Το έργο του Στρατή Δούκα «Ιστορία ενός αιχμαλώτου», ένα από τα πλέον αξιόλογα έργα της ελληνικής πεζογραφίας, παρουσιάζει η ομάδα «Ιδιόμελον Art».
Πρόκειται για ένα έργο υβριδικού χαρακτήρα (μαρτυρία και μυθοπλασία μαζί), με ιδιαίτερο θεατρικό ενδιαφέρον χάρη στην παραστατικότητα της αφήγησης και τον γνήσιο λαϊκό λόγο, θεωρούμενο ως ένα από τα 100 καλύτερα ελληνικά λογοτεχνικά βιβλία των τελευταίων δύο αιώνων. Μία παράσταση με επετειακό χαρακτήρα τόσο για την 100η επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922), όσο και για τα 40 χρόνια από την αποδημία του Στρατή Δούκα (1983).
Ο σκηνοθέτης της παράστασης «Ιστορία ενός Αιχμαλώτου» Μανώλης Γιούργος μιλάει στο documentonews λέγοντας χαρακτηριστικά: «Πάνω από είκοσι χρόνια, στη χώρα μας, όπως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, σε καιρό ειρήνης, αιχμάλωτοι είμαστε κι εμείς μετά από τις απανωτές κρίσεις (οικονομική, πανδημία και τώρα ενεργειακή κρίση) καθώς διακυβεύονται ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα»
Γιατί ο Στρατής Δούκας και γιατί τώρα;
«Η ιστορία τούτη είναι απόχτημα μιας βραδιάς που πέρασα σ’ ένα χωριό Αιχμαλώτων. Ήταν μιαν απλή και γλυκιά μονωδία που κυριαρχούσε, γιατί όλα σιωπούσαν… Και γι’ αυτό δε θα ταίριαζε ούτε σήμερα να τη συνοδέψω με προλόγους. Αν όμως τέλος αποφάσισα να προτάξω δυο λόγια είναι να διασαφηνίσω το σκοπό οπού προσφέρω δημόσια και με τ΄ όνομά μου το ωραίο αυτό λαϊκό λουλούδι του Λόγου. Είναι να πω σ’ εκείνους που μπορούν και σε κείνους που πρέπει να ενδιαφερθούνε, πως είναι αστοργία σε ό,τι ύστερ’ από μας θαν έρτει, αστοργία στο νόημα της ζωής, που είναι οι χαρές και οι πόνοι μας, ν’ αφήνουμε να χάνουνται μέσα στην καταβόθρα της λήθης τα ωραία αυτά μαργαριτάρια που ΄ναι ατόφια τα δάκρυα της φυλής μας…
… Μονάχα οι ηλίθιοι και οι νεκροί έχουν δικαίωμα να λησμονούν. Μα όσοι έχουν την πνοή της ζωής μέσα τους οφείλουν να θυμούνται για να στοχάζουνται και να συχωρούν. Η μνήμη είναι εκείνη που δίνει θροφή στο πνεύμα και στην καρδιά. Η μνήμη ειν’ ένα ωραίο καθήκον μέσα στη ζωή.»
Απαντώ με τα λόγια του Στρατή Δούκα από τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης της «Ιστορίας ενός Αιχμαλώτου» στα 1929. Η εκατοστή επέτειος της Μικρασιατικής καταστροφής δεν είναι μόνο αφορμή για να γιορτάσουμε ή να θρηνήσουμε για τις «χαμένες πατρίδες» ή για να καταγγείλουμε τις θηριωδίες των γειτόνων μας. Είναι πρόσκληση και πρόκληση για αναστοχασμό των ιστορικών γεγονότων που καθόρισαν δραματικά, και ακόμα καθορίζουν ως φαίνεται, την ζωή των ανθρώπων που κατοίκησαν, κατοικούν και θα κατοικούν τον τόπο μας. Για σκεφθείτε πόσες γειτονιές, πόσα χωριά, πόσες πολιτείες της χώρας μας έχουν στην ονομασία τους τον επιθετικό προσδιορισμό «Νέα»; Νέα Ιωνία, Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Χαλκηδόνα κ.ά., στην πρωτεύουσα, Νέα Μουδανιά, Νέα Κίος, Νέα Έφεσος, Νέα Μηχανιώνα, κ.ά. στην επαρχία. Δεν είναι τοπωνύμια που σημαίνουν τόπους με ζέουσα μνήμη;
Ζούμε σε μια εποχή που οι αιχμαλωσίες προσδιορίζονται με άλλη ορολογία; Βρίσκετε κοινά στις δυο εποχές;
Οι έννοιες «αιχμαλωσία», «αιχμάλωτος» είναι τόσο παλιές όσο και οι πόλεμοι. Ωστόσο στην ιστορία οι μορφές τους εξελίχθηκαν από την φυσική εξόντωση των ηττημένων αιχμαλώτων του πολέμου (και μάλιστα από την εξολόθρευση ολόκληρων πληθυσμών) μέχρι τον περιορισμό τους σε «τάγματα εργασίας», από τα αρχαία χρόνια μέχρι και τον 20ο αιώνα (στους δύο παγκόσμιους πολέμους). Τάγματα εργασίας στην Μικρασιατική Καταστροφή με τις βαναυσότητες των Τούρκων νικητών πραγματεύονται στα πεζογραφήματά τους οι Μικρασιάτες στην καταγωγή συγγραφείς μας Στρ. Δούκας, Ηλίας Βενέζης κ.ά. Πολλοί αιχμάλωτοι σ’ αυτά τα τάγματα έχασαν τη ζωή τους δολοφονημένοι από τους νικητές δεσμοφύλακες. Και οι σοροί τους δεν παραδόθηκαν ποτέ στους συγγενείς τους, θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Διάσπαρτες πολεμικές συρράξεις του 20ου αιώνα (βλ. και στην κρίση του Κυπριακού – 1974 που μας αφορά), αλλά και των ημερών μας (κρίση στην Ουκρανία) δεν απέφυγαν αυτές τις απάνθρωπες πρακτικές.
Ωστόσο, πάνω από είκοσι χρόνια, στη χώρα μας, όπως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, σε καιρό ειρήνης, αιχμάλωτοι είμαστε κι εμείς μετά από τις απανωτές κρίσεις (οικονομική, πανδημία και τώρα ενεργειακή κρίση) καθώς διακυβεύονται ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στις βασικές μας ανάγκες, το δικαίωμα στη στέγη, το δικαίωμα, σήμερα πια, στη ζεστή στέγη, στην υγειονομική περίθαλψη, στην προσιτή διατροφή, στη δωρεάν εκπαίδευση και παιδεία, στην αδιαμεσολάβητη επικοινωνία και πληροφόρηση, στην ελεύθερη μετακίνηση – αλήθεια, πόσο ελεύθεροι είναι οι εγκλωβισμένοι στα refugee camps πρόσφυγες;
Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία , ίσως και πρόκληση για σας για να προσδιορίσετε και να αναπαραστήσετε αυτή τη χρονική περίοδο;
Η περίοδος της Μικρασιατικής καταστροφής είναι η πιο οδυνηρή χρονική περίοδος στην ιστορία του Ελληνισμού. Περιέχει αναμφισβήτητα πολύ πόνο, τον πόνο του ξεριζωμού που καλούνται να καθρεφτιστούν ατομικά όσοι έχουν καταγωγή απ’ αυτούς τους μαρτυρικούς τόπους, να θυμηθούν, να στοχαστούν αλλά και μέσα σ’ αυτή την αιμάσσουσα καταβύθιση ακόμα-ακόμα και να συγχωρέσουν για το ασήκωτο βάρος αυτών των τραυματικών εμπειριών που κληρονόμησαν. Κι όσοι δεν κατάγονται από εκείνους τους τόπους καλούνται να διαχειριστούν την ιστορική γνώση αυτής της εποχής και να την μετασχηματίσουν μέσα από τις απαραίτητες αναγωγές σε χρήσιμα συμπεράσματα για την συλλογική συνείδηση του παρόντος και του μέλλοντος του τόπου μας.
Οι τρεις μας (οι δύο ηθοποιοί Νεκτάριος Παπαλεξίου και Γιάννης Παπαθύμνιος και και ο υποφαινόμενος σκηνοθέτης-εμψυχωτής) που εμπλέκονται στην παράσταση του έργου του Στρατή Δούκα καλούνται λοιπόν να βιώσουν αυτήν την αδιανόητη περιπέτεια ως εάν (ιδού η εφαρμογή του «μαγικού εάν» του Στανισλάβσκι) οι ίδιοι να την ζουν με όλες τις αβάσταχτες ταλαιπωρίες της, αλλά και με το λυτρωτικό τέλος της.
Βρίσκεστε σ ένα θέατρο…εκτός θεατρικού χάρτη; Τι δυσκολίες αλλά και τι προτερήματα έχει αυτή σας η επιλογή;
Ο Χώρος Τέχνης «Ιδιόμελο» είναι μια «Οικοτεχνία». Δεν είναι «πιάτσα». Είναι ένας χώρος πολιτισμού που αντιστέκεται στην διάχυτη νοοτροπία της εποχής πως όλα τα σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα συμβαίνουν στο «κέντρο» της πρωτεύουσας. Με αυτήν την νοοτροπία αντιπαλεύει εδώ και πάνω από δέκα χρόνια από την ίδρυσή του. Ο μικρός του χώρος προσφέρει μια εναλλακτική συνθήκη επικοινωνίας στους καλεσμένους του, με την φροντίδα του οικογενειακού επισκέπτη. Επισκέπτης που δεν είναι αριθμός, είναι π ρ ό σ ω π ο στο οποίο ανοίγεται ένα σπίτι που το αγκαλιάζει και το κερνάει με πολιτισμό. Συγχρόνως σπίτι με ιστορική μνήμη, διατηρητέο, Κωνσταντινουπολίτες ήσαν οι πρώτοι μαστόροι του και ιδιοκτήτες του, αντιστέκεται στη μοίρα των αρχοντικών που κατεδαφίστηκαν. Ανοίγοντας τις πόρτες του στους εκλεκτούς καλεσμένους του είναι μια πρόκληση πολιτισμού.
Δημήτρης Πιατάς:«Μήπως ο Μεσαίωνας ήταν καλύτερος για τους γελωτοποιούς;»- Συνέντευξη στο Docville
Γιατί θα προτείνατε σε κάποιον να έρθει να δει την Ιστορία ενός αιχμαλώτου;
Σε μια πρώτη ανάγνωση η «Ιστορία ενός Αιχμαλώτου» είναι ένας μονόλογος του κεντρικού της ήρωα Νικόλα Κοζάκογλου. Με τη δική μας δραματουργική επεξεργασία τολμήσαμε να πρωτοτυπήσουμε με τη δίφωνη και διπλοπρόσωπη αφήγηση από τον πρωταγωνιστή ήρωα και από τον συγγραφέα. Έτσι ο συγγραφέας από απλός καταγραφέας μιας περιπέτειας γίνεται ένα δρων πρόσωπο που συμμετέχει ψυχή τε και σώματι υποδυόμενος όλους τους ρόλους από τον σύντροφο της απόδρασης στην αρχή της ιστορίας μέχρι τον συνταξιδιώτη Έλληνα που τον ξεπροβοδίζει στο λιμάνι της ελεύθερης πατρίδας…
Η υπόθεση
Στα 1928 δύο άντρες συναντώνται στο καφενείο ενός χωριού της Πιερίας. Ο ένας είχε αιχμαλωτισθεί πριν 6 χρόνια από τους Τούρκους στη Μικρασιατική καταστροφή. Μέσα από τρομακτικές βαναυσότητες, καταφέρνει να δραπετεύσει μαζί με έναν σύντροφό του και μετά από περιπλανήσεις και παραπλανήσεις – καθώς υποδύεται τον Τούρκο – στο εχθρικό έδαφος και στο εχθρικό ανθρώπινο περιβάλλον, επιστρέφει στην πατρίδα και αφηγείται την οδύσσειά του.
Ο άλλος, πνευματικός άνθρωπος της εποχής, τον ακούει και καταγράφει ένα μέρος απ’ αυτήν την αδιανόητη ιστορία στη μνήμη του και το άλλο στο χαρτί, έκθαμβος για το «ωραίο αυτό λαϊκό λουλούδι του Λόγου» που του προσφέρεται. Θα φύγει στη Θεσσαλονίκη και θα την υπαγορεύσει ολόκληρη την ιστορία σε συγγενή του υποδυόμενος με τη σειρά του τον ήρωα.
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία, σκηνογραφική και μουσική επιμέλεια: Μανώλης Γιούργος
Στον ρόλο του «Αιχμαλώτου» ο Νεκτάριος Παπαλεξίου
Στον ρόλο του συγγραφέα ο Γιάννης Παπαθύμνιος
Πληροφορίες:
Χώρος Τέχνης Ιδιόμελο: Ελευθερίου Βενιζέλου 17, Μαρούσι, κοντά στον ΗΣΑΠ
Από 24 Σεπτεμβρίου έως 16 Οκτωβρίου, κάθε Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 20.00
Διάρκεια: 120’