Η κυβερνητική πρακτική δυσχέρανε έτι περαιτέρω τη ζωή των ανθρώπων στη Μόρια και οι ακροδεξιές κορόνες τροφοδότησαν ένταση και μίσος
Το κολαστήριο κάηκε, αλλά η κόλαση είναι εδώ. Η Μόρια, το πιο χαρακτηριστικό και ντροπιαστικό παράδειγμα της ευρωπαϊκής και ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής των τελευταίων ετών, δεν υπάρχει πια. Εγινε στάχτη. Οπως στάχτη γίνονταν καθημερινά τα όνειρα χιλιάδων ανθρώπων που στοιβάζονταν εκεί –με ευθύνη όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων–, σε μια δομή που μπορούσε να «φιλοξενήσει» έως 2.500 ανθρώπους, αλλά προ ολίγων μηνών αφήνονταν εκεί παρατημένοι περισσότεροι από 20.000. Σε χώρο που διέθετε μία βρύση για 1.300 ανθρώπους και μία τουαλέτα για 200. Εκεί όπου δεν πάρθηκε σχεδόν κανένα μέτρο από την κυβέρνηση για την αποφυγή της εξάπλωσης της πανδημίας. Εκεί όπου οι άνθρωποι έσπευσαν, κινητοποιούμενοι από ένα ισχυρό ένστικτο επιβίωσης, να αυτοοργανωθούν προκειμένου να ενημερωθούν και να προστατευτούν από την ασθένεια. Οι ίδιοι άνθρωποι που έγιναν ακόμη μια φορά τα εξιλαστήρια θύματα όταν, παρότι έμεναν σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης –με ευθύνη της ευρωπαϊκής και ελληνικής ηγεσίας–, έφτασε να χαρακτηριστούν ακόμη και «υγειονομική βόμβα».
Οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται τώρα παρατημένοι στους δρόμους και στα βουνά της Λέσβου. Πλέον, δεν διαθέτουν ούτε το παράπηγμα όπου στέγαζαν τις εξαθλιωμένες ελπίδες τους. Η πρώτη αντίδραση της κυβέρνησης μπροστά σε αυτό το πρωτοφανές ανθρώπινο δράμα ήταν να στείλει διμοιρίες ΜΑΤ, κλούβες και αύρες. Απόφαση μη πρωτοφανής, αφού η σημερινή κυβέρνηση έχει καταστήσει σαφές ότι επιδιώκει να δυσχεράνει έτι περαιτέρω τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Γεγονός που διαφάνηκε και από τις νομοθετικές πρωτοβουλίες που έλαβε, μέσω των οποίων έθεσε ανυπέρβλητα εμπόδια στη διαδικασία του ασύλου, υποστηρίζοντας τις επαναπροωθήσεις, τις απελάσεις και την παρατεταμένη κράτηση, καταστρατηγώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου.
Οι πρόσφυγες αντιμάχονται ξανά τον ρατσισμό
Επειτα έρχονται οι εμπρηστικές δηλώσεις εναντίον των προσφύγων από κυβερνητικά στελέχη, άλλες ακροδεξιές πολιτικές φωνές και το σύνολο σχεδόν των συστημικών ΜΜΕ, τα οποία επενδύουν ξανά σε ένα ρατσιστικό πολιτικό αφήγημα προκειμένου να εισακουστούν από το αντίστοιχο ακροατήριο. Ετσι, μεμονωμένοι φασίστες –σε ένα νησί που έχει δεχτεί το μεγαλύτερο κύμα των προσφυγικών ροών– στήνουν μπλόκα και εξαπολύουν επιθέσεις στους πρόσφυγες. Θέαμα αποτρόπαιο και φρικιαστικό. Οι πρόσφυγες αντιμάχονται ξανά το έρεβος που κυκλώνει τη ζωή τους.
«Τροφοδοτούν ένταση και παράγουν μίσος»
«Η Μόρια είναι ένα ανθρώπινο κολαστήριο. Είναι η μαύρη κηλίδα στη συνείδηση της Ευρώπης. Μιλάμε για έναν χώρο απολύτως ακατάλληλο, που φιλοξενούσε χιλιάδες ανθρώπους χωρίς τις στοιχειώδεις υποδομές, σε μια κατάσταση απολύτως υπερπλήρους πληθυσμιακότητας. Η χωρητικότητά της είναι περίπου 2.840 ατόμων, μέχρι και χτες όμως “φιλοξενούσε” 13.000 ανθρώπους, ενώ ο αριθμός αυτός κατά καιρούς ξεπερνούσε κατά πολύ τις 20.000. Πρόκειται για αθλιότητα» ανέφερε στο Documento η Ειρήνη Γαϊτάνου, υπεύθυνη εκστρατειών του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.
«Πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων στη Μόρια διαβιούσε σε σκηνές, στα χώματα, στερούμενος την παροχή βασικών ειδών» σημείωσε και συμπλήρωσε: «Παρέμεναν σε αυτές τις συνθήκες επί χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν οι υποθέσεις τους. Από την πρώτη στιγμή στη Μόρια δεν τηρούνταν οι στοιχειώδεις όροι διαβίωσης, γεγονός που οδηγούσε σε κατάφωρες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των ανθρώπων που διέμεναν εκεί».
Πρόκειται για ένα γεγονός που «είναι αποτέλεσμα μιας ευρύτερης μεταναστευτικής πολιτικής», όπως σημειώνει, «η οποία βάζει ως βασικό άξονα τον διαρκή περιορισμό των ανθρώπων, ενώ απουσιάζει ένας υποχρεωτικός καταμερισμός της ευθύνης αυτών των ανθρώπων σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Η Μόρια και όσα βλέπουμε να γίνονται σήμερα είναι η πιο επίκαιρη καταδίκη της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής».
Σχετικά με το φαινόμενο του κοινωνικού αυτοματισμού που παρατηρείται εναντίον των προσφύγων, η Ειρ. Γαϊτάνου σχολίασε ότι «υπάρχει σε ένα κομμάτι της κοινωνίας και οι ευθύνες είναι πολλαπλές. Εχει όμως σημασία να θυμηθούμε ότι το καλοκαίρι του 2015, όταν πρωτοήρθε ένα πολύ μεγάλο κύμα ανθρώπων, το πρώτο αντανακλαστικό ενός συντριπτικά μεγάλου ποσοστού της ελληνικής κοινωνίας ήταν αυτό της αλληλεγγύης».
«Από την άλλη», επισήμανε, «είναι σαφές ότι τα τελευταία χρόνια αυτό το κλίμα έχει μεταστραφεί. Αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι μιλάμε για μια απολύτως αδιέξοδη πολιτική που δείχνει τα δόντια της σε ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες που παραβιάζουν τα δικαιώματά τους. Υπάρχει και ένα ευρύτερο αίσθημα αδιεξόδου στην ελληνική κοινωνία, η οποία καλείται να ανταποκριθεί σε μια κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει ένα συνεκτικό σχέδιο, παρά γίνονται σπασμωδικές και επιθετικές κινήσεις που επιτείνουν το αδιέξοδο. Φυσικά σε αυτό συμβάλλει και ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος, αφού με ευθύνη σημαντικής μερίδας των ΜΜΕ και ενός κομματιού των πολιτικών αναπαράγονται ξενοφοβικές και ρατσιστικές δηλώσεις που τροφοδοτούν ένταση και παράγουν μίσος. Κι έπειτα πατάνε στην τροφοδότηση του μίσους για να επικυρώσουν ακόμη πιο ξενοφοβικές πολιτικές».
«Οσα γίνονται δεν είναι κεραυνός εν αιθρία»
«Η Μόρια και όλες οι αντίστοιχες δομές βόλευαν ως καταστάσεις όλα αυτά τα χρόνια. Ανέκαθεν υπήρχε η λογική “μακριά από την αυλή μου και όπου θέλει ας είναι”. Πρόκειται για κάτι που άσκησε πρωτίστως η Ευρώπη και δευτερευόντως η Ελλάδα ως απόρροια της ευρωπαϊκής πολιτικής, η οποία στοίβαξε τους ανθρώπους στα νησιά» δήλωσε στο Documento η Φωτεινή Κοκκινάκη, υπεύθυνη επικοινωνίας της HumanRights360, και σημείωσε: «Οταν αυτοί οι άνθρωποι αντιδρούν είτε για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες είναι αναγκασμένοι να ζουν είτε επειδή φοβούνται, όπως όλοι μας, εξαιτίας της πανδημίας, η πρώτη σκέψη μεγάλης μερίδας ανθρώπων –δυστυχώς αυτό το βλέπουμε από την κοινωνία μέχρι πολιτικούς και κυβερνητικά στελέχη– είναι να κατηγορήσουν τους πρόσφυγες. Είναι εύκολο να τα ρίξουμε στους πρόσφυγες και στην αντίδρασή τους για τις αποφάσεις που δεν πήραν η Ελλάδα και η Ευρώπη, γιατί κεντρικά ξεκινάει το πρόβλημα για τη φροντίδα τους».
Οσα γίνονται αυτές τις μέρες «δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία» υπογράμμισε η Φ. Κοκκινάκη. «Η φωτιά στη Μόρια έκαιγε εδώ και πολύ καιρό. Η δομή ξεκίνησε να λειτουργεί από το 2010 με πολύ μικρότερη δυναμικότητα από αυτή στην οποία περιήλθε στην πορεία. Ηταν ένας χώρος με συγκεκριμένη δυνατότητα “φιλοξενίας” έως 2.500 ανθρώπων. Αρχισε να στήνεται περιμετρικά της κεντρικής δομής ένας ολοένα μεγαλύτερος όγκος με σκηνές, παραπήγματα και διάφορους πρόχειρους μηχανισμούς στέγασης. Ηταν μια κατάσταση που δεν μπορούσε να μακροημερεύσει, όμως διήρκεσε πολύ. Το 2015 και στην πορεία το 2016 η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας αποτέλεσε τον καταλύτη ώστε να αρχίσει να εγκλωβίζεται ολοένα περισσότερος κόσμος στη Μόρια και στα υπόλοιπα νησιά. Απλώς η Μόρια είναι πολύ ιδιαίτερη περίπτωση και αντικατοπτρίζει συνολικά την κατάσταση».
Εγκλωβισμένοι σε δομές με απάνθρωπες συνθήκες
Σχετικά με τις αντιδράσεις που σημειώνονται από μερίδα πολιτών εναντίον των προσφύγων, η Φ. Κοκκινάκη υπογράμμισε ότι «όταν τα ρίχνουμε σε ανθρώπους που δεν έχουν καμία ευθύνη για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, υπάρχει κόσμος που θα αντιδράσει απέναντί τους. Εγώ προσωπικά τρόμαξα όταν λίγες ώρες μετά τη φωτιά στη Μόρια άκουσα φωνές από ΜΜΕ που έστηναν ένα αφήγημα εντελώς αντιπροσφυγικό και αντιμεταναστευτικό. Ο καθένας μπορεί να συμπαθεί ή να μη συμπαθεί αυτούς τους ανθρώπους. Αυτό που δεν έχει δικαίωμα είναι να παίρνει τον νόμο στα χέρια του και να στήνει περιπολίες εναντίον ανθρώπων οι οποίοι είναι κατατρεγμένοι και ψάχνουν για μια καλύτερη ζωή. Δεν φαντάζονταν σε καμία περίπτωση όταν έβαζαν στόχο να φτάσουν στην Ευρώπη των δικαιωμάτων ότι θα μείνουν τόσους μήνες εγκλωβισμένοι σε μια δομή με μη ανθρώπινες συνθήκες».
«Ξαφνικά ανακαλύψαμε πόσα παιδιά βρίσκονταν στη Μόρια»
«Κανένα παιδί μόνο» ήταν το κυβερνητικό σύνθημα τον Νοέμβριο του 2019 για τα περίπου 4.000 ασυνόδευτα προσφυγόπουλα που βρίσκονται στην Ελλάδα. Σύνθημα που δεν έχει υλοποιηθεί, αφού χιλιάδες παιδιά εξακολουθούν να διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες, έρμαια σε κάθε είδους εκμετάλλευση. Στα τέλη του 2019 υπήρχαν στη Μόρια περίπου 1.200 ασυνόδευτα ανήλικα, αριθμός που είχε φτάσει τα 400, μέχρι που αυτή κάηκε. Ενδεχομένως η απομάκρυνση περίπου 800 παιδιών από το κολαστήριο της Μόριας να είναι σημαντική, εντούτοις 400 ανήλικα παρέμεναν εκεί, γεγονός που αν συνδυαστεί με το ότι απομακρύνθηκαν εν μια νυκτί μετά το ξέσπασμα της φωτιάς αποδεικνύει την έλλειψη κυβερνητικών μέτρων για την προστασία τους.
«Σε όλη την Ελλάδα έχουμε 4.417 ασυνόδευτα παιδιά, εκ των οποίων τα 1.550 μένουν σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας, τα 603 σε δομές προσωρινής φιλοξενίας και τα υπόλοιπα δυστυχώς σε ακατάλληλες δομές για την υγεία τους. Συχνά αλλάζουν τόπο διαμονής ή είναι άστεγα» ανέφερε στο Documento η Στέλλα Νάνου, εκπρόσωπος Τύπου της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ.
Από το σύνολο των παιδιών που διαβιούν σε μη κατάλληλες δομές, «περίπου 830 παιδιά βρίσκονται σε ΚΥΤ –σε αυτά περιλαμβάνονται και τα 400 που μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα από τη Μόρια–, άρα πλέον 430 ασυνόδευτα μένουν σε νησιά. Ακόμη, 195 παιδιά μένουν σε προστατευτική φύλαξη – ουσιαστικά σημαίνει κράτηση, συνήθως σε αστυνομικά τμήματα–, ενώ 1.031 είναι άστεγα. Αυτά τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε πάρα πολλούς κινδύνους: σε φαινόμενα εκμετάλλευσης –και σεξουαλικής–, trafficking και εμπορίας, διότι είναι παιδιά και οι κίνδυνοι να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης και πολύ δυσάρεστων καταστάσεων είναι πολύ μεγαλύτεροι» σημείωσε η Στ. Νάνου.
Αναφορικά με το ότι μέσα σε μια νύχτα τα 400 παιδιά μεταφέρθηκαν από τη Μόρια στην ηπειρωτική Ελλάδα, η Στ. Νάνου σχολίασε ότι «οι μηχανισμοί μπορούν να κινηθούν όταν υπάρχει ο σωστός συντονισμός μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, που ήταν μια συνθήκη έκτακτης ανάγκης, ο μηχανισμός κινητοποιήθηκε και μέσα σε λίγες ώρες έγινε αυτό που δεν μπορούσε να συμβεί τόσους μήνες. Αρα αυτό δείχνει ότι λύσεις μπορούν να υπάρξουν. Αυτό όμως αφορά τον άμεσο στόχο που είναι η κάλυψη των βασικών αναγκών αυτών των παιδιών. Πρέπει να δούμε και τον μεσοπρόθεσμο στόχο, από τη διαδικασία ασύλου τους μέχρι την πρόσβασή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία και στις προοπτικές τους όταν ενηλικιωθούν. Πάντως, είναι θετικό ότι μέσω του προγράμματος μετεγκατάστασης, με την υποστήριξη της ΕΕ, έχουν μετεγκατασταθεί 207 ασυνόδευτα παιδιά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Από την πλευρά της η Φ. Κοκκινάκη επισήμανε ότι «ξαφνικά ανακαλύψαμε πόσα παιδιά βρίσκονταν στη Μόρια, η οποία έπρεπε να καεί για να μεταφερθούν εν μια νυκτί από εκεί. Υποτίθεται ότι στήθηκε μηχανισμός για την προστασία αυτών των παιδιών. Τι έκανε αυτός ο φορέας τόσο καιρό και έπρεπε να φτάσουν τα πράγματα στο μη περαιτέρω ώστε να βρεθεί λύση;».