Βιωματικές εμπειρίες ηθοποιών και σπουδαστριών της υποκριτικής και η υπόθεση του Εθνικού Θεάτρου η οποία τώρα ανοίγει.
Οι καταγγελίες της Ζέτας ∆ούκα άνοιξαν τον δρόµο για το καλλιτεχνικό #ΜeToo και έφεραν στην επιφάνεια µια µεγάλη παθογένεια στο ελληνικό θέατρο, µια εγγεγραµµένη «κανονικότητα» εξουσίας που είχε εγκαθιδρυθεί στον χώρο για αρκετές δεκαετίες. Το αφήγηµα του αυταρχικού σκηνοθέτη –«όσο πιο σκληρός τόσο πιο καλός» ανέφερε πρόσφατα η ηθοποιός Ειρήνη Ιωάννου στο Documento– o οποίος φτάνει τους συνεργάτες του στα όριά τους για να σπάσει τις άµυνές τους και να τους «απελευθερώσει» επιβίωσε για µεγάλο χρονικό διάστηµα ως κοµµάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της δήθεν θεατρικής διαπαιδαγώγησης.
«Για αρκετά χρόνια η ψυχολογική και λεκτική βία που κάποιες φορές κατέληγε και σε σωµατική θεωρούνταν από αρκετούς σκηνοθέτες αναπόσπαστο κοµµάτι της δηµιουργικής διαδικασίας, ήταν µια µέθοδος στο θέατρο. Αυτοί οι άνθρωποι έµαθαν τη συγκεκριµένη πρακτική από τους πιο παλιούς και δυστυχώς πορεύτηκαν µε αυτήν για αρκετά χρόνια» είχε πει στο Documento η ηθοποιός Ελένη Ουζουνίδου λίγες ώρες µετά την πρώτη σοκαριστική καταγγελία για λεκτική κακοποίηση στο θέατρο. Μέσα σε λίγες µέρες ο ένας ηθοποιός µετά τον άλλο άρχισαν να αποκαλύπτουν ότι έχουν δεχτεί χαστούκια από σκηνοθέτες πάνω στη σκηνή, ότι έχουν υποστεί απίστευτους λεκτικούς εξευτελισµούς, ότι έχουν αποχωρήσει από παραστάσεις και έχουν διαλύσει συνεργασίες επειδή απέκτησαν στην πορεία σοβαρά ψυχολογικά και σωµατικά προβλήµατα.
Οι καταγγελίες του ∆ηµήτρη Μοθωναίου ρίχνουν περισσότερο φως σε περιστατικά κακοποιητικών συµπεριφορών ακόµη και µέσα στο Εθνικό Θέατρο. Πρόκειται για περίοδο κατά την οποία αρκετοί άνθρωποι του θεάτρου περιγράφουν στο Documento ως εποχή κατάχρησης εξουσίας και εκβιασµών γι’ αυτούς που δεν ακολουθούσαν πιστά τις οδηγίες της διεύθυνσης. «Ο ∆ηµήτρης Μοθωναίος στην αρχή της συνέντευξής του µιλάει για την παράσταση “Vitrioli” του Γιάννη Μαυριτσάκη σε σκηνοθεσία του Ολιβιέ Πι, στην οποία έπαιζα κι εγώ. Επιβεβαιώνω την ανάλγητη συµπεριφορά του σκηνοθέτη που τον εκδίωξε από την παράσταση λόγω πνευµονίας και τη µηδενική στήριξη προς τον ∆ηµήτρη από πλευράς διεύθυνσης του Εθνικού τότε, καθώς και τη δική µας σιωπή που την ανακάλεσα εχθές ολόκληρη και µε έκανε εκ νέου να ντρέποµαι που σιώπησα» αποκάλυψε στο Facebook ο ηθοποιός Γιάννος Περλέγκας. Τη θέση του επιβεβαίωσε και η ηθοποιός Μάνια Παπαδηµητρίου, η οποία ήταν τότε εκλεγµένο µέλος του ∆Σ του Σωµατείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ) και µάλιστα δηµοσιοποίησε ακόµη ένα περιστατικό στην παιδική σκηνή του Εθνικού, περιγράφοντας τον πανικό που είχε επικρατήσει ανάµεσα στους ηθοποιούς του θιάσου όταν αποφασίστηκε να πριµοδοτηθούν µε µόρια επειδή… δεν αρρώστησαν. Το ζήτηµα έφτασε στο ΣΕΗ και οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς δεν δούλεψαν την επόµενη σεζόν στο Εθνικό.
Οι απανωτές καταγγελίες για κακοποίηση και άγρια εργασιακή εκµετάλλευση αλλά και η δηµόσια συγγνώµη του ∆ηµήτρη Καταλειφού εκ µέρους µιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων του θεάτρου άνοιξαν µια µεγάλη συζήτηση για το πού τελειώνει η εξουσία του σκηνοθέτη και πού αρχίζουν η βία, η προσβολή της αξιοπρέπειας και η εργασιακή υποτίµηση. Ο µύθος του θεατράνθρωπου που πετάει τασάκια πάνω στα κεφάλια των ηθοποιών για να βγάλουν έναν ρόλο ή εκτοξεύει καρέκλες πάνω στη σκηνή όταν κάτι στραβώνει µε την παραγωγή αµφισβητείται πλέον από όλες τις πλευρές. Το θεατρικό #MeToo φέρνει στην επιφάνεια εντελώς νέα δεδοµένα, παρόλο που τα τηλεοπτικά πάνελ συχνά προσδίδουν µια φτηνή και «λαϊφ- στάιλ» ένδυση στη συζήτηση που έχει ανοίξει το τελευταίο διάστηµα.
«Άπλωσε τα πόδια σου να βλέπω καλύτερα»
Μια από τις πιο τρανταχτές και σοβαρές περιπτώσεις που έχουν δει το φως της δηµοσιότητας µέσα από το µπαράζ καταγγελιών των τελευταίων ηµερών είναι η υπόθεση του Πέτρου Φιλιππίδη, ο οποίος κατηγορείται από τουλάχιστον δέκα γυναίκες για σεξουαλική παρενόχληση. «Έφτασε στο σηµείο να µε παίρνει τηλέφωνο και να αυτοϊκανοποιείται ενώ ταυτόχρονα µου απηύθυνε χυδαίες εκφράσεις και µε ρωτούσε πιεστικά πότε θα του κάτσω» έγραψε στην καταγγελία της η Λένα ∆ροσάκη, ενώ η Αννα-Μαρία Παπαχαραλάµπους αποκάλυψε ότι «σε µια σκηνή µε ένα τρυφερό φιλί εκείνος χρησιµοποιούσε βία, αφήνοντας έκπληκτο το κοινό, που αντιδρούσε µε ένα επιφώνηµα απέχθειας». Στο ΣΕΗ έχουν φτάσει καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση και για τον ηθοποιό Παύλο Χαϊκάλη, ενώ σύντοµα θα µπουν στο κάδρο και άλλα µεγάλα ονόµατα του θεάτρου.
Κάποιες από τις πιο σκληρές περιπτώσεις σεξουαλικής βίας και κακοποίησης έχουν ήδη πάρει τον δρόµο της ∆ικαιοσύνης, όπως αυτή που περιέγραψε µε ανατριχιαστικές λεπτοµέρειες στο 20/20mag.gr ο Νίκος Σ. από γνωστό σκηνοθέτη και ηθοποιό. Οι απανωτές αποκαλύψεις για περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, οι ψεύτικες οντισιόν στις οποίες οι ηθοποιοί έπρεπε να αυνανίζονται, να ξεγυµνώνονται και να προσποιούνται οργασµούς µπροστά σε σκηνοθέτες αποτελούσαν µια πραγµατικότητα που είχε εξελιχτεί σε καθεστώς και κανονικότητα µέσα στους θεατρικούς κύκλους, ενώ η σιωπή επιβαλλόταν συχνά µε όρους εκβιασµών, απειλών και φόβου για την απώλεια εργασίας.
«Στην πρώτη συνάντηση που είχα µε γνωστό σκηνοθέτη του θεάτρου µου ζήτησε να απλώσω τα πόδια µου για να τα βλέπει καλύτερα καθώς του µιλούσα. Με τρόµαξε αυτή η συµπεριφορά και δεν τον συνάντησα ξανά, κλείνοντας την πόρτα σε µια συνεργασία. Υπήρξε οντισιόν στην οποία ένας άλλος γνωστός σκηνοθέτης µου ζήτησε να χαϊδευτώ µπροστά του και να προσποιηθώ ότι φτάνω σε οργασµό ενώ παράλληλα µε κοιτούσε µε προκλητικό τρόπο. Υπάρχει η λογική ότι αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω, δεν θα πάρεις τη δουλειά. Εµένα µου έτυχε αυτό» τονίζει η ηθοποιός Σ.Π. στην εφηµερίδα Documento.
«∆εν νοµίζω ότι υπήρχε κορίτσι που δεν προστατευόταν από κάποιον επώνυµο πατέρα που να µην έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση. Εγώ δεν µίλησα τώρα για δύο περιπτώσεις φρίκης που έζησα γιατί οι άνθρωποι αυτοί δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. ∆εν είναι µόνο αυτά που έχω υποστεί εγώ, αλλά και αυτά που έχω συζητήσει µέσα στα χρόνια µε γυναίκες και άντρες συναδέλφους µου. Η σεξουαλική παρενόχληση είναι µια συνθήκη που επικρατούσε πάντοτε στο θέατρο, δεν δηµιουργήθηκε ξαφνικά σήµερα. Εµείς κληθήκαµε να δουλέψουµε µέσα σε αυτό το περιβάλλον· οι ηθοποιοί δεν µιλούσαν γιατί συνάντησαν µια δοσµένη και δεδοµένη κατάσταση στο θέατρο. Ηταν καθεστώς από τα χρόνια των παππούδων µας. Νοµίζετε ότι το θέατρο τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 ήταν πιο καθαρό; Η θέση εξουσίας απέναντι σε ένα επάγγελµα χωρίς νόµους και κανόνες και δίχως ασφαλές θεσµικό πλαίσιο δίνει πολλά δικαιώµατα στους θύτες. ∆εν υπάρχει κανόνας ανέλιξης ενός ικανού επαγγελµατία στο θέατρο. Ολα είναι στην κρίση της εξουσίας του επαγγέλµατος. Εκεί βρίσκεται και το πρόβληµα. Θα κάνεις αυτό, αλλιώς ο σκηνοθέτης δεν θα σου δώσει τον ρόλο. Γι’ αυτό κάποιοι φοβούνται ότι αν µιλήσουν δεν θα πάρουν ποτέ δουλειά, πως αν δεν ενδώσουν στα χατίρια του ενός και του άλλου δεν θα ανέβουν ποτέ πάνω στη σκηνή. Οποτε προέκυψαν τέτοια περιστατικά στον δρόµο µου σηκώθηκα κι έφυγα. Πολλοί όµως δεν είχαν υποστήριξη από την οικογένειά τους και δεν τα κατάφεραν. Πάλευαν µόνοι τους. Αµέτρητοι συνάδελφοί µας έχουν καταστραφεί ψυχολογικά από τέτοιες συµπεριφορές. Τα ξέραµε όλα αυτά, δεν πέσαµε από τα σύννεφα. Ζούµε µια ευλογηµένη στιγµή. Ο δρόµος ίσως είναι λιγότερο ανοιχτός στο µέλλον για τους θύτες. Ο Φιλιππίδης για παράδειγµα αποχώρησε από τη σειρά όπου πρωταγωνιστούσε, του πήραν το θέατρο που έπαιζε για 20 χρόνια, υπάρχει πλέον και τιµωρία» λέει στο Documento η ηθοποιός Εµµανουέλα Αλεξίου.
Οι µαρτυρίες φωτίζουν µια πραγµατικότητα που δεν είναι καθολική για τον χώρο του θεάτρου, είναι όµως ενδεικτική µιας νοοτροπίας που είχε κυριαρχήσει. «Ακουσα ένα παιδί που είπε ότι θεωρούσε πως έτσι είναι µια οντισιόν, γι’ αυτό και δεν κατάφερε να αντιδράσει απέναντι σε όσα ζητούσε ο σκηνοθέτης. Από τότε που επικράτησε ένα σεξιστικό υπονοούµενο για όλα τα πράγµατα στον δηµόσιο λόγο πολλοί σκηνοθέτες χρησιµοποίησαν το συγκεκριµένο µοντέλο και στο θέατρο για να εξυπηρετήσουν δικές τους επιδιώξεις. Αυτά δεν τα ανακάλυψε ο γνωστός σκηνοθέτης ο οποίος αναφέρεται πλέον παντού. Τα είχε ανακαλύψει και άλλος πριν, ο οποίος µάλιστα υπήρξε κάποτε και καλλιτεχνικός διευθυντής σε µεγάλο θεσµό. Εχω ακούσει από συναδέλφους µου ότι φοβήθηκαν να µιλήσουν γιατί οι σκηνοθέτες ήταν αρκετά ισχυροί για να τα βάλουν µαζί τους. Οποιος δεν έκανε αυτά που του ζητούσαν θεωρούνταν συντηρητικός και οπισθοδροµικός. Το θέµα δεν είναι να συντηρητικοποιηθεί ο χώρος µας αλλά να υπάρχει µεγαλύτερος σεβασµός στον ηθοποιό. ∆εν είναι υποχείριο του σκηνοθέτη για να µη φέρνει αντιρρήσεις, να µην αρρωσταίνει, να µην έχει άλλες υποχρεώσεις, να µην καταγγέλλει τα πράγµατα που δεν του αρέσουν. Θυµάµαι σε εξετάσεις δραµατικής σχολής οι ίδιοι οι εκπρόσωποι του υπουργείου να λένε “βάλτε και κανέναν γνωστό να βοηθήσει”. Ηταν υποτίθεται αστείο, αλλά στην πραγµατικότητα δεν ήταν πολύ µακριά από την πραγµατικότητα. Πόσους καλούς καλλιτέχνες εξάλλου δεν έφαγαν από σηµαντικές κρατικές θέσεις γιατί προτιµούσαν να έχουν τους δικούς τους µάνατζερ;» τονίζει η σπουδάστρια δραµατικής σχολής Ε.Κ. στο Documento.
Εκκωφαντική σιωπή για το Εθνικό Θέατρο
Τα περισσότερα σκοτεινά σηµεία –για τα οποία µάλιστα η πολιτική ηγεσία δεν έχει κάνει καµία ουσιαστική τοποθέτηση– προκύπτουν γύρω από το Εθνικό Θέατρο. Η παραίτηση του καλλιτεχνικού διευθυντή ∆ηµήτρη Λιγνάδη, ο οποίος αποτελούσε προσωπική επιλογή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, δεν συνοδεύτηκε από καµία επίσηµη εξήγηση για τους λόγους της αποµάκρυνσής του, ενώ η Λίνα Μενδώνη µίλησε αόριστα για «φήµες», «γενικολογίες» και «προσωπικά όρια». Η ίδια µάλιστα είχε φροντίσει να διαψεύσει την είδηση της παραίτησής του και να επικρίνει τους δηµοσιογράφους που δεν περίµεναν τις επίσηµες ανακοινώσεις του υπουργείου. Είναι γνωστό εξάλλου ότι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου (όπως προκύπτει από το ισχύον θεσµικό πλαίσιο) δεν λογοδοτεί στην τέχνη αλλά στην πολιτική και από αυτήν αποκτάει κύρος και εξουσία.
Και ενώ ο ∆ηµήτρης Λιγνάδης διαψεύδει ότι υπάρχουν καταγγελίες εναντίον του, σύµφωνα µε ασφαλείς πληροφορίες του Documento το ΣΕΗ ήδη έχει στα χέρια του κάποιους φακέλους, ενώ µερικές υποθέσεις έχουν πάρει και τον δρόµο της ∆ικαιοσύνης. Το ερώτηµα είναι γιατί η πολιτική ηγεσία πρόσφερε τόσο µεγάλη και επίµονη κάλυψη στον ∆ηµήτρη Λιγνάδη ενώ προσπέρασε επιδεικτικά την ανακοίνωση που εκδόθηκε από σπουδαστές της ∆ραµατικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου η οποία αναφέρει ξεκάθαρα ότι και οι ίδιοι έχουν δεχτεί παρενοχλήσεις.
«Ο χώρος είναι γεµάτος από ανθρώπους που εκµεταλλευόµενοι τη θέση ισχύος µπορούν να υποτιµούν ή ακόµη και να συµπεριφέρονται παραβιαστικά, να εκβιάζουν συναισθηµατικά και να παρενοχλούν σεξουαλικά. Εµείς οι ίδιες και οι ίδιοι, άλλες περισσότερο, άλλοι λιγότεροι, άλλοι ευτυχώς καθόλου, έχουµε βιώσει αντίστοιχα περιστατικά – τα οποία δυστυχώς δεν έχουµε µπορέσει να αρθρώσουµε λόγω φόβου µήπως εµείς κάτι δεν καταλάβαµε καλά και µήπως µελλοντικά στιγµατιστούµε» αναφέρει η ανακοίνωση.
∆εν θα έπρεπε η πολιτική ηγεσία να διερευνήσει τις συγκεκριµένες καταγγελίες; ∆εν θα έπρεπε να γνωρίζει τι ακριβώς έχει συµβεί µε τον καλλιτεχνικό διευθυντή που επέλεξε για τον µεγαλύτερο θεατρικό θεσµό της χώρας; ∆εν έχει ακούσει τίποτε για όσα συζητιούνται στους θεατρικούς κύκλους ούτε για τις σοκαριστικές περιγραφές ανθρώπων γι’ αυτά που έζησαν κάποτε στο Αρσάκειο; Πέφτει από τα σύννεφα το υπουργείο µε κάθε νέα αποκάλυψη και ρεπορτάζ για τον «γνωστό σκηνοθέτη και ηθοποιό»; Τώρα που έσπασε ο νόµος της οµερτά είναι βέβαιο ότι το επόµενο διάστηµα το υπουργείο Πολιτισµού και η κυβέρνηση θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν τη στάση τους και να λογοδοτήσουν για τις επιλογές τους.