∆ύο αδερφές και η οικιακή βοηθός τους κρεµασµένες από τους Γερµανούς σε χωριό του Πηλίου· εργάτριες γυµνάζονται στην ταράτσα της καπνοβιοµηχανίας όπου δουλεύουν· το παιδί-θαύµα του Βόλου σε µουσικοθεατρική παράσταση· θεατές χαιρετούν φασιστικά σε εκδήλωση του Γυµναστικού Συλλόγου Βόλου στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά· το συλλαλητήριο για τη χρεοκοπία της Τράπεζας Κοσµαδόπουλου το 1932.
Αυτά είναι µόνο µερικά από τα φωτογραφικά ντοκουµέντα που αποτύπωσε ένας από τους σηµαντικότερους Ελληνες φωτογράφους του 20ού αιώνα, ο Κώστας Ζηµέρης, ο οποίος υπήρξε ενεργός τουλάχιστον για τέσσερις δεκαετίες µεταξύ 1920 και 1960.
Η µυθιστορηµατική ζωή ενός φωτογράφου
Την περίοδο αυτή η ∆ιεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του ∆ήµου Βόλου παρουσιάζει σε µια πολύ προσεγµένη έκθεση στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου ανέκδοτες στην πλειονότητά τους φωτογραφίες του καθώς και φωτογραφικό υλικό και εξοπλισµό του φωτογραφείου του Κώστα Ζηµέρη που καλύπτουν χρονικά πάνω από τον µισό 20ό αιώνα, συνοδευόµενες από την ειδική έκδοση-αφιέρωµα στο έργο του σηµαντικού αυτού φωτογράφου.
«Ο φωτογράφος Κ. Ζηµέρης είναι κυρίως γνωστός για τα τοπία της πόλης-σηµεία αναφοράς του Βόλου, όπως η παραλία, και τα εµβληµατικά δηµόσια και ιδιωτικά κτίρια τα οποία προµήθευε κατόπιν παραγγελίας ώστε να αναρτηθούν κυρίως σε καταστήµατα, αλλά και σε σπίτια. Είναι επίσης γνωστός από το φωτογραφείο της οδού Ερµού, όπου απαθανατίστηκαν γενιές Βολιωτών» λέει η διευθύντρια του µουσείου Αίγλη ∆ηµόγλου µιλώντας στο Documento. Οι φωτογραφίες του Ζηµέρη αποτελούν µοναδικά τεκµήρια και πολύτιµες όψεις µιας σηµαντικής πόλης για 50 και πλέον χρόνια στη διάρκεια του 20ού αιώνα, µέσα από την προσωπική µάτια ενός σηµαντικού φωτογράφου, αλλά και ανεκτίµητα φωτογραφικά έργα τέχνης.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η πορεία του Κώστα Zηµέρη (1886-1980), ο οποίος στις αρχές του 20ού αιώνα, το 1904 για την ακρίβεια, έφυγε για την Αµερική και εγκαταστάθηκε στο Σεντ Λούις, όπου εργάστηκε ως φωτογράφος στούντιο ενώ παράλληλα παρακολούθησε µαθήµατα σχεδίου, αν και είχε αποφοιτήσει από την Εµπορική Σχολή Βόλου. Έπειτα από οκτώ χρόνια στην Αµερική επέστρεψε στην Ελλάδα και πολέµησε ως εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέµους. Στη συνέχεια εργάστηκε στο φωτογραφείο Μπούκα (Boucas) στην Αθήνα και το 1918 γύρισε στον Βόλο και συνεργάστηκε µε τον Αντώνη Pαφανίδη, φωτογράφο µε δικό του στούντιο (ήδη από το 1890) και δηµιούργησαν τη γνωστή φωτογραφική φίρµα Ραφανίδης & Ζηµέρης (ΡΑΦ.-ΖΗΜ).
Ο Κώστας Ζηµέρης από το 1925 συµµετείχε σε φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό κερδίζοντας µάλιστα πολλές διακρίσεις. Μετά τη συνταξιοδότησή του εξακολούθησε να εργάζεται στο φωτογραφείο που κράτησαν ο γιος του Ιπποκράτης και η κόρη του Κυβέλη Ζηµέρη. Ταυτόχρονα ασχολήθηκε µε τη ζωγραφική, τη µουσική και τη λογοτεχνία.
«Το 1997 παρέλαβα για λογαριασµό του ∆ήµου Βόλου από τον γιο του Κώστα Ζηµέρη, Ιπποκράτη, 5.000 γυάλινες πλάκες, οι οποίες –όπως χαρακτηριστικά µου τόνισε– δεν περιείχαν το γνωστό έργο του πατέρα του. Όταν άρχισα να βλέπω και να καταγράφω το υλικό ανακάλυψα ότι είχα µπροστά µου µια λεπτοµερή αποτύπωση της δραστηριότητας στην πόλη για πάνω από µισό αιώνα, στιγµιότυπα που συγκροτούν την ταυτότητα του Βόλου κατά το πρώτο µισό του 20ού αιώνα και εντοπίζονταν έως τότε στις αρχειακές πηγές, στη βιβλιογραφία και στις µνήµες των κατοίκων του: πόλη-λιµάνι, βιοµηχανική, παρούσα και ενεργή στις ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες, πόλη µε σηµαντική πολιτιστική δραστηριότητα, αλλά και τόπος προσέλκυσης ανθρώπων, ιδεών, καινοτοµιών. Προχωρώντας την τεκµηρίωση και την ψηφιοποίηση καλύφθηκαν κενά αλλά αναδείχτηκαν και ερωτήµατα.
Κοινή πεποίθηση όσων εµπλέκονται στην παραπάνω διαδικασία είναι ότι διαθέτουµε ένα φωτογραφικό αρχείο µε µεγαλύτερη εµβέλεια από την τοπική. Η έκθεση-αναδροµή στο έργο του είναι ένα πρώτο βήµα για την αξιοποίησή του» λέει η κ. ∆ηµόγλου. Αυτήν τη στιγµή η ∆ιεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του ∆ήµου Βόλου διαθέτει στις συλλογές της 5.037 αρνητικά φωτογραφιών σε γυάλινες πλάκες από το εργαστήρια του Κ. Ζηµέρη καθώς και φωτογραφικές µηχανές, µεγεθυµένες φωτογραφίες, εξοπλισµό φωτογραφικού στούντιο και εµφανιστηρίου, διάφορα εργαλεία, βιβλία και αναλώσιµο υλικό επαγγελµατικού φωτογραφείου. Ανάµεσά τους φιλµ, συσκευασµένα από τον ίδιο τον φωτογράφο µε όλα τα τότε γνωστά µέτρα προφύλαξης για τη διατήρησή τους, καθώς και ένα µεγάλο βιβλίο παραγγελιών.
Οι τρεις περίοδοι του έργου του Ζηµέρη
O κόσµος του Κώστα Ζηµέρη, όπως αποτυπώνεται στις φωτογραφίες του στην πρώτη περίοδο του έργου του (1922-40), είναι ο Βόλος, η καθηµερινή ζωή, τα πρόσωπα της πόλης, πορτρέτα αναγνωρίσιµων και µη, οι πρόσφυγες και η εγκατάστασή τους, σηµαντικές ιστορικές στιγµές, κτίρια και γωνιές του Βόλου που συνδέθηκαν µε την επαγγελµατική ζωή, τη βιοµηχανική ανάπτυξη, τη λειτουργία του δηµόσιου χώρου αλλά και τα τοπία του Βόλου.
Στη δεύτερη περίοδο της δουλειάς του (1930-38) δέχεται παραγγελίες κυρίως για λόγους προβολής: βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, προϊόντα της βιοµηχανίας, όπως ψυγεία ή ραδιόφωνα, εργάτες, θεατρικές παραστάσεις κ.ά., οι οποίες αποτυπώνουν την ανάπτυξη της πόλης, την οικονοµική και κοινωνική ζωή, τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους στον δηµόσιο χώρο.
Στην τρίτη περίοδο (1940-70) µεγάλο µέρος του έργου του καταλαµβάνει η καταγραφή γεγονότων κατά την περίοδο του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου, όπως βοµβαρδισµοί αλλά και εικόνες από τις ηµέρες της Απελευθέρωσης και των διαδηλώσεων για τα ∆εκεµβριανά. Μετά το τέλος του πολέµου ο Ζηµέρης απαθανατίζει µε τον φακό του παιδικές κατασκηνώσεις στο Πήλιο, καρναβαλικές εκδηλώσεις, παρελάσεις, εικόνες από το ΠΙΚΠΑ.
Όπως σηµειώνει ο επιµελητής της έκθεσης Ηρακλής Παπαϊωάννου: «Οι βασικές εστίες αναθέσεων του Ζηµέρη περιλαµβάνουν την τοπική βιοµηχανία, την προσωπογραφία, τα ζωηρά ταµπλό βιβάν των θεατρικών (συχνά σχολικών) οµάδων της πόλης, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα του µεσοπολέµου και του πρώιµου µεταπολέµου. Στις εξωτερικές και εσωτερικές λήψεις βιοµηχανικών χώρων, µάλλον ασυνήθιστες για την εποχή, παρουσιάζει άρτια τη ρυθµική φόρµα των εγκαταστάσεων σε ένα εµφανώς µοντέρνο πνεύµα. Την προβολή της εκβιοµηχάνισης ακολουθεί η φωτογραφία διαφήµισης νεωτερισµών όπως το ψυγείο ή το ραδιόφωνο. Ικανό µέρος της δραστηριότητάς του αποτελούν επίσης τα πορτρέτα Βολιωτών.
Η φωτογραφία άλλωστε χρησίµευσε από τον 19ο αιώνα ως επικύρωση της αστικής ταυτότητας και των σύγχρονων ηθών, σε µια περίοδο ελαύνουσας νεωτερικότητας. Από το στούντιό του παρήλαυναν ναύτες και χωροφύλακες, κοµψευόµενες κυρίες και κύριοι, παιδιά και ζευγάρια. Ο Ζηµέρης εµφάνιζε άνεση µε τους ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα όπως και µε τη µετάβαση από την εσωτερική στην εξωτερική συνθήκη, από το φυσικό φως στο τεχνικό του στούντιο. Απεικόνισε φυσικές καταστροφές, φωτογράφισε όµως και τη δηµιουργία υποδοµών και δηµόσιων έργων όπως η Τράπεζα της Ελλάδος».
INF0
Η έκθεση διαρκεί έως τις 27 Μαρτίου
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 9.1.2022