Μια συζήτηση με την αρχαιολόγο Μαρία Βλαζάκη, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πρώην γενική γραμματέα του ΥΠΠΟΑ, σχετικά με τις αρχαιότητες στον σταθμό Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη και τον τρόπου που αρχαιολόγοι, υπουργείο και εργολάβοι διαχειρίστηκαν τα ευρήματα που βρέθηκαν εκεί. Τη συνέντευξη έκανε ο Γιώργος Τούλας και αναρτήθηκε στον ιστότοπο parallaximag.gr.
Τι συνέβη μετά το 2014 στο συγκεκριμένο σταθμό; Συνεχίστηκαν οι εργασίες; Αποκαλύφθηκαν άλλες αρχαιότητες; Άλλαξε ο σχεδιασμός του σταθμού;
Οι εργασίες στον σταθμό διακόπηκαν από το 2014 έως τον Μάρτιο του 2016 λόγω προβλημάτων του αναδόχου. Το 2016, στον σταθμό Αγίας Σοφίας ανασκάφηκαν χώροι στα βόρεια και νότια της Εγνατίας οδού με σκοπό να δημιουργηθούν η βόρεια και η νότια είσοδος του σταθμού. Οι αρχαιότητες που ήρθαν στο φως είναι πολύ σημαντικές αλλά δε μπορούσαν να αντιμετωπιστούν συνολικά, όπως εκείνες στον σταθμό Βενιζέλου, διότι έλειπε πλέον ο κύριος κορμός τους, ο μαρμαρόστρωτος δρόμος με το κρηναίο και τον στυλοβάτη που είχαν αφαιρεθεί το 2012. Στη βόρεια είσοδο αποκαλύφθηκε σε ύψος τμήμα της αγοράς της μεσοβυζαντινής Θεσσαλονίκης με καταστήματα και εργαστήρια κυρίως έργων μικροτεχνίας που ανοίγονταν στη Μέση Οδό. Πολύ μεγάλη σημασία έχει και το τμήμα σιγμοειδούς πλατείας με στοά που αναπτυσσόταν δίπλα στον δρόμο ήδη από τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια. Επίσης αποκαλύφθηκε τμήμα εντυπωσιακού κρηναίου οικοδομήματος κι αυτό δίπλα στον δρόμο. Στη νότια είσοδο ήρθε στο φως, πολύ ταλαιπωρημένο από το παρελθόν, και τμήμα δεύτερης μαρμαρόστρωτης, ημικυκλικής πλατείας δίπλα στον δρόμο.
Ποια λύση επιλέχθηκε μετά τις νέες αποκαλύψεις;
Παρότι έλειπε ο κεντρικός κορμός των αρχαιοτήτων, με την θετική εισήγηση της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων και των Κεντρικών Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, τη σύμφωνη γνώμη της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. και του Δήμου Θεσσαλονίκης και με την θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου βρέθηκε η καλύτερη λύση για την τύχη των πολύ σημαντικών αυτών αρχαιοτήτων. Με συντονισμένες προσπάθειες και με μεγάλη έγνοια, κατορθώθηκε με τις υπουργικές αποφάσεις Λυδίας Κονιόρδου (Μάιος 2017 και Φεβρουάριος 2018) να διατηρηθούν κατά χώραν και σε έκταση 500 τμ το μεγαλύτερο τμήμα, τα 2/3, των αποκαλυφθεισών αρχαιοτήτων, δηλαδή τα βυζαντινά καταστήματα και η σιγμοειδής πλατεία με στοά, ενώ το τμήμα του κρηναίου και τμήμα της ημικυκλικής πλατείας στη νότια είσοδο αποσπάσθηκαν με σκοπό να επανατοποθετηθούν, στην αρχική θέση το πρώτο και εντός της νότιας εισόδου το δεύτερο. Μόνο αποσπασματικά σωζόμενες αρχαιότητες αποδομήθηκαν. Με τη διατήρηση κατά χώραν του μεγαλύτερου μέρους των αρχαιοτήτων στην πλατεία Μακεδονομάχων, η Θεσσαλονίκη απέκτησε ένα ακόμη μνημείο προς ανάδειξη και εμπλουτίστηκε η αρχαιολογική εικόνα της πόλης, ως της σπουδαίας συμπρωτεύουσας, τότε και τώρα. Μόνο πολύ μικρά τμήματα αποκόπηκαν και επανέρχονται, συνολικού εμβαδού 170 τμ., σύμφωνα με μελέτη που ακολούθησε αμέσως μετά την απόφαση. Αυτό σε αντιπαράθεση με τα περίπου 1, 3 στρέμματα που σύμφωνα με την Υ.Α. Λίνας Μενδώνη, θα τεμαχιστούν και θα αποσπαστούν, με ερωτηματικό αν θα επανέλθουν ποτέ στον σταθμό Βενιζέλου. Η παραπάνω λύση ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να συμβεί στον σταθμό Αγίας Σοφίας με τις παρούσες συνθήκες και με την δέουσα προσοχή στην θετική εισήγηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων, όπως ακριβώς είχε δοθεί και το 2015 στην εισήγηση της ίδιας Εφορείας για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου. Η λύση αυτή για τις αρχαιότητες του σταθμού Αγίας Σοφίας ανακούφισε και γέμισε χαρά όλους τους εμπλεκόμενους διότι και η πολιτιστική κληρονομιά διασώθηκε και το έργο προχώρησε.
Γιατί πιστεύετε ότι παρουσιάζονται σήμερα διαστρεβλωμένα αυτά τα γεγονότα εκείνης της εποχής; Γιατί δεν ακολουθείται ξανά μια παρόμοια ρύθμιση;
Μια τέτοια ρύθμιση δεν νομίζω κανείς να αποτολμούσε πριν από το 2015, με τρανταχτό παράδειγμα την Μέση Οδό του 2012. Ύστερα από αυτό τον ακρωτηριασμό του κεντρικού τμήματος των αρχαιοτήτων του σταθμού Αγίας Σοφίας το 2012 και αντιθέτως, μετά το κατόρθωμα της διατήρησης κατά χώραν της μεσοβυζαντινής αγοράς και της σιγμοειδούς πλατείας στο βόρειο τμήμα το 2017, τολμά κανείς να διαστρεβλώνει αντί να εξυμνεί τις πολύ επιτυχημένες ενέργειες το 2017 ως προς τις αποκαλυφθείσες αρχαιότητες στις εισόδους του σταθμού Αγίας Σοφίας; Ποια άλλη διαστρέβλωση μπορεί να περιμένει κανείς προκειμένου να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη από το γεγονός του τεμαχισμού και της απομάκρυνσης του μοναδικού και εξαιρετικά διατηρημένου μέχρι σήμερα μνημειακού συνόλου του σταθμού Βενιζέλου; Όσον αφορά στον μαρμαρόστρωτο δρόμο (τη Μέση Οδό όπως αναφέρεται) που αφαιρέθηκε το 2012 για να επανατοποθετηθεί κάπου στον σταθμό Αγίας Σοφίας, χωρίς να ληφθεί τότε μέριμνα και πρόνοια σε ποια συγκεκριμένη θέση θα επανερχόταν, είναι αυτός ακριβώς ο δρόμος που συχνά αναφέρεται από τους υπερασπιστές των αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου ως παράδειγμα προς αποφυγή. Το παράδειγμα αυτού του δρόμου προβάλλεται ως ένας σοβαρός κίνδυνος σε σχέση με τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου που η τωρινή Κυβέρνηση, ο Πρωθυπουργός και η Υπουργός Πολιτισμού αποφάσισαν να κομματιάσουν, απομακρύνουν και επανατοποθετήσουν.