Ο Ευάγγελος Αυδίκος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μιλάει για τον Κώστα Κρυστάλλη, τη φωνή του Συρράκου.
Ο Κώστας Κρυστάλλης στη σύντομη ζωή του κατάφερε να αφήσει το στίγμα του στα ελληνικά γράμματα παρουσιάζοντας ένα έργο αξιομνημόνευτο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πεζογράφος Ευάγγελος Αυδίκος έχει από καιρό εκφράσει έμπρακτα την εκτίμησή του στο έργο του «ποιητή του βουνού και της στάνης» με τον οποίο έλκουν κοινή καταγωγή από το Συρράκο.
Πριν από δύο χρόνια εκδόθηκε το μυθιστόρημά του «Οδός Οφθαλμιατρείου» από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας, στο οποίο συνομιλεί δημιουργικά με την προσωπικότητα και το έργο του ποιητή και πεζογράφου. Η έκδοση του βιβλίου ήταν η αφορμή να αναλάβει την επιμέλεια ενός τεύχους αφιερωμένου στον Κρυστάλλη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από το περιοδικό «Νέα Εστία» (τεύχος 1.886).
Ο Ευάγγελος Αυδίκος εξηγεί ότι η ιδέα του αφιερώματος ενισχύθηκε από τη διεύρυνση της έρευνας που έκανε με στόχο να συγκροτήσει μια βιβλιογραφία όσων έχουν εκδοθεί από και για τον Κρυστάλλη. «Έτσι έγινε η γνωριμία μου με το αδημοσίευτο αρχείο Κρυστάλλη που βρίσκεται στη Ζωσιμαία Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη των Ιωαννίνων.
Η εφορεία της βιβλιοθήκης μου έδωσε πρόσβαση να το μελετήσω και να δημοσιεύσω και αυτό μου ερέθισε τα ανακλαστικά επειδή κυριαρχούσε η ψευδής εντύπωση ότι δεν υπήρχε αρχείο Κρυστάλλη». Όπως εξηγεί, για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του επικρατούσε η πεποίθηση ότι το αρχείο είχε καεί από τη σπιτονοικοκυρά του. «Στην πραγματικότητα δεν είχε καταστραφεί, αλλά βρισκόταν στα χέρια του Γεωργίου Γάγαρη, ενός Ηπειρώτη δημοσιογράφου λίγο μεγαλύτερου σε ηλικία από εκείνον, με τον οποίο συνεργάστηκαν στη δημιουργία της εφημερίδας “Φωνή της Ηπείρου”».
Από το Συρράκο στην πρωτεύουσα
Ο Κρυστάλλης (γενν. 1868) καταγόταν από εύπορη οικογένεια – ήταν γιος εμπόρου. Οι πρόγονοί του είχαν πάρει μέρος σε διάφορα επαναστατικά κινήματα, με αφετηρία τη συμμετοχή του προπάππου του στην Επανάσταση του 1821, την οποία πλήρωσε με τη ζωή του όταν απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς. «Το Συρράκο μαζί με τους Καλαρρύτες ήταν τα μόνα χωριά της Ηπείρου που επαναστάτησαν το 1821».
Για την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Αι σκιαί του Αδου» που γράφτηκε στα Γιάννενα και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1887 ο Κρυστάλλης διώχθηκε από τις οθωμανικές αρχές και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη όπου έζησε από το 1886 έως τον Δεκέμβριο του 1888.
Κάποια αρχεία του από εκείνη την περίοδο καταστράφηκαν από τη μητριά του το 1890 από φόβο μήπως δημιουργήσουν προβλήματα στην οικογένεια. Ο ίδιος ήδη τότε βρισκόταν στην Αθήνα, όπου αρχικά εργάστηκε στο τυπογραφείο του Φέξη και έπειτα σε εκείνο του Παπαγεωργίου, μια ενασχόληση που δημιούργησε μεγαλύτερο πρόβλημα στην ήδη κλονισμένη υγεία του, με αποτέλεσμα τον πρόωρο θάνατό του από φυματίωση σε ηλικία 26 χρόνων το 1894.
«Κατά την παραμονή του στην Αθήνα γνώρισε τον Καρκαβίτσα, τον Βλαχογιάννη και διάφορους άλλους. Μεγάλη υποστήριξη δέχτηκε από τον Βλάση Γαβριηλίδη, εκδότη της εφημερίδας “Ακρόπολις”, καθώς και από τον Δημήτρη Χατζόπουλο. Ο Ξενόπουλος και ο Παλαμάς ήταν επίσης μεταξύ εκείνων που τον θαύμαζαν και τον στήριζαν».
Νέα γλώσσα, νέα θεματολογία
Ο Κρυστάλλης έγραψε σε μια εποχή που η εσωτερικότητα και η απογοήτευση της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής χρειάζονταν ανανέωση. «Εισήγαγε τη νέα γλώσσα στη λογοτεχνία, καθώς και νέα θέματα τα οποία συνδέονταν με την ύπαιθρο, την αγροτιά, το δημοτικό τραγούδι, το παραμύθι. Με το έργο του προκάλεσε διιστάμενες απόψεις. Κατηγορήθηκε από κάποιους ως αντιγραφέας της παράδοσης, ωστόσο αυτό που κατάφερε ήταν με αποκορύφωμα τον “Σταυραητό” να δημιουργήσει τον μύθο της ορεινότητας και του κάμπου που λογικά θα είχε εξελίξει αν δεν πέθαινε τόσο νέος».
Ο καθηγητής εξηγεί ότι στα ύστερα έργα του ο Κρυστάλλης εστιάζει στη σύγκρουση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον που διαρρηγνύει τη σχέση της ειδυλλιακότητας που υπάρχει στα πρώτα έργα του.
Επισημαίνει επίσης ότι θα πρέπει να μελετάμε μια ευρύτερη γκάμα λογοτεχνών και όχι μόνο τους μείζονες. «Αυτό αποτέλεσε τον προβληματισμό μου σχετικά με το πώς προσλαμβάνουμε σήμερα τον Κρυστάλλη. Γι’ αυτό στο αφιέρωμα εκτός από ανθρώπους με μεγάλη διαδρομή στον χώρο της λογοτεχνίας ζήτησα να συμμετάσχουν και νέοι δημιουργοί με ποιήματα και διηγήματά τους, τα οποία συνομιλούν με τη ζωή και τη διαδρομή του.
Και ομολογώ ότι το αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες μου. Ο Κρυστάλλης έχει να προσφέρει χαρές, αρκεί να απαλλαγούμε από τα στερεότυπα που μας επιβάλλουν να διαβάζουμε μέσα από τα ματογυάλια της εποχής μας».
INFO
Το αφιέρωμα στον Κώστα Κρυστάλλη δημοσιεύεται στο τεύχος 1.886 του περιοδικού «Νέα Εστία»