Ήδη από τον μακρινό 17ο αιώνα η καίρια γεωγραφική θέση της Θεσσαλονίκης προσέλκυσε το ενδιαφέρον της Γαλλίας, η οποία δημιούργησε στενούς οικονομικούς και πολιτισμικούς δεσμούς με αυτή την έως τότε εσωστρεφή ανατολίτικη πόλη και επηρέασε καθοριστικά την εξελικτική της πορεία στους αιώνες που ακολούθησαν.
Οι νεωτερισμοί που σταδιακά εισήγαγε η γαλλική παρουσία στη Θεσσαλονίκη και τα σημαντικά γεγονότα με πρωταγωνιστές Γάλλους εμπόρους, διπλωμάτες, αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, αρχαιολόγους, δασκάλους, γιατρούς, βιομηχάνους και καλλιτέχνες άφησαν το αποτύπωμά τους στην πόλη και επιτάχυναν τη μεταμόρφωσή της σε κοσμοπολίτικο κέντρο με ανθούσα οικονομία, ιδιαίτερα τις τελευταίες οθωμανικές δεκαετίες.
Η Γαλλία επέλεξε τη Θεσσαλονίκη για να ιδρύσει ένα από τα πρώτα προξενεία της –το πρώτο που εγκαταστάθηκε στην πόλη–, σηματοδοτώντας το 1686 την έναρξη της γαλλικής παρουσίας στην περιοχή. Την ευθύνη του προξενείου ανέλαβε ένας έμπορος από τη Μασσαλία και λειτουργούσε υπό την εποπτεία του γαλλικού κράτους αλλά και του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Μασσαλίας. Η κυρίαρχη αιτία του ενδιαφέροντος της Γαλλίας για τη Θεσσαλονίκη ήταν οικονομική, αλλά επιδίωξε εξαρχής να ενισχύσει την επιρροή της διαδίδοντας τη γαλλική γλώσσα μέσω των σχολείων και των εφημερίδων. Ηδη από τα τέλη του 18ου αιώνα η πολυεθνοτική Θεσσαλονίκη έχει εξοικειωθεί με τα γαλλικά, τα οποία στη συνέχεια κυριαρχούν στο εκπαιδευτικό της σύστημα, ενώ οι περισσότερες ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες της εκδίδονταν στη γλώσσα του Βολταίρου.
Τέσσερις αιώνες κοινής πορείας σε μια έκθεση
Πολλές οικογένειες της εβραϊκής κοινότητας, ως γαλλόφωνες, επέλεξαν τις αρχές του 20ού αιώνα τη Γαλλία για χώρα μετανάστευσης. Το 1906 η Γαλλική Λαϊκή Αποστολή ιδρύει στη Θεσσαλονίκη το πρώτο της σχολείο στο εξωτερικό, το Λυσέ. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης σχεδιάστηκε στα πρότυπα του λιμανιού της Μασσαλίας και το 1887 ο μηχανικός δημοσίων έργων Εντμόν Μπαρτισόλ αναλαμβάνει την κατασκευή του. Η αρχική κατασκευή πολλών υποδομών της πόλης έγινε από τα γαλλικά στρατεύματα της Στρατιάς της Ανατολής, ενώ την υπογραφή Γάλλων αρχιτεκτόνων φέρουν η πλατεία Αριστοτέλους αλλά και η σημερινή Νέα Παραλία.
Ερευνώντας τα ίχνη του παρελθόντος στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη με βάση τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία, η έκθεση «Souvenirs de Salonique, γαλλικές ιστορίες από το χθες στο σήμερα», η οποία εγκαινιάστηκε την προηγούμενη εβδομάδα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, παρουσιάζει μέσα από πλούσιο ερευνητικό και αρχειακό υλικό (ιστορικές φωτογραφίες, βιβλία, αρχιτεκτονικά σχέδια, χάρτες, καρτ ποστάλ, διάφορα αντικείμενα και εφημερίδες) την κοινή ιστορία της πόλης με τη Γαλλία κατά τους τελευταίους τέσσερις αιώνες και προσκαλεί τους Θεσσαλονικείς να ανακαλύψουν μια από τις πολλές ταυτότητες της πόλης τους: τη γαλλική.
Η έκθεση αποτελείται από έξι θεματικές ενότητες που μεταφέρουν στο κοινό την 400 ετών γαλλική παρουσία στη Θεσσαλονίκη: από το πρώτο γαλλικό προξενείο, τη γαλλική ταυτότητα της οικονομικής ζωής της πόλης, την κατασκευή του λιμανιού της, τη σχέση της εβραϊκής κοινότητας με τη γαλλοφωνία, την εδραίωση της γαλλικής γλώσσας και της γαλλικής παιδείας στη Θεσσαλονίκη –το έδαφος για το έργο των γαλλικών θρησκευτικών αποστολών και των σχολείων τους είχε προετοιμάσει η ίδρυση των σχολείων της Alliance Israélite Universelle–, τη Στρατιά της Ανατολής στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου έως τη δράση των Γάλλων αρχιτεκτόνων στη διαμόρφωση του αστικού σχεδιασμού και το Λυσέ, το Γαλλικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα, για περισσότερο από έναν αιώνα. Πρόκειται για έκθεση-ωδή στην έντονη επιρροή της Γαλλίας στη διαμόρφωση της πολυκύμαντης πορείας της Θεσσαλονίκης.
«Η γαλλική παρουσία είναι έντονη στη Θεσσαλονίκη»
Στους συντελεστές της έκθεσης συμπεριλαμβάνονται συλλέκτες, Ελληνες και Γάλλοι επιστήμονες και αρχιτέκτονες, μεταξύ των οποίων οι Μερόπη Αναστασιάδου, Αλεξάνδρα Γερόλυμπου, Paul Dumont, Πρόδρομος Νικηφορίδης, Bernard Cuomo, καθώς και οι ιστορικοί Ρένα Μόλχο και Mathieu Jestin, η αρχαιολόγος Anne-Marie Faraggi-Rychner και οι πανεπιστημιακοί Βλάσης Βλασίδης, Νίκος Καλογήρου, Ανδρέας Μπουρούτης και Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη. Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η αρχιτεκτόνισσα-μουσειολόγος Ευαγγελία Μεσοχωρίτη, της οποίας οι μεταπτυχιακές εργασίες με θέμα την ιστορία του Λυσέ γέννησαν την ιδέα της δημιουργίας της έκθεσης, την οποία διοργάνωσαν το Γαλλικό Προξενείο και το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τον Δήμο Θεσσαλονίκης και την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
«Πρόκειται για μια έκθεση κυρίως ιστορικής έρευνας, η επιστημονική ομάδα της οποίας αποτελείται από ειδικευμένους ιστορικούς και πανεπιστημιακούς που κατά τη διάρκεια της δίχρονης προετοιμασίας της προσέφεραν αμέριστα τις γνώσεις τους και την επιστημονική τους εγκυρότητα ώστε να είμαστε ακριβείς με τα ιστορικά στοιχεία και συνεπείς με την Ιστορία» σχολιάζει στο Documento η επιμελήτρια της έκθεσης Ευαγγελία Μεσοχωρίτη. Και συμπληρώνει ότι «αν και η γαλλική κοινότητα στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν πολυπληθής, η συμβολή της ήταν μεγάλη σε διάφορους τομείς στην πόλη και αν οι δεσμοί των δυο χωρών σήμερα δεν είναι το ίδιο δυνατοί όπως στο παρελθόν, η γαλλική παρουσία παραμένει έντονη στη Θεσσαλονίκη. Οι ειδικοί γνωρίζουν αυτούς τους συσχετισμούς, οι οποίοι δεν είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό, και γι’ αυτό τον λόγο δημιουργήθηκε η έκθεση και μάλιστα επιδιώξαμε τα κείμενά της να είναι ευκολονόητα για όλους όσοι θα την επισκεφτούν».
Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώνονται παράλληλα σε διάφορα σημεία της πόλης ποικίλες εκδηλώσεις, διαλέξεις και εκπαιδευτικές δράσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη διάλεξη με θέμα «Εικόνες μιας πόλης στη σκιά του Μεγάλου Πολέμου – Θεσσαλονίκη: 1915-1918» του αρχιτέκτονα και καθηγητή στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βασίλη Κολώνα στις 27 Μαρτίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο, την ημερίδα με θέμα «Λιμενικά ζητήματα και αστικός σχεδιασμός» την 1η Απριλίου στο λιμάνι Θεσσαλονίκης και την ομιλία με θέμα «Ο Μεγάλος Πόλεμος και η πτώση του Ζέπελιν στο Δέλτα του Αξιού» του διευθυντή του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Βασίλειου Νικόλτσιου στις 3 Απριλίου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαλάστρας.
