Οι περιπέτειες της ανανεωτικής Αριστεράς, από τον προβληματισμό του ευρωκομμουνισμού έως τα έδρανα της εξουσίας.
Συμμαχίες, μέτωπα, διευρύνσεις, τακτική για εξουσία, κυβερνητισμός συνοδεύουν από χρόνια την… αιώνια διαπάλη στο κομμουνιστικό κίνημα ανάμεσα σε δύο διαφορετικές στρατηγικές, την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού από τη μια και τη μεταρρύθμιση εντός του καπιταλιστικού συστήματος από την άλλη – αυτό είναι ουσιαστικά το δίλημμα που αναπαράγεται με διάφορες μορφές. Εμβληματικά μορφοποιήθηκε στη χώρα μας, στο πλαίσιο και διεθνών εξελίξεων, το 1968 με τη μεγάλη διάσπαση του ΚΚΕ. Από εκεί προέκυψε το ΚΚΕ Εσωτερικού ως η αρχική πολιτική έκφραση του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος με ελληνικές ιδιομορφίες, το οποίο μέχρι σήμερα μετρά «επιγόνους».
Ακόμη και πρόσφατα η συζήτηση για τα συν και τα μείον του ευρωκομμουνισμού είναι ανοιχτή. Κι αυτό σε μια μακρά περίοδο αναστοχασμού για το κομμουνιστικό κίνημα μετά το 1989, τις στρεβλώσεις και την καπιταλιστική παλινόρθωση στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, έως και τις ανακατατάξεις στον χώρο της ευρύτερης Αριστεράς, την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση και τις επώδυνες μνημονιακές μέρες εν Ελλάδι.
Διόλου τυχαίο ότι μόλις προ τετραετίας εκδόθηκαν ακόμη και βιβλία που σχηματοποιούν την κριτική απέναντι στον ευρωκομμουνισμό ως «θεωρία και στρατηγική υπέρ του κεφαλαίου» κατά το ΚΚΕ (Κώστας Σκολαρίκος, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή) και ως πεδίο διεργασιών για τον «δημοκρατικό δρόμο» προς τον σοσιαλισμό με επίδικο θέμα και παγίδα, αν δεν υπάρχει ιδεολογικό «έρμα», το δίπολο «Αριστερά και εξουσία» κατά τους προερχόμενους από την ανανεωτική Αριστερά (Δημήτρης Μπελαντής, Εκδ. Τόπος).
Διεργασίες
Στο όνομα της διαχείρισης και σήμερα ο πολυσυλλεκτικός χώρος της ανανεωτικής Αριστεράς έχει το αποτύπωμά του στις διεργασίες για τη νέα «συνασπισμένη» σοσιαλδημοκρατία, από τη μεταρρυθμιστική κεντροαριστερά έως το φιλελεύθερο κέντρο.
Μια «νέα αρχή» προτείνουν, μετά τις εξελίξεις στο Κίνημα Αλλαγής/ ΠΑΣΟΚ, στελέχη που προέρχονται από το ΚΚΕ Εσωτερικού, τον ΣΥΝ, τη ΔΗΜΑΡ, αποχωρήσαντες από το ΚΙΝΑΛ και άλλοι ανένταχτοι μετά το πέρασμα από τον ΣΥΡΙΖΑ. Σε πρωτοβουλία που ανέλαβαν αρχές Φεβρουαρίου πρωτοστατεί ο συνεργαζόμενος με Το Ποτάμι βουλευτής Σπύρος Λυκούδης, ο επικεφαλής της ΔΗΜΑΡ Θανάσης Θεοχαρόπουλος μαζί με στελέχη του κόμματός του, όπως το μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής Δημήτρης Χατζησωκράτης, ο οποίος υπήρξε και μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας του ΚΙΝΑΛ, από όπου αποχώρησε, ο 28άχρονος γραμματέας της ΔΗΜΑΡ Στέργιος Καλπάκης, ο οδοντίατρος, συγγραφέας και μέλος της ΚΕ της ΔΗΜΑΡ Δημήτρης Χαλαζωνίτης,ο Νίκος Τσούκαλης, ενώ στην εκδήλωση παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων εκπρόσωποι από τις Κινήσεις Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία, ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, αντιδήμαρχος Δήμου Αθηναίων και μέλος της πρωτοβουλίας Ευρώπη Οικολογία, και ο Νίκος Χρυσόγελος (Πράσινοι – Αλληλεγγύη). Οι επερχόμενες εκλογές ευνοούν νέες διεργασίες.
Την ίδια ώρα συνεχίζει τη δραστηριότητά του το Δίκτυο της Ανανεωτικής Αριστεράς, στο οποίο μετέχουν στελέχη του χώρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από λίγο καιρό με συντονίστρια την Καίτη Μυλωνά οργάνωσε την εκδήλωση «Η άνοδος της ακροδεξιάς και η κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος» με ομιλητές τους Δ. Σούρδη, Μενέλαο Γκίβαλο, Σ. Νιώτη, Θ. Βασιλείου, Φωτεινή Σιάνου, Θράσο Φωτεινό. Αλλοι συνεχίζουν να δρουν από κοινού με το ΚΙΝΑΛ, όπως ο προερχόμενος από τη ΔΗΜΑΡ και από τα παλιά στελέχη του χώρου Θόδωρος Μαργαρίτης.
Ολοι έχουν συνδεθεί με την πορεία του Συνασπισμού και την ίδρυση της ΔΗΜΑΡ, όταν αποχώρησαν από τον ΣΥΝ το 2010, ακολουθώντας τον επικεφαλής της ανανεωτικής πτέρυγας Φώτη Κουβέλη, ο οποίος ανεξαρτητοποιήθηκε στη Βουλή μαζί με τον Θανάση Λεβέντη, τον Γρηγόρη Ψαριανό και τον Ν. Τσούκαλη. Μετά την περιπέτεια της συγκυβέρνησης με ΝΔ – ΠΑΣΟΚ εκλέχθηκε ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος ως επικεφαλής της ΔΗΜΑΡ, ενώ ο Φ. Κουβέλης δημιούργησε την Ενωτική Κίνηση Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Μόλις πριν από λίγες ημέρες εμφανίστηκε η πρωτοβουλία πολιτών Γέφυρα για μεγάλη προοδευτική συμμαχία με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ, με υπογραφές στελεχών της ανανεωτικής Αριστεράς και του σημιτικού ΠΑΣΟΚ (Γιάννης Μπουτάρης, Νίκος Μουζέλης, Αντώνης Λιάκος, Νίκος Μπίστης, Μαρία Ρεπούση, Σωτήρης Βαλντέν κ.ά.).
Μήτρα το ΚΚΕ Εσωτ.
Κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι από το 1976, όταν ο γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού Μπάμπης Δρακόπουλος έλεγε ότι στο καταστατικό δεν περιλήφθηκε ο όρος «“δικτατορία του προλεταριάτου” ως ξεπερασμένος» θεμελιώνοντας «τον ελληνικό δρόμο προς έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό που είναι αντίθετος σε κάθε δικτατορία». Κυρίαρχο και πρωταγωνιστικό ρόλο για δεκαετίες έπαιξε ο Λεωνίδας Κύρκος –έως τον θάνατό του το 2011– αφήνοντας το στίγμα του στον μετασχηματισμό κομμάτων, μέσω της διάλυσης, για την ανασυγκρότηση της μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Οπως το 1986, όταν μπήκαν τίτλοι τέλους στο ΚΚΕ Εσωτ. για να ιδρυθεί έναν χρόνο αργότερα η Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ), μέχρι και τις διεργασίες για την αυτοδιάλυση των σχημάτων που συγκρότησαν τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου για τον ενιαίο ΣΥΝ και τη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ, με τη συμβολή στελεχών προερχόμενων από το ΚΚΕ. Δίπλα του μέχρι τέλους ο Σπ. Λυκούδης, ο Φ. Κουβέλης, ο Δ. Χατζησωκράτης, ο Στέργιος Πιτσιόρλας και άλλα στελέχη που δραστηριοποιούνται ενεργά σήμερα. Αργότερα, η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία έφερε σε υπουργεία στελέχη της ανανεωτικής Αριστεράς που είχαν συγκρουστεί στα νιάτα τους για τους όρους συσπειρώσεων της «σύγχρονης αριστερής πολιτικής» μαζί με «ανανεωτικούς» αποχωρήσαντες από το ΚΚΕ.
Ο πολιτικός μύλος που άλεσε τον ευρύτερο χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς συνδέθηκε και με τη δημιουργία του ΠΑΣΟΚ, το οποίο αρνήθηκε να συμπλεύσει με την Ενωση Κέντρου και συγκρότησε μαζικό σοσιαλδημοκρατικό (κατά τη ρητορική του, σοσιαλιστικό) πόλο. Κατίσχυσε στη μάχη μεταξύ διαχειριστικών δυνάμεων για έναν… καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο και προσεταιρίστηκε ιδέες από τον ανανεωτικό χώρο, που με τη σειρά του δεν εφείσθη απόψεων περί εθνικής συνεννόησης…
Οσο για τη μάχη των εκλογικών ποσοστών ως προς την επικράτηση μεταξύ ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτ. στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η κομβική χρονιά ήταν το 1977: 9,4% και έντεκα έδρες το ΚΚΕ και 2,7% η Συμμαχία των Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων που εξέλεξε δύο βουλευτές, τον Ηλία Ηλιού από την ΕΔΑ και τον Λεων. Κύρκο από το ΚΚΕ Εσωτ. (στη συμμαχία συμμετείχαν Σοσιαλιστική Πορεία – Νίκος Κωνσταντόπουλος, Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία – Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης, Χριστιανική Δημοκρατία – Νίκος Ψαρουδάκης).
Β΄ Πανελλαδική και «Κάπα»
Η διακήρυξη με τον τίτλο «Στόχοι του έθνους» από τον Κύρκο και η κομματική για τη συσπείρωση προοδευτικών δυνάμεων (Εθνική Αντιδικτατορική Δημοκρατική Ενότητα –ΕΑΔΕ) είχαν προκαλέσει την αντίδραση της νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτ. Οπως σημείωσε προ έτους σε κείμενό του ο συνταγματολόγος Νίκος Αλιβιζάτος, ήταν οξεία η διαμάχη για τον κομμουνιστικό ή μη χαρακτήρα του Ρήγα Φεραίου, «το περίφημο ΕΚΟΝ ή ΕΠΟΝ– το 1976». Εξηγεί ότι ακολούθησε το 1978 η αποχώρηση μεγάλου τμήματος (60%) των μελών της νεολαίας με σύνθημα «όχι στον αστικό εκσυγχρονισμό» και η δημιουργία της Β΄ Πανελλαδικής – «οι θεωρητικοί της μετέφεραν στην Ελλάδα τα επιχειρήματα του Γάλλου φιλοσόφου Λουί Αλτουσέρ και της αριστερής κριτικής στον ευρωκομμουνισμό, στην οποία, εκτός των άλλων, ξεχώριζε τότε στο Παρίσι ο Νίκος Πουλαντζάς».
Η επόμενη διάσπαση ήρθε με τις αποφάσεις του τέταρτου και τελευταίου συνεδρίου του ΚΚΕ Εσωτ. το 1986. Αναζητώντας τα αίτια της στασιμότητας και με το βλέμμα στις διεργασίες του ιταλικού ΚΚ (τον Νοέμβριο του 1989 μετεξελίχτηκε σε μη κομμουνιστικό και αργότερα στο Δημοκρατικό Κόμμα), η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει. Ο διάλογος εξελισσόταν και γύρω από το περιοδικό «Η Αριστερά Σήμερα» (εκδότης-διευθυντής Κώστας Φιλίνης με συντακτική επιτροπή τους Σωτ. Βαλντέν, Γιάννη Βούλγαρη, Βένα Γεωργακοπούλου, Σταύρο Ιωαννίδη, Κώστα Ιωάννου, Κώστα Κάρη, Αγγέλα Καστρινάκη, Σταύρο Χατζηγρηγόρη). Διαξιφισμοί για το νόημα που δινόταν στο σύνθημα «για ένα σοσιαλισμό με ελευθερία, δημοκρατία, αυτοδιαχείριση», τοποθετήσεις για την Αριστερά και το ΠΑΣΟΚ, κείμενα πολιτικής σύνθεσης κ.ά.
Στο επίκεντρο και ο «Δεκαπενθήμερος Πολίτης» του σημαντικού διανοητή Αγγελου Ελεφάντη. Στις 4 Απριλίου 1986 (τεύχος 64) εξέπεμπε την αγωνία του χώρου («Πού πάει το ιταλικό ΚΚ»; «Κριτική των “θέσεων” του ΚΚΕ Εσωτ.»). Περιλάμβανε την εισήγηση του Μιχάλη Παπαγιαννάκη για συνέδριο ώστε να προχωρήσει προς την ίδρυση νέου φορέα αλλά και άλλες, όπως μια με τίτλο «Για ένα νέο κομμουνιστικό κόμμα», που υπέγραφαν οι Γιώργος Μεγαλούδης, Σωτήρης Παπασπυρόπουλος, Χρήστος Μόσιαλος (μέλη ΚΣ ΕΚΟΝ ΡΦ), Σταύρος Κοντονής, Βαγγέλης Ντάλης (μέλη συμβουλίου Σπουδάζουσας), Νίκος Τσινόρεμας (μέλος συμβουλίου Α΄ Αθήνας), Στέλιος Βαλανάς, Κώστας Κωνσταντόπουλος (μέλη συμβουλίου Πόλης Θεσσαλονίκης), Δ. Μπελαντής.
Η γραμμή για τη μετεξέλιξη του ΚΚΕ Εσωτ., τη δημιουργία νέου κόμματος και την αποκομμουνιστικοποίησή του υποστηρίχθηκε σθεναρά από τον Λεων. Κύρκο και επικράτησε με τη συμβολή του ιδρυτικού στελέχους του κόμματος Κ. Φιλίνη, ο οποίος υπήρξε και πρωταγωνιστής στην ίδρυση του Συνασπισμού.
Στην Κεντρική Πολιτική Οργανωτική Επιτροπή για το συνέδριο που δημιούργησε την ΕΑΡ μετείχαν πάμπολλα στελέχη που πρωταγωνίστησαν αργότερα είτε ως πρόσωπα της διανόησης είτε ως στελέχη κομμάτων, όπως οι Λουκάς Αξελός,
Γρηγόρης Γιάνναρος (διευθυντής της «Αυγής» τότε), η νυν υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά,ο Νίκος Κούνδουρος, ο Χρόνης Μίσσιος, ο νυν βουλευτής Νίκος Συρμαλένιος, οι πανεπιστημιακοί Κωνσταντίνος Τσουκαλάς (και πρώην βουλευτής), Δημήτρης Ψυχογιός, Κοσμάς Ψυχοπαίδης κ.ά. Η αντίδραση ήρθε δριμεία από στελέχη με επικεφαλής τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ Εσωτ. Γιάννη Μπανιά και τον πρώην γραμματέα Μπ. Δρακόπουλο. Συσπειρώθηκαν γύρω από το περιοδικό «Το Κάπα» που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1987, με τον τίτλο να παραπέμπει στο αίτημα να μην απεμποληθεί ο κομμουνιστικός χαρακτήρας του κόμματος – τη γραμματεία σύνταξης αποτελούσαν οι Νικόλας Βουλέλης, Νίκος Βούτσης, Σταύρος Καπάκος, Παύλος Κλαυδιανός, Μπάμπης Κοβάνης, Κώστας Κουλουφάκος.
Το χιούμορ δεν λείπει. Ενα σκίτσο της εποχής που αναπαράγεται στο τεύχος 2 (6.2.1987) δείχνει έναν μικρό «Ρηγά» που, βλέποντας ότι στην τσάντα του Κύρκου γράφει – ΥΡΚΟΣ, ρωτά: «Τι έγινε το Κ, Λεωνίδα;». Και ο Λεωνίδας του απαντά: «Το πήρε ο Μπανιάς κι έφυγε». Το «Κάπα» ήταν προάγγελος της εφημερίδας «Η Εποχή», η οποία συνεχίζει έως σήμερα με κεντρικές μορφές σε όλη την πορεία της τον Μπάμπη Γεωργούλα και τον Π. Κλαυδιανό. Το ΚΚΕ Εσωτερικού / Ανανεωτική Αριστερά (ΚΚΕ Εσ. ΑΑ) κατήγγειλε τη συνεργασία του ΣΥΝ με τη ΝΔ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ονομάστηκε Ανανεωτική Κομμουνιστική Οικολογική Αριστερά (ΑΚΟΑ) και το 1998 συνεργάστηκε με το ΚΚΕ στις δημοτικές εκλογές. Φρέναρε τη συνεργασία στις ευρωεκλογές, με αποτέλεσμα μέλη της ΑΚΟΑ που ήθελαν εκλογική συνεργασία με το ΚΚΕ να αποχωρήσουν το 2000 ιδρύοντας την Κομμουνιστική Ανανέωση.
Με τον Γ. Μπανιά πορεύτηκαν οι Αλέκος Φλαμπουράρης, Θεανώ Φωτίου, Πάνος Σκουρλέτης, Νίκος Φίλης (το 1989 προσχώρησε στον ΣΥΝ), Ν. Βούτσης (εντάχθηκε στον ΣΥΝ το 1993 επί προεδρίας Ν. Κωνσταντόπουλου), Στ. Κοντονής αλλά και ο Νίκος Ξυδάκης. Ολοι βρέθηκαν να παίζουν σημαντικό ρόλο στον Συνασπισμό και αργότερα στον ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με τον Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος ανέβηκε ως τα ψηλά της κυβερνητικής εξουσίας ως πρωθυπουργός.
