Οι Εβραίοι προγονοί μου στα Γιάννενα ήταν Έλληνες που αγαπούσαν όσο και όλοι οι άλλοι Έλληνες τον τόπο τους και μοχθούσαν γι’ αυτόν
«Ήθελα να παρουσιάσω το πρόσωπο και τον φωτογραφικό κόσμο του Νισήμ Λεβή στο αναγνωστικό κοινό με τρόπο που να τον κάνει οικείο και συμπαθή. Οι Εβραίοι προγονοί μου στα Γιάννενα ήταν Έλληνες που αγαπούσαν όσο και όλοι οι άλλοι Έλληνες τον τόπο τους και μοχθούσαν γι’ αυτόν». Έτσι παρουσίασε ο Αλέξανδρος Μωυσής, στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, το λεύκωμα «Το πανόραμα του Νισήμ Λεβή 1898-1944», που κυκλοφορεί με πρόλογο του ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ από τις εκδόσεις Καπόν. «’Αρχισα να δουλεύω το υλικό μου» παρατήρησε ο Αλ. Μωυσής «τον Ιανουάριο του 2015 όταν ο πατέρας μου Ραφαήλ Μωυσής διοργάνωσε μια έκθεση με φωτογραφίες του Νισήμ Λεβή στα Γιάννενα. Ξεκίνησα με το να αναγνωρίζω πρόσωπα και να εντοπίζω χώρους της οικογένειας των προγόνων μου και ύστερα προχώρησα στις χρονολογήσεις».
Η φωτογραφία δεν αποτελεί μόνο την όγδοη τέχνη, αλλά είναι και σημαντική πηγή πληροφοριών και γνώσης, σημείωσε ο ακαδημαϊκός ‘Αγγελος Δεληβοριάς μιλώντας για το λεύκωμα: «Το βιβλίο με τις στερεοσκοπικές φωτογραφίες του Ελληνοεβραίου γιατρού Νισήμ Λεβή ξεδιπλώνει την αστική καθημερινότητα μιας οικογένειας στα Γιάννενα, εκκινώντας από τις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και φτάνοντας μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Μεσοπόλεμο. Και από τις σελίδες του αναδεικνύονται όχι μόνο τα Γιάννενα, αλλά και οι ελληνογαλλικές σχέσεις, καθώς και κάποιες επαφές με την Ελβετία και την Ιταλία. Πρόκειται για την ιστορία μιας οικογένειας που θα κατρακυλήσει από την ευμάρεια στα ναζιστικά στρατόπεδα και στα κρεματόρια, δείχνοντας παράλληλα τον τρόπο με τον οποίο έσβησε η αστική τάξη στην Ευρώπη».
Αναφερόμενος με τη σειρά του στο λεύκωμα, ο Κώστας Κωστής, καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, είπε πως οι φωτογραφίες του μεταδίδουν ένα ιδιαιτέρως σφριγηλό συναίσθημα, που αποτείνει φόρο τιμής στο ομογενειακό παρελθόν: «Οι αστικές ομάδες που ζούσαν στην περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την εποχή του Νισήμ Λεβή χαρακτηρίζονταν για τον ανέμελο τρόπο του βίου τους, για την εμπιστοσύνη που είχαν στον εαυτό τους, και κάτι ανάλογο προκύπτει και από τις φωτογραφίες του βιβλίου».
Οι φωτογραφίες του λευκώματος «αποτυπώνουν έναν πολυπολιτισμικό κόσμο» υπογράμμισε από την πλευρά της η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μαρία Καραβία: «Γνωρίζουμε τα μέλη της οικογένειας από τότε που ήταν παιδιά, μαθαίνουμε τα ονόματα και τα υποκοριστικά τους. Είναι όλοι Ρωμανιώτες, δηλαδή οι παλαιότεροι Εβραίοι της Ελλάδας, και το βιβλίο μιλάει για οτιδήποτε τους αφορά: από τα σπίτια στα οποία ζούσαν μέχρι τα ρούχα τα οποία φορούσαν. Οι φωτογραφίες αναπαριστούν έναν κόσμο των αρχών του 20ου αιώνα ο οποίος ξέρει να τιμά τους τίτλους και τα αξιώματα χωρίς να υποπτεύεται την καταστροφή που βρίσκεται προ των πυλών».
Έναν «ζωφόρο αέρα κοσμοπολιτισμού αποπνέει το φωτογραφικό υλικό του Νισήμ Λεβή, μιλώντας για έρωτες, οικογενειακές σχέσεις, φιλίες, συντροφιές, γλέντια και γειτονιές σε μιαν εποχή η οποία στο τέλος θα κατακλυστεί από το Ολοκαύτωμα» παρατήρησε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ηλίας Μαγκλίνης ενώ η εκδότρια του βιβλίου Ραχήλ Καπόν αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο έγινε η επεξεργασία των γυάλινων πλακιδίων των στερεοσκοπικών φωτογραφιών του Νισήμ Λεβί προκειμένου να φτάσουμε στην ανά χείρας έκδοση.
