Μου τηλεφώνησε αργά ένα βράδυ, ασυνήθιστο για Σουηδό: «Ο αδερφός ενός φίλου, 12 χρόνων, γυρνά κάπου στην Αθήνα. Εφτασε με καράβι από τη Λέσβο, θέλει να έρθει στη Σουηδία. Δεν θέλω να ανακατευτείς σε τίποτα, αλλά μήπως μπορείς να τον βρεις;».
Προσπάθησε για άλλη μια φορά να προφυλάξει τους γύρω του, όπως έκανε και πριν από δύο χρόνια, τότε που δουλεύαμε μαζί για ένα ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα με θέμα τους πρόσφυγες και τους ακροδεξιούς. Εκτός από το βραβείο για το ντοκιμαντέρ, φορτώθηκε και τρεις μήνες φυλάκιση, γιατί όταν ένα παιδί πρόσφυγας, που βρήκε στο ρεπορτάζ, του είπε «πάρε με μαζί σου», αυτός το έκανε. Παρέβη το γράμμα του νόμου.
Σε αυτήν τη δουλειά οι νόμοι είναι σκληροί. Δεν πρέπει να έχεις συναισθήματα, είτε ψαρεύεις παγωμένα πτώματα στον Εβρο –που στη νεκροψία τούς γίνεται ανάλυση για να διαπιστωθεί το φύλο, καθώς τα ψάρια τους έχουν φάει τα πάντα– είτε διακρίνεις τους νταβατζήδες στην Ειδομένη. Πρέπει να παραμένεις ουδέτερος, σε απόσταση από το θέμα. Πρέπει να αποδείξεις πού πάνε τα 12χρονα προσφυγόπουλα που εξαφανίζονται, αλλιώς δεν πρέπει να πεις οτιδήποτε.
Όταν μου είχε εκμυστηρευτεί, έχοντας επιστρέψει πια στη Σουηδία, ότι έμπλεξε με δικαστήρια, προσπάθησα να τον ηρεμήσω και του διηγήθηκα ένα δικό μου περιστατικό, πριν από πάρα πολλά χρόνια, σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής. Τους εφιάλτες που μου δημιουργούν ακόμα δύο παιδικά μάτια, που με τον τρόπο τους μου ζητούσαν να τα «πάρω μαζί μου» και δεν το έκανα, ξέροντας ότι αυτό το παιδί ήταν πιθανό να γίνει ανταλλακτικά σε κλινική μεταμοσχεύσεων.
Έψαξα να βρω τον μικρό που ήθελε ο Σουηδός φίλος μου, ας τον ονομάσουμε Νασίμ. Επειτα από αρκετή αναζήτηση σε καταυλισμούς, μέσα και έξω από την Αθήνα, και σε πλατείες και τόπους συγκέντρωσης προσφύγων το βρήκα. Ηταν ένα συμπαθέστατο παιδί, ίσως μεγαλύτερος από 12 χρόνων, που από την πρώτη στιγμή, με τα σπασμένα αγγλικά του, μου είπε δειλά: «Δεν θέλω να μείνω στην Ελλάδα, θέλω να πάω στον αδερφό μου στη Σουηδία». Μάταια προσπάθησα να τον μεταπείσω, του μίλησα για την ανάγκη να πάει στο σχολείο, του εξήγησα τους κινδύνους. Αφγανός από το Ιράν, είχε φτάσει με τα πόδια στην Τουρκία και πέρασε με θαλασσοπνίχτη στη Μυτιλήνη. Πόσο θα κινδύνευε στην πολιτισμένη Ευρώπη; Πού να ’ξερε, αλλά τι να πω; Εξαφανιζόταν από εκεί που έμενε. Έπαιρνα μηνύματά του από την Πάτρα: «Προσπάθησα τέσσερις φορές να φύγω και με σταμάτησαν, θα ξαναπροσπαθήσω». Επί δύο μήνες δεν είχα νέα του.
Θυμήθηκα τον Νασίμ και το παιδί από τη Λατινική Αμερική μόλις έφτασε στα χέρια μου η νέα έκδοση του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, που έχει τίτλο «No direction home». Φυσική συνέχεια της προηγούμενης έκδοσης με θέμα τους πρόσφυγες, «Το πιο κρύο καλοκαίρι», μια σειρά από κόμικ που περιγράφουν τρεις ιστορίες προσφύγων. Ορισμένοι έχουμε να διηγηθούμε πολλές ιστορίες προσφύγων, για τον αγώνα και την αγωνία τους. Οι 30 φωτογράφοι που συμμετέχουν στην έκδοση το κάνουν αν όχι με τον καλύτερο, σίγουρα με τον πιο ανθρώπινο τρόπο.
Τονίζουν την καλλιτεχνική θεώρηση και όχι τη δημοσιογραφική. Δεν παρουσιάζουν φωτογραφίες-ντοκουμέντα όπου φαίνεται πού και πότε είναι τραβηγμένες, η έμφαση δίνεται στο συναίσθημα που προκαλούν. Αυτό που έβγαλαν και σε μένα. Και αυτό είναι κοινό όπου κι αν βρίσκονται οι πρόσφυγες, στο Κομπάνι, στη Δαμασκό, στη Λέσβο, στην Αθήνα, στο Βερολίνο ή στο Καλαί. Ο πόνος και η αγωνία του πρόσφυγα είναι ίδιοι. Να φύγει όσο πιο μακριά μπορεί από εκεί που τον διώκουν, με οποιοδήποτε τίμημα.
Πριν από μερικές μέρες, ανοίγοντας το πρωί τον υπολογιστή μου βρήκα ένα μήνυμα: «I am in Sweden. I live with my brother now» (Είμαι στη Σουηδία. Ζω με τον αδερφό μου τώρα). Ηταν από τον Νασίμ.
Για την έκδοση του «No direction home»
Έναν χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου «Το πιο κρύο καλοκαίρι», το οποίο έχει φτάσει ήδη στα 18.500 αντίτυπα, το παράρτημα Ελλάδας του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ εκδίδει το λεύκωμα «No direction home»: φωτογραφίες τριάντα Ελλήνων φωτογράφων που αποτυπώνουν το προσφυγικό δράμα, την οδύσσεια των εκπατρισμένων από τις εμπόλεμες ζώνες στη Συρία και στο Κομπάνι μέχρι το προσφυγικό στρατόπεδο στο Καλέ και την πορεία τους μέσω της Ελλάδας και της βαλκανικής οδού προς τη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει πολλά. Τα σύνορα κλεί¬νουν. Στη βαλκανική οδό υψώθηκαν φράχτες για να εμποδίσουν τη διέλευση των προσφύγων. Η Κομισιόν προσπαθεί να διαχειριστεί αυτό που ονομάστηκε «προσφυγική κρίση», με τις ποσοστώσεις και την υπόσχεση για μετεγκατάσταση, με τα επικίνδυνα hot spots και την ατυχή συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, ενώ ουσιαστικά δεν θέλει να διαχειριστεί τίποτα, παρά μόνο να κρατήσει τους πρόσφυγες έξω από τα τείχη της Ευρώπης-φρουρίου. Η Ελλάδα παίζει τον ρόλο της «νεκρής ζώνης για ό,τι η ΕΕ αρνείται να αντιμετωπίσει: 62.673 άνθρωποι ζουν εδώ εγκλωβισμένοι σε τραγικές συνθήκες διαβίωσης, έχουμε ήδη αρχίσει να μετράμε νεκρούς –εκτός από τη θάλασσα και μέσα στα hot spots–, οι διαδικασίες ασύλου χρονίζουν, ενώ την ίδια στιγμή αυτό το έδαφος γίνεται όλο και πιο πρόσφορο ώστε να ενισχυθεί η ακροδεξιά ρητορική όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η παρούσα έκδοση, όπως και όλες οι εκδόσεις του Ιδρύματος, διατίθεται δωρεάν. Για αντίτυπα, μπορείτε να απευθυνθείτε στο παράρτημα Ελλάδας (τηλ. 210 3613769).
Φωτογραφίες: Από την έκδοση «No direction home»
