«Η πόλη» εξηγεί ο Γκέοργκ Ζίµελ στην «Κοινωνιολογία του χώρου» «δεν είναι χωροταξική οντότητα µε κοινωνιολογικές προεκτάσεις, αλλά κοινωνιολογική οντότητα η οποία διαµορφώνεται χωρικά».
Η χωρική διαµόρφωση µιας περιοχής επιδρά µε τη σειρά της στις κοινωνικές και οικονοµικές σχέσεις των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτή. Είναι σηµαντικό λοιπόν όταν λαµβάνονται πολιτικές αποφάσεις για τη διαµόρφωση του κέντρου της Αθήνας και ακόµη περισσότερο µιας συγκεκριµένης γειτονιάς, όπως τα Εξάρχεια ή η Κυψέλη, να προηγείται δηµόσια συζήτηση και σε αυτή να µην παραγνωρίζονται οι κοινωνικο-οικονοµικές σχέσεις στον βωµό κάποιου διαλόγου των ειδικών. ∆εν είναι µόνο οι ειδικοί αρχιτέκτονες, µηχανικοί και πολεοδόµοι οι αρµόδιοι να κουβεντιάσουν και να αποφασίσουν για το µέλλον µιας γειτονιάς, όπως δεν αρκεί η πολιτική βούληση ενός δηµοτικού συµβουλίου ή µιας κυβέρνησης για να πραγµατοποιηθούν οι εκάστοτε αλλαγές. Απαιτείται η συµµετοχή των κατοίκων και πολιτών αν θέλουµε όχι µόνο να µιλάµε για συµµετοχική δηµοκρατία, αλλά και για «βιώσιµα µοντέλα ανάπτυξης».
Γιατί είναι πρόβληµα το µετρό; Γιατί είναι πρόβληµα να συνδέεται η Κυψέλη µε τα Εξάρχεια και η γραµµή να φτάνει έως την πανεπιστηµιούπολη του Ζωγράφου; Προτιµάµε τα παραγεµισµένα λεωφορεία και τα ακριβά ταξί; Σε όλες τις µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις έχει µετρό. Μα δεν είναι πρόβληµα το µετρό καθαυτό, απαντάµε. Γιατί δεν το θέλει τότε µια σηµαντική µερίδα των κατοίκων στην πλατεία Εξαρχείων; Και γιατί δεν γίνεται να παραµείνει η πλατεία ίδια πάνω από το µετρό; Το θέλει σε άλλα σηµεία της περιοχής, πιο βολικά, όπου δεν χρειάζεται να κοπούν δέντρα και να αλλάξει ριζικά η µορφολογία µιας ιστορικής περιοχής. Κλείνουν µαγαζιά και στέκια, όπως η Βιολέτα στην πλατεία Κυψέλης, επειδή γίνονται έργα; Ναι, µπορεί να κλείνουν και λόγω έργων, ύστερα από µια µακρά περίοδο lockdown και οικονοµικής κρίσης… Σίγουρα τα παιδιά δεν παίζουν τώρα στην πλατεία και οι Βαλκάνιοι µετανάστες έχουν περιοριστεί σε µια γωνίτσα για τις παρτίδες ντόµινο. Σίγουρα θα γίνουν και άλλες επενδύσεις – Ισραηλινοί και Κινέζοι επιχειρηµατίες θα αγοράσουν και άλλα διαµερίσµατα για να κάνουν airbnb στις περιοχές αυτές και κατά συνέπεια θα αυξηθούν οι τιµές των ενοικίων.
Προφανώς ως προς το λεγόµενο gentrification η λύση για το στεγαστικό δεν είναι να µη γίνονται γενικώς έργα υποδοµής για να µην ανεβαίνουν τα ενοίκια. Η λύση είναι η ελεγχόµενη αγορά, πλαφόν στις τιµές. Οι ιδιοκτήτες (θα έπρεπε να) είναι υποχρεωµένοι να σέβονται το όριο που οι πόλεις τους ορίζουν (βλ. αντικειµενικές αξίες) και την (αν)ισορροπία µισθών και πληθωρισµού. Και όχι να αυξάνεται αντ’ αυτού το χάσµα ανάµεσα σε προνοµιούχους και µη σε καιρό κρίσης και πανδηµίας µε την ευλογία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο Βερολίνο το ταβάνι στις τιµές τηρήθηκε µόνο για λίγους µήνες, λόγω αντικρουόµενης νοµοθεσίας. Μέρος της λύσης λοιπόν είναι η αλλαγή νοµοθεσίας, αν όχι του πολιτικο-οικονοµικού συστήµατος. Γιατί εν πολλοίς δεν έχει καν νόηµα να διορθώνεις το σύµπτωµα. Αυτό που πρέπει πάση θυσία να κάνεις είναι σοβαρή αναδιανοµή εισοδήµατος.
Ας αντιστρέψουµε όµως την αρχική ερώτηση. Γιατί πειράζει µια φορά να αποφασίσουν οι κάτοικοι για την περιοχή τους; Γιατί πειράζει ο λόφος του Στρέφη να συνεχίσει να ανήκει στα «µη κανονικά παιδιά» και όχι στους τουρίστες; Γιατί πρέπει όλα να εξοµοιωθούν; Στον φιλελεύθερο καπιταλισµό δεν λέγανε ότι θα είχαµε χώρους για όλα τα γούστα και όλες τις προτιµήσεις; Εδώ υπάρχουν στη χώρα µας τουριστικά ξενοδοχεία adults only και βίγκαν εστιατόρια. Γιατί όµως δεν υπάρχει πια η ADM στο Αµστερνταµ, το πιο µαγικό προάστιο, όπου ένας «εναλλακτικός τρόπος ζωής» ήταν εφικτός; Γιατί οι δήµοι να «κανονικοποιούν» και να καταστέλλουν τον ντόπιο πληθυσµό, τη στιγµή που έχουν τόσους άστεγους αφρόντιστους, τόσο λίγους πράσινους χώρους και ποδηλατόδροµους, τόσο κακή υποδοµή για τις πληµµύρες, τόσο δολοφονικά πεζοδρόµια και τόσα άλλα θέµατα να λύσουν προτού πατήσουν την µπότα τους στην πλατεία;
Λες και µε την κατασκευή και λειτουργία του µετρό στην πλατεία θα αναχαιτιστεί η νέα κρίση που έρχεται. Λες και θα βγει ο καπιταλισµός αλώβητος επειδή µια γειτονιά µε παράδοση στην αυτοοργάνωση θα παραδώσει τα όπλα στην απόλυτη κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς. Οχι, δεν θα γίνουν καλύτερα τα πράγµατα εάν τη σχετική παρακµή των Εξαρχείων διαδεχτεί ένα θεµατικό πάρκο. Και αν σας κουράζουν οι µακροσκελείς αναλύσεις για τον ύστερο καζινο-καπιταλισµό, δείτε απλώς τη βραζιλιάνικη µεταποικιακή ταινία «Bacurau». Ενα χωριό απειλείται να γίνει «σαφάρι παρκ» για gringos και η αιτία της καταστροφής είναι µια επενδυτική συµφωνία. Η κοινότητα ανασυγκροτείται, θυµάται τις τελετουργίες της και αµύνεται επιτυχώς. Ο δήµαρχος, που παρέδωσε τα κλειδιά της κοινότητας, παράλληλα µε τα φέρετρα για τα πτώµατα στέλνει φάρµακα και τρόφιµα. Σαν πρόγραµµα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης «να σε κάψω Γιάννη, να σε αλείψω λάδι». Εάν είναι να περιοριστεί κάποιου είδους ελευθερία, ας είναι αυτή της αγοράς, της κυβέρνησης, του δήµου. Και όχι της γειτονιάς και των ανθρώπων της.
Η Κλεονίκη Αλεξοπούλου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια Οικονομικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Nova της Λισσαβώνας και Πάντειο Πανεπιστήμιο