιτέχνες από τη Μεσόγειο, και συγκεκριμένα τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Η επιλογή να εστιάσουμε σε μη δυτικούς καλλιτέχνες σηματοδοτεί την επιθυμία να έρθουμε πιο κοντά με μια σύγχρονη, δυναμική κι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σκηνή, η οποία ωστόσο δεν είναι ευρέως γνωστή στην Ελλάδα, και γενικότερα στο δυτικό κόσμο. Για εμάς έχει και συμβολική σημασία το πρώτο διεθνές «άνοιγμα» του ΔΔΘΝ να γίνει στην κατεύθυνση της ορατότητας, της εξοικείωσης και τις συνδιαλλαγής με δραματουργίες του πραγματικού στις οποίες δεν έχουμε εύκολη πρόσβαση, καθώς έχουν περιορισμένη κι επιλεκτική εκπροσώπηση στο δυτικό θέατρο. Κι αυτή μας η επιλογή έχει επίσης σαν στόχο να προβληματοποιήσει την εξωτικοποίηση, όταν και όπου συντελείται, από τη μεριά της κυρίαρχης κουλτούρας υποδοχής.
Με ποιον τρόπο οι δράσεις και οι εκδηλώσεις διερευνούν και τις κοινωνικοπολιτικές προκλήσεις στην ευρύτερη περιοχή αλλά και τη θέση της γυναίκας στον αραβικό κόσμο;
Εδώ και μια δεκαετία, έχω την τύχη να βρίσκομαι σε μια σχετική επαφή με τις εξελίξεις του σύγχρονου θεάτρου σε χώρες όπως η Τουρκία, ο Λίβανος, η Συρία ή η Αίγυπτος. Να παρακολουθώ συναδέλφους που ωριμάζουν σε δύσκολες ή και άγριες κοινωνικοπολιτικά συνθήκες. Σέβομαι κι εκτιμώ βαθιά τη στάση και το έργο αυτών των καλλιτεχνών, οι οποίοι ζουν και δημιουργούν σε χώρες όπου η ελευθερία, η ισότητα, η διαφορετικότητα, η αυτοδιάθεση, το δικαίωμα στην έκφραση, η θέση της γυναίκας αποτελούν καθημερινά διακυβεύματα.
Παρά τα περιορισμένα μέσα που διαθέτουμε ως διοργάνωση, θελήσαμε μέσα από το MEETING EVENT 2022 να ανοίξουμε μια γέφυρα ουσιαστικής διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Ξεκινώντας από τη γειτονιά μας, που είναι οικεία και ανοίκεια την ίδια στιγμή. Τι συμβαίνει λοιπόν δίπλα μας; Ποιο είναι το αποτύπωμα της Αραβικής Άνοιξης; Με ποιους τρόπους το αναχρονιστικό σύστημα kafala του Λιβάνου παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε βάρος μεταναστριών οικιακών εργαζόμενων; Ποιες είναι οι διεκδικήσεις και οι προσδοκίες Σύριων γυναικών που ζουν εξόριστες στο προσφυγικό camp της Shatila; Πώς εγγράφεται επάνω στα παιδιά το βίωμα της κατοχής στη Λωρίδα της Γάζας;
Προσκαλέσαμε καλλιτέχνες που η ζωή και το έργο τους τέμνεται με αυτά και με πολλά ακόμα θεμελιώδη ζητήματα. Η δουλειά τους είναι σημαντική γιατί τροφοδοτεί με ουσία τη συζήτηση για την καλλιτεχνική όσο και την κοινωνικοπολιτική σημασία του σύγχρονου θεάτρου ντοκιμαντέρ παγκοσμίως. Είναι μεγάλη χαρά που θα έχουμε την ευκαιρία να τους γνωρίσουμε μέσα από μια πληθώρα δράσεων που περιλαμβάνουν εργαστήρια, διαλέξεις, στρογγυλά τραπέζια και προβολές θεατρικών παραστάσεων.
Το θέατρο ντοκιμαντέρ έχει προσφέρει εξαιρετικές παραστάσεις Ελλήνων και ξένων δημιουργών τα τελευταία χρόνια. Γιατί πιστεύετε ότι έχει καταφέρει να εμπνεύσει την καλλιτεχνική δημιουργία – αλλά και να γοητεύσει το κοινό – αντλώντας έμπνευση από πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα;
Το θέατρο ντοκιμαντέρ αναδύεται εκεί όπου οι κοινωνίες δείχνουν τις ρωγμές τους, τις ανεπάρκειές τους, το σκληρό τους πρόσωπο. Όταν αυτό που ακουμπάμε στη σκηνή αποτελεί κοινωνικό και πολιτικό διακύβευμα του σήμερα, εκείνο που μας συν-κινεί, νομίζω, ως δημιουργούς, είναι η πίστη πως αυτή η μορφή θέατρου μπορεί να έχει επίδραση στην πραγματική ζωή, πως είναι σε θέση να μετακινήσει ή να αποκαταστήσει κάτι. Να αναζητήσει την ‘αλήθεια’, όχι ως μοναδική εκδοχή της πραγματικότητας, αλλά ως επίκληση στη μη λήθη.
Ως προς την υποδοχή του, η γοητεία του έγκειται ακριβώς στην ακύρωση του ορισμού του κοινού ως τέτοιου: το κοινό του θεάτρου ντοκιμαντέρ δεν περιορίζεται στην γενικευμένη κατηγορία του «θεατρόφιλου», στον απλό «παραλήπτη της τέχνης». Το κοινό γίνεται κοινότητα και φτάνει μέχρι το θέατρο επειδή το αφορά, άμεσα ή έμμεσα, το θέμα που πραγματεύεται η παράσταση. Πολλές φορές μάλιστα φτάνει μέχρι τη σκηνή ως «βιωματικός ερμηνευτής», όντας κομμάτι της δημιουργικής διαδρομής.
Με ποιον τρόπο ο πραγματικός κόσμος συναντάει τη θεατρική σκηνή για να γεννήσει νέες ιστορίες και αφηγήσεις;
Ήδη από τα πρώτα στάδια σύλληψης μιας παράστασης, ο «πραγματικός κόσμος» εισβάλλει και συνδιαμορφώνει τον τρόπο που αυτή θα εξελιχθεί: το ταξίδι που προηγείται – η έρευνα, οι συναντήσεις και οι ανταλλαγές με ανθρώπους πέρα από τους καλλιτεχνικούς συνεργάτες, η ζωή που τρέχει παράλληλα με τη δημιουργική διαδικασία – μας κρατούν σε επαφή με τον πραγματικό κόσμο και όχι απομονωμένους σε ένα περίκλειστο χώρο εργασίας. Ωστόσο, το θέατρο ντοκιμαντέρ δεν αναπαριστά την πραγματικότητα. Εμπνέεται από αυτή, βρίσκεται σε ζωντανή σχέση μαζί της και ταυτόχρονα διατηρεί τη δημιουργική ελευθερία της μυθοπλασίας. Είναι ένα εξαιρετικά ευρύ και απελευθερωτικό πεδίο καλλιτεχνικής δημιουργίας, το οποίο ανοίγει νέους δρόμους σκηνικής έκφρασης, μετουσιώνοντας τις κοινωνικοπολιτικές προκλήσεις σε καλλιτεχνική πρώτη ύλη.
Στην Ελλάδα πότε εμφανίστηκε το θέατρο ντοκιμαντέρ; Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία στροφή προς το συγκεκριμένο είδος. Έχει συμβάλλει σε αυτό το γεγονός οτι η κοινωνία έχει βρεθεί αντιμέτωπη με γεγονότα όπως η οικονομική κρίση, η πανδημία, η άνοδος της ακροδεξιάς;
Πολύ συχνά η συζήτηση επιστρέφει στις απαρχές αυτού του είδους θεάτρου. Πολλοί μελετητές θεωρούν πως οι «Πέρσες» είναι η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα, με τον Αισχύλο στο βιωματικό ρόλο του αυτόπτη μάρτυρα. Ή πηγαίνουν ακόμα πιο πίσω, στη «Μιλήτου Άλωσις» και στη συναισθηματική αντίδραση του αθηναϊκού κοινού, επειδή ο Φρύνιχος τους θύμισε “οικεία κακά”.
Αν προσγειωθούμε στο σήμερα, θα επιβεβαιώσουμε πως το θέατρο ντοκιμαντέρ είναι περισσότερο ένας τρόπος αντίληψης της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε σχέση με το κοινωνικοπολιτικό αποτύπωμά της και το ιστορικό/πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή γεννιέται και ωριμάζει. Δεν είμαι σε θέση να προσφέρω μια μονολογική ιστορική επισκόπηση του είδους – αυτός είναι ένας ενδιαφέρον διάλογος που ίσως μπορεί να ανοίξει το Διεθνές Δίκτυο Θεάτρου Ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, δημιουργοί όπως οι Γεωργία Μαυραγάνη, Γιολάντα Μαρκοπούλου, Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης, έδωσαν νομίζω πρώτοι ένα σύγχρονο στίγμα ως προς τη θεματολογία και το ύφος αυτού του είδους θεάτρου στην Ελλάδα, αγγίζοντας επείγοντα ή διαχρονικότερα ζητήματα και γεγονότα μέσα από διαφορετικές μεθόδους και φόρμες, και διεγείροντας το ενδιαφέρον μιας νεότερης γενιάς δημιουργών που μπαίνουν πλέον δυναμικά στο πεδίο.
Το ΔΔΘΝ συστάθηκε στις αρχές του 2020, με σκοπό να δημιουργήσει έναν δυναμικό πόλο έρευνας, καλλιτεχνικής δημιουργίας και ανάδειξης του θεάτρου ντοκιμαντέρ εντός κι εκτός Ελλάδας. Τι έχει πετύχει μέχρι σήμερα και ποιες είναι οι στοχεύσεις του για το μέλλον;
Είναι ίσως νωρίς για απολογισμούς. Εκείνο που διαπιστώνω με μεγάλη χαρά και ικανοποίηση είναι πως το θέατρο ντοκιμαντέρ γνωρίζει μια εκρηκτική δημιουργικότητα στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, και πως η ίδρυση ενός ζωντανού διεθνούς δικτύου θεάτρου του πραγματικού, που εξελίσσεται και διαμορφώνεται συλλογικά, ήταν μια ουσιαστική και απαραίτητη πρωτοβουλία. Προτεραιότητά μας ήταν να ισχυροποιήσουμε τη θέση του στην εγχώρια σκηνή, και ταυτόχρονα να δημιουργήσουμε γέφυρα επικοινωνίας με τη διεθνή σκηνή, πράγμα το οποίο κατορθώσαμε ήδη μέσα από τις δύο πρώτες διοργανώσεις του Δικτύου. Επόμενος στόχος είναι να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη νέων δραματουργιών του πραγματικού με ισχυρό κοινωνικοπολιτικό και αισθητικό στίγμα, και παράλληλα να καταστήσουμε το ίχνος του θεάτρου ντοκιμαντέρ προσβάσιμο σε κοινό, καλλιτέχνες κι ερευνητές, κυρίως μέσα από εκδόσεις θεατρικών έργων. Έχει έρθει η ώρα να αντιμετωπίσουμε το θέατρο ντοκιμαντέρ ως ισότιμη δραματουργική έκφραση, και το ΔΔΘΝ φιλοδοξεί να συμβάλει ουσιαστικά σε αυτή την κατεύθυνση.
INFO
Όλες οι δράσεις του MEETING EVENT 2022 φιλοξενούνται στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων (Εχελιδών 19 & Πειραιώς 144), έχουν ελεύθερη είσοδο και θα διεξαχθούν στα αγγλικά. Περισσότερες πληροφορίες για το ακριβές πρόγραμμα των εργαστηρίων, των προβολών και του συμποσίου, καθώς και για τους συμμετέχοντες θα ανακοινωθούν σύντομα στο documentarytheatre.com.
Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων, (Εχελιδών 19 & Πειραιώς 144), 24-26 Οκτωβρίου 2022. Το Διεθνές Δίκτυο Θεάτρου Ντοκιμαντέρ είναι µία πρωτοβουλία µε την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
