Η_x000D_
πανδημία για κάποιες εφημερίδες της_x000D_
εποχής ήταν απλώς μόδα των καιρών
Τα
πρώτα κρούσµατα της ισπανικής γρίπης
καταγράφηκαν τον Απρίλιο του 1918 στα
βρετανικά συντάγµατα που στάθµευαν στη
Ρουέν και στο Βιµερέ της Γαλλίας. Με τη
µετακίνησή τους διασπειρόταν η νόσος,
η οποία σύντοµα έφτασε µέχρι τις ΗΠΑ
και την Ινδία, ενώ έως το καλοκαίρι είχε
εκδηλωθεί πλέον στη Ν. Αφρική και την
Αυστραλία, όπου λόγω αυστηρής καραντίνας
δεν υπήρξαν πολλές απώλειες. Αγνωστος
είναι ο ακριβής αριθµός των θυµάτων
παγκοσµίως, θεωρείται ωστόσο ότι από
τον ιό έχασαν τη ζωή τους 50-100 εκατοµµύρια
άνθρωποι.
Στην Ευρώπη εκδηλώθηκε
σε τρία επιδηµικά κύµατα: το πρώτο τον
Μάρτιο του 1918, το δεύτερο, κατά το οποίο
σηµειώθηκαν οι περισσότεροι θάνατοι,
από τα τέλη Σεπτεµβρίου έως τον Νοέµβριο
του 1918 και το τρίτο τον Μάρτιο του 1919. Η
γρίπη ονοµάστηκε ισπανική επειδή οι
πρώτες αναφορές έγιναν στον Τύπο της
Ισπανίας, η οποία δεν συµµετείχε στον
Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Στις εφηµερίδες
των χωρών που συµµετείχαν οι αναφορές
ήταν ελάχιστες εξαιτίας της λογοκρισίας
που ασκούσαν οι κυβερνήσεις στην
προσπάθειά τους να µην καταρρακωθεί το
ηθικό των στρατιωτών.
Επιδηµία,
µια µόδα της εποχής
Εν
µέσω άρθρων που αφορούσαν την έκβαση
του πολέµου και την πολιτική κατάσταση
στην Ευρώπη η εξέλιξη της επιδηµίας όχι
µόνο υποτιµήθηκε αλλά αντιµετωπίστηκε
από τον αθηναϊκό Τύπο µάλλον µε ειρωνεία.
Χαρακτηριστικό είναι το δηµοσίευµα στο
πρωτοσέλιδο της εφηµερίδας
«Ωρα» (14/6/1918) µε
τίτλο «Η ισπανική επιδηµία»: «Εάν ακούση
κανείς τους συµπολίτας, θα υποθέση ότι
η περίφηµος Ισπανική επιδηµία ενέσκηψε
και στο Ιοστέφανον Αστυ. Ο κάθε συµπολίτης
µόλις αισθανθή υγραινοµένους τους
ρώθωνάς του από ελαφρόν συνάχι, ή του
πονέση λίγο το κεφάλι, κολακεύεται να
πιστεύη ότι απέκτησε την αξιοπερίεργον
αυτήν επιδηµίαν και σπεύδη να διασαλπίση
το γεγονός καυχησιολογών ανά την υφήλιον
ολόκληρον. Ενώ εις την πραγµατικότητα
όλαι αυταί οι µικροδιαθεσίαι οφείλονται
αποκλειστικώς και µόνον εις την ζέστην,
οποία µας ξεροψήνει. Επέπρωτο εν τούτοις
εις την αλλοπρόσαλλον εποχήν µας να
ίδωµεν και αυτό. Επιδηµίας της µόδας!».
Για µόδα κάνει λόγο και
δηµοσίευµα της
«Εστίας» στο οποίο
µεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «Μεταδίδεται
δε διά δυο τρόπων. Πρώτον φυσικά διά του
αέρος και, δεύτερον, διά της ευρύτατα
κυκλοφορησάσης φήµης ότι η Ισπανική
Κυβέρνησις απεφάσισε ν’ απονείµη
τιµητικάς διακρίσεις εις όσους αποδείξουν
δεόντως ότι προσεβλήθησαν υπό της
γρίππης αυτού του είδους». Σύµφωνα µε
την εφηµερίδα
«Ακρόπολις»: «Από
την Ισπανία περιµένουµε να µας έρθει
µια άλλη γρίππη πιο σοβαρή από εκείνη
που ξέρουµε, η γρίππη που µαστίζει τώρα
τον Ισπανικό στρατό. Οι γιατροί και οι
φαρµακοποιοί τρίβουν τα χέρια τους.
Αλλά και οι χασάπηδες και οι µανάβηδες
κτλ.».
Σε αρκετά σηµερινά
δηµοσιεύµατα και µελέτες αναφέρεται
ότι για πρώτη φορά καταγράφεται κρούσµα
επί ελληνικού εδάφους στην εφηµερίδα
«Θεσσαλία», η οποία
σε άρθρο της στις 19 Ιουλίου 1918 αναφέρει
ότι ο διευθυντής µιας καπναποθήκης
πέθανε από τη γρίπη τέσσερις µέρες
αφότου παρέλαβε πέντε κιβώτια µε καπνό
από τη Θεσσαλονίκη. Την εποµένη του
θανάτου του έχασε τη ζωή του ένας εργάτης,
ενώ λίγες µέρες µετά νόσησαν οι
περισσότεροι εργάτες στην αποθήκη. Το
περιστατικό ωστόσο είχε προλάβει να
καταγράψει πέντε µέρες πριν ο «Νεολόγος
των Πατρών» σε
άρθρο µε τίτλο «Η ισπανική γρίππη».
Το δεύτερο κύµα της
γρίπης –πιθανότατα από µεταλλαγµένο
στέλεχος του ιού– κράτησε σχεδόν ενάµιση
µήνα και ήταν πολύ πιο ισχυρό από το
πρώτο. Στις αρχές του Οκτωβρίου
καταγράφονται δύο θάνατοι στα Τρίκαλα
και κρούσµατα σε Πρέβεζα, Αργολίδα,
Κόρινθο. Στις 3 Οκτωβρίου οι κάτοικοι
της βόρειας Ελλάδας είναι σε απόγνωση
λόγω έλλειψης φαρµάκων. Μία µέρα µετά
το Ιατροσυνέδριο προτείνει «Γαργαρισµούς
δι’ οξυγονούχου ύδατος και τας
αντισηπτικάς εισπνοάς. Πρέπει να
αποφεύγουµε τας ψύξεις, την υπερκόπωση
και συγκεντρώσεις παντός είδους και να
τηρήται η καθαριότης των εσωρούχων και
των χεριών».
Στις 7 Οκτωβρίου,
σύµφωνα µε τον Τύπο, η γρίπη επεκτάθηκε
σε Μεσολόγγι, Αγρίνιο, Λαµία, Σπάρτη,
Μεγαλόπολη, Πάτρα, Ναύπλιο, Γαστούνη,
Βραχναίικα, Γύθειο, Χαλκίδα, Μέγαρα
(όπου σηµειώθηκαν 200 κρούσµατα σε µαθητές
δηµοτικού). Τα σχολεία κλείνουν. Εκείνες
τις µέρες ο Τιµ. Σταθ. περιγράφει σε
χρονογράφηµά του στο «Εθνος»:
«Προχθές εζήτησα εις το τηλέφωνο ένα
φίλο µου στον Πειραιά. Και ενώ κουβεντιάζαµε
εγώ στας Αθήνας και εκείνος στον Πειραιά,
οµαλώτατα, αίφνης επταρνίσθηκα. Και ο
φίλος µου µόλις µε άκουσε που επταρνίσθηκα
–καθώς µου ωµολόγησε χθες που τον είδα–
εθυµήθηκε τας οδηγίες του Ιατροσυνεδρίου
και… επέταξε το ακουστικό και έτρεξε
να κάµη γαργάρα µε οξυζενέ!». Την επόµενη
µέρα αναρωτιέται τι θα απογίνουν οι
καλλιτέχνες χωρίς εισόδηµα µετά την
απαγόρευση των βραδινών παραστάσεων.
«Από όσα εδαπάνησε το υπουργείο Εσωτερικών
για την γρίππη, δεν θα µπορούσε να δώσει
και διά τους παθόντας εµµέσως ηθοποιούς
µερικές χιλιάδες δραχµές εις το σωµατείον
των;». Όπως πρόσφατα απέδειξε ο
κορονοϊός, ακόμη και σήμερα οι καλλιτέχνες
θεωρούνται άυλα πλάσματα που έχουν
ανάγκη μόνο την πνευματική τροφή ή
χομπίστες που ασκούν την τέχνη τους
έχοντας εξασφαλίσει τα προς το ζην με
τρόπο μαγικό.
Ολο
αυτό το διάστημα οι εφηµερίδες φιλοξενούν
σχεδόν σε καθηµερινή βάση άρθρα για το
θέµα, δηµοσιεύσεις γιατρών της Ελλάδας
και του εξωτερικού αλλά και αµφισβητούµενης
σοβαρότητας διαφηµίσεις σχετικά µε το
πολυπόθητο φάρµακο. «Τη γρίππην θεραπεύει
απλούστατα και συντοµώτατα το νερό διά
της µεθόδου της εφιδρώσεως», ο χυµός
κροµµύων εντός θερµού τεΐου, το σκόρδο,
το ούζο, οι γαργάρες, το κινίνο, τα
έμπλαστρα («εκείνα που φέρουν επί του
υφάσµατος και του φακέλου σήµα αετόν
µε ελληνικήν και αµερικανικήν σηµαίαν»),
οι επαλείψεις του λαιµού µε αντισηπτικά
έλαια, ο ορός καµφοράς και ροδίου («Εν
Παρισίοις χρησιµοποιείται ήδη ο ορρός
ούτος µε καταπληκτικά αποτελέσµατα»).
«Για να προφυλάξεις τον εαυτόν σου πρέπει να µη πλησιάζεις ανθρώπους που βήχουν ή έχουν κρυολόγηµα και να µην πηγαίνης εις µέρη που συχνάζουν πολλοί άνθρωποι»
Από
την κοινωνική αποµόνωση στις λιτανείες
Στα
τέλη Οκτωβρίου στην εφηµερίδα
«Εµπρός» αναφέρεται
ότι «Βιενναίος καθηγητής ανεκάλυψε το
φάρµακον της γρίππης», ενώ µε πληροφορίες
του υπουργείου Εσωτερικών η γρίπη
παρουσιάζει σχετική ύφεση και συνεχίζονται
τα πειράµατα υδραργυρικών ενέσεων µε
επιτυχία. Μόλις λίγες µέρες µετά οι
αναγνώστες πληροφορούνται ότι οι ενέσεις
αυτές, γνωστές και ως σουµπλιµέ, όχι
µόνο είναι ακατάλληλες για τη νόσο αλλά
επιπλέον δηµιουργούν σοβαρό πρόβληµα
στα νεφρά.
Τις πρώτες ηµέρες του
Νοεµβρίου, όταν
σύµφωνα µε τη φιλοβενιζελική
εφηµερίδα «Αστήρ» «Η
γκιαούρ Σµύρνη απ’ άκρου εις άκρον
καίεται», αρχίζουν να εµφανίζονται στον
Τύπο δηµοσιεύµατα σχετικά µε το τι
πρέπει να πράξουν οι πολίτες για να
σταµατήσει η επιδηµία. «Για να προφυλάξεις
τον εαυτόν σου πρέπει να µη πλησιάζεις
ανθρώπους που βήχουν ή έχουν κρυολόγηµα
και να µην πηγαίνης εις µέρη που συχνάζουν
πολλοί άνθρωποι».
Η γρίπη επιτάχυνε τη
λήξη του Μεγάλου Πολέµου καθώς σηµειώθηκαν
τεράστιες απώλειες. Ωστόσο οι εορτασµοί
για τη λήξη του σε παγκόσµιο επίπεδο
άνοιξαν –λόγω του συγχρωτισµού– νέο
κύκλο διασποράς. Σε όλους τους ναούς
των Αθηνών γίνονται λιτανείες και
περιφορές εικόνων «ψάλλοντες καταλλήλους
τη περιστάσει ευχάς». Λίγες µέρες µετά
σύµφωνα µε τις εφηµερίδες «Η γρίππη
ξεψυχά», ωστόσο όχι παντού όπως φαίνεται,
διότι λιτανείες γίνονται και στη
Θεσσαλονίκη. «Χθες την εσπέραν εις την
πλατείαν του Ιπποδροµείου ετελέσθη υπό
των ιερέων του Αγίου Κωνσταντίνου
λιτανεία υπέρ της καταστολής της
µαστιζούσης την πόλιν µας απαισία νόσου
γρίππης».
Ο καιρός του ∆εκεµβρίου
ευνοεί την αύξηση των κρουσµάτων σε
Κρήτη και Αθήνα. Σύµφωνα µε τις πληροφορίες
που διαχέει στον Τύπο το Γραφείο
Στατιστικής ∆ήµου Αθηναίων, τον Οκτώβριο
στην πρωτεύουσα πεθαίνουν από γρίπη
597 στρατιώτες και πολίτες, 650 τον Νοέµβριο
και 259 τον ∆εκέµβριο.
Ευκαιρία να θίξει τα
κακώς κείµενα της φυλής και να κάνει
συστάσεις βρίσκει η «Ακρόπολις»
έπειτα από δηµοσίευση σε φύλλο της
άρθρου των «Times» σχετικά µε τις ευεργετικές
ιδιότητες της προσωπιδοφορίας στον
περιορισµό της νόσου. «Μάσκα από γάζην
η οποία φράττει στόµα και µύτην, διά των
οποίων εισέρχονται τα γριπποµικρόβια.
Εκείνοι οι οποίοι έκαµαν γενικήν χρήσιν
της µάσκας όχι ως νοσοκόµοι, αλλ’ ως
διαβάται, ήσαν οι κάτοικοι του Αγίου
Φραγκίσκου εις τας Ηνωµένας Πολιτείας
της Αµερικής. Αµερικανοί βλέπετε,
ανώτεροι από όλας τας προλήψεις και
ταις ψευτοντροπαίς που συνοδεύουν
πάντοτε τους περιωρισµένου εγκεφάλου.
Εσπρωξαν το ηµερολόγιόν των δύο τρεις
µήνες προς τα εµπρός και έφεραν προ του
Νέου Ετους τα καρναβάλια. Και έγειναν
µεν µασκαράδες εσώθησαν όµως από το
κακό της γρίππης».
Ξανά στις αρχές του 1919
οι εφηµερίδες επιµένουν ότι «Πάει η
γρίππη», ωστόσο στα µέσα Μαρτίου
επανεµφανίζεται –αυτήν τη φορά σε ήπια
µορφή σύµφωνα µε άρθρα που ούτως ή άλλως
τη χαρακτήριζαν ήπια εξαρχής– σε
στρατόπεδο της Πάτρας και στην Αµαλιάδα.
Τα δηµοσιεύµατα αραιώνουν σταδιακά και
κάποια στιγµή χάνονται, όπως εξίσου
ξαφνικά χάθηκε και η επιδηµία που
στοίχισε τόσα εκατοµµύρια ζωές.
Η
περίπτωση της Σκύρου
Το
1919 ο Κωνσταντίνος
Φαλτάιτς στο βιβλίο του
«Η γρίππη στη Σκύρο» καταγράφει
το χρονικό της νόσου στο νησί το οποίο
θέρισε η πανδημία. Τα πρώτα κρούσματα
σημειώθηκαν στις 27 Οκτωβρίου 1918 και σε
λιγότερο από έναν μήνα τα μισά σπίτια
του τόπου ρημάξανε. Στο σπάνιο αυτό
ντοκουμέντο καταγράφεται ο τρόπος που
η ασθένεια επιδρούσε στο σώμα, η απόγνωση
των ανθρώπων που βρέθηκαν ξαφνικά με
χιλιάδες άταφους νεκρούς και οι μάταιες
προσπάθειες της τοπικής διοίκησης να
λύσει το πρόβλημα. «Ο Πρόεδρος τηλεγραφούσε
κάθε μέρα στην Κυβέρνηση για φάρμακα
και γιατρούς, που λείπανε ολότελα από
τον τόπο και η Κυβέρνηση τούστελνε για
απάντηση ανόητες και εξωφρενικές οδηγίες
για σύσταση επιτροπών καθαριότητας των
δρόμων και των σπιτιών, την ώρα που τρεις
χιλιάδες άνθρωποι πεσμένοι κάτω
χαροπαλεύανε […]. Ούτε φάρμακα, ούτε
γιατρός, ούτε τρόφιμα σταλθήκανε σ’
όλο τον άναμμα του κακού, έξω από ένα
βαρέλλι σόδα και λίγες ένεσες κινίνο
που αρπαχτήκανε και ξοδευτήκανε από
την ίδια στιγμή, κι ο τόπος απόμεινεν
έτσι, να χάνει τους δικούς του, να φεύγει
μέσα στο σπαραγμό μιας χωρίς όνομα
εγκατάλειψης, το δρόμο που δεν έχει άλλο
γυρισμό».
Θερμές
ευχαριστίες στο Μουσείο Φαλτάιτς για
την παραχώρηση του σπάνιου ντοκουμέντου
«Η γρίππη στη Σκύρο»
