Το Documento απευθύνθηκε στη Μάνια Παπαδημητρίου για να γράψει την άποψή της σχετικά με όσα συμβαίνουν στον χώρο του πολιτισμού εξαιτίας της πανδημίας
Μια ολότελα νέα πραγµατικότητα. ∆ιάφορα πράγµατα µου έρχονται στον νου. Το πρώτο είναι ότι χρειάζεται όλοι µαζί να προσαρµοστούµε σε κάτι εντελώς άγνωστο ως προς τις διαστάσεις που µπορεί να έχει στην καθηµερινότητα και στα οράµατά µας. Και αυτό σηµαίνει να βάλουµε το µυαλό µας να σκεφτεί τρόπους για να παραµείνουµε ενεργοί και δηµιουργικοί. Οπου ως δηµιουργικότητα προσωπικά ορίζω οτιδήποτε µας κάνει να µπορούµε να µετασχηµατίσουµε την πραγµατικότητα σε καλλιτεχνική δηµιουργία που να µπορεί να επικοινωνηθεί µε οποιονδήποτε τρόπο.
Εµείς οι ηθοποιοί και σκηνοθέτες του θεάτρου είµαστε καλλιτέχνες του live, της αµεσότητας και της διά ζώσης επικοινωνίας. Είµαστε όµως πρωτίστως καλλιτέχνες. Και αν ο τρόπος που µάθαµε δυσκολέψει, πρέπει να βρούµε τρόπους να διεκδικήσουµε την επικοινωνία αυτή µέσω άλλων οδών. Αυτό σηµαίνει να µελετήσουµε, να ενηµερωθούµε, να ακούσουµε καλά τις νεότερες γενιές που κατέχουν τεχνικά τους νέους τρόπους επικοινωνίας, να κατέβουµε για λίγο από το άρµα τού τι γνωρίζουµε καλά για να ανοιχτούµε στο άγνωστο και καινούργιο όπως µας προκαλούν οι συνθήκες. Το βλέπω σαν ένα πολύ ενδιαφέρον ταξίδι και προσωπικά έχω αρχίσει ήδη να το ψάχνω.
Τα κυβερνητικά µέτρα
Αυτό το ζήτηµα είναι πολύ σοβαρό γιατί έχει να κάνει µε τη διάθεση της πολιτείας να αναγνωρίσει την κατάσταση στην οποία βρισκόµαστε και να µας βοηθήσει να περάσουµε οµαλά στη νέα κατάσταση ζωής. Το βασικό ερώτηµα που τίθεται είναι το εξής: θέλει η πολιτεία την καλλιτεχνική δηµιουργία; Την εκτιµά; Τη θεωρεί αναγκαία για τη ζωή των συµπολιτών µας;
Η καραντίνα έδειξε πως η τέχνη του θεάτρου, όπως κουτσά στραβά περνάει από το διαδίκτυο, συντρόφευσε και παρηγόρησε αρκετά τους συµπολίτες µας κατά το διάστηµα του εγκλεισµού τους. ∆εν συζητώ βεβαίως για τη µουσική – δεν θα µπορούσα να φανταστώ τον εαυτό µου κλεισµένο υποχρεωτικά σε τέσσερις τοίχους χωρίς να µπορώ να ακούσω κανένα κοµµάτι. Ούτε για το σινεµά, που βλέπαµε δύο και τρεις ταινίες στο διαδίκτυο µέσα στη µέρα.
Αν θέλουµε τον πολιτισµό, τότε πρέπει να τον στηρίξουµε όπως και τους ανθρώπους του. Τα αρχικά κυβερνητικά µέτρα έδειχναν διάθεση προς τον ακριβώς αντίθετο δρόµο. Τα επιδόµατα που εξήγγειλαν είχαν όρους που δεν βοηθούσαν παρά ελάχιστους καλλιτέχνες και η αρχική απουσία πρόβλεψης για το σταµάτηµα του lockdown στον πολιτισµό έκανε ακόµη πιο αδιέξοδη την κατάσταση. Με χαρά µου βλέπω ότι υπάρχει µια διάθεση να το ξανασκεφτούν και να επανορθώσουν. Περιµένουµε όλοι µε τεράστια αγωνία.
Αλλες χώρες της Ευρώπης έχουν ήδη προχωρήσει σε εξάµηνη και δεκάµηνη κάλυψη των καλλιτεχνών λόγω lockdown, ενώ εµείς µείναµε στα 800 ευρώ που κατάφεραν να πάρουν το ένα τρίτο (ίσως και λιγότερο) των καλλιτεχνών. Οι υπόλοιποι τι θα κάνουν; Είπαν όλοι –κι εµείς το αποδεχθήκαµε ως χαρακτηρισµό– πως οι καλλιτέχνες είµαστε «αόρατοι». Αυτό είναι γεγονός. Είναι ορατά µόνο κάποια µεγάλα ονόµατα που έχουν γίνει σταρ. Οµως ακόµη και για να δουλέψουν οι παραγωγές αυτών χρειάζονται δεκάδες «αόρατοι» γύρω τους που παίζουν µαζί τους – όχι µόνο καλλιτέχνες αλλά και τεχνικοί. Ολος αυτός ο «αόρατος» κόσµος είναι το θέαµα και το ακρόαµα. Ολος αυτός ο κόσµος είναι η τέχνη. Και αυτοί πρέπει να βρεθεί τρόπος να γίνουν ορατοί για το ΥΠΠΟΑ, το υπουργείο Εργασίας και το υπουργείο Οικονοµικών και να αποζηµιωθούν για την έως τώρα καραντίνα. Επίσης πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη για την κατάσταση µε τα επόµενα περιοριστικά µέτρα. Αυτό θα σηµαίνει εκ µέρους του κράτους ότι θέλει τον πολιτισµό. Οτιδήποτε λιγότερο σηµαίνει το αντίθετο.
Οι µεγάλοι παίκτες
Και τώρα ερχόµαστε στο διά ταύτα ως προς το µετά. Σε αυτήν τη χώρα υπάρχει εδώ και είκοσι χρόνια τουλάχιστον µια τάση να εκχωρηθεί το θέµα της παραγωγής πολιτισµού στην Ελλάδα στο ιδιωτικό κεφάλαιο και στα ιδρύµατα. Προσωπικά είµαι από τους ανθρώπους που έχουν αγωνιστεί σθεναρά για να µην ολοκληρωθεί αυτό το σχέδιο. Οχι γιατί τα ιδρύµατα δεν κάνουν καλή δουλειά. Πολύ καλή κάνουν. Οχι γιατί οι ιδιώτες δεν µπορεί να έχουν καλό γούστο. Πολύ καλό έχουν κάποιες φορές και άλλες καθόλου καλό. Οχι γιατί δεν καταλαβαίνω ότι τα χρήµατα που έχει η χώρα µας δεν είναι πολλά. ∆εν είναι σίγουρα ποτέ όσα χρειάζονται. Ολα αυτά είναι γεγονός.
Υπάρχει όµως και ένα θέµα που είναι πολύ πιο σηµαντικό από όλα αυτά. Κατά τη γνώµη µου ο σύγχρονος πολιτισµός µιας χώρας είναι εθνικό κεφάλαιο. Είναι το βασικό στοιχείο µέσα από το οποίο στηρίζεται η γλώσσα, µελετάµε την κοινωνική οργάνωση της εποχής, τη φυσιογνωµία της πολιτείας, το χρώµα, το ύφος της διανόησης κάθε χώρας, αλλά και του λαού, των πολιτών. Είναι το εθνικό της άυλο κεφάλαιο. Αυτό δεν µπορεί ούτε είναι ηθικά σωστό να παραχωρείται κατ’ αποκλειστικότητα σε ιδιώτες. Γιατί οι ιδιώτες πολύ συχνά ζητούν ή ενδέχεται να ζητήσουν ανταλλάγµατα για κάθε προσφορά τους. Και αυτό δηµιουργεί ένα ασφυκτικό τοπίο προνοµίων µόνο γι’ αυτούς και τις παρέες τους. Αυτό κάνει πολύ κακό στον πολιτισµό αλλά και στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.
Πρέπει το δηµόσιο να συµµετέχει ενεργά στην παραγωγή του πολιτισµού µιας χώρας και να µην απεµπολεί για κανέναν λόγο αυτή την υποχρέωση χάριν ευκολίας. Υγεία, παιδεία και πολιτισµός πρέπει να είναι δηµόσια αγαθά και αν δεν µπορεί να είναι µόνο δηµόσια, τουλάχιστον πρέπει να είναι και δηµόσια.
