Η σημασία της ανάμειξης της Λατινικής Αμερικής στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εντοπίζεται στα εκεί φασιστικά κινήματα, στον ρόλο των κυβερνήσεων και στο νόημα της περιβόητης «ουδετερότητας».
Περιγράφοντας κάπως αποφθεγματικά τα γεγονότα, θα λέγαμε ότι η ουδετερότητα στις δεδομένες καταστάσεις –ίσως και σε άλλες– δεν υφίσταται, όσο κι αν διακηρύσσεται. Απλώς υποκρύπτει σαφή τοποθέτηση με το μέρος ενός εκ των δύο εμπόλεμων. Φάνηκε καθαρά στην Αργεντινή, τη Χιλή και τη Βραζιλία.
Και στις τρεις χώρες αναπτύχθηκαν φασιστικά κινήματα το ’30. Ηταν σε μεγάλο βαθμό μίμηση του ευρωπαϊκού φαινομένου αλλά είχαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ποτέ δεν επικράτησε εκεί ο φασισμός· δεν έγινε πλειοψηφικό ρεύμα ούτε κρατική πολιτική. Ωστόσο οι κυβερνήσεις ενσωμάτωσαν ιδέες και μεθόδους του φασισμού. Επιπλέον οι πολυάριθμες κοινότητες Ιταλών και Γερμανών μεταναστών διατηρούσαν επαφή με τις γενέτειρες χώρες τους.
Το ναζιστικό κόμμα έφτιαξε οργανώσεις σε αρκετές χώρες της Νότιας Αμερικής και οι ναζί επιδίωξαν να πάρουν με το μέρος τους έστω τις ισχυρότερες χώρες, όπως Αργεντινή και Βραζιλία.
Μηχανισμός κατασκοπείας
Το Ιβηροαμερικανικό Ινστιτούτο του Βερολίνου λειτουργούσε ως κέντρο της επιχείρησης διείσδυσης των ναζιστών στην ήπειρο. Στα ιστορικά αρχεία της Χιλής υπάρχουν αποδείξεις ότι λειτουργούσε εκεί μηχανισμός κατασκοπείας των ναζί.
Ο Γερμανός εμποροπλοίαρχος Αλμπερτ φον Απεν, γνωστός με το κωδικό όνομα «Apfel» (μήλο στα γερμανικά), ήταν ο συντονιστής του δικτύου κατασκοπείας και υπεύθυνος για τη στρατολογία πρακτόρων, με κεντρικό στρατιωτικό στόχο τη διώρυγα του Παναμά. Επίσης η Λατινική Αμερική έγινε το ενδεχόμενο καταφύγιο της ναζιστικής ηγεσίας σε περίπτωση ήττας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αργεντινή δέχτηκε τους περισσότερους ναζί μετά τον πόλεμο, την εποχή κυβέρνησης του Περόν.
H Χιλή ήταν η τελευταία χώρα του κόσμου που κήρυξε τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία, με το μέρος των συμμάχων, μόλις τον Απρίλιο του 1945. Υπήρχαν δύο χιλιανά κόμματα φασιστικού τύπου με σημαντική επιρροή στην πολιτική ζωή: το Εθνικοσοσιαλιστικό Κίνημα και το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα.
Ο πρόεδρος Πέδρο Αγκίρε Σέρδα κήρυξε την ουδετερότητα της Χιλής στην αρχή. Μετά το 1942 και το Περλ Χάρμπορ οι πιέσεις των ΗΠΑ έγιναν αφόρητες και η ουδετερότητα μετατράπηκε σε «μη πόλεμο» («no beligerancia»).
Στην Αργεντινή, άλλη μια χώρα με πολυάριθμη κοινότητα Γερμανών μεταναστών, η κυβέρνηση τοποθετήθηκε ξεκάθαρα εξαρχής σε ουδετερότητα άκρως φιλική προς τον Αξονα, με μεγάλες εμπορικές σχέσεις. Το πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον Χουάν Δομίνγκο Περόν το 1943 δυνάμωσε περισσότερο την επιρροή του Αξονα στην Αργεντινή. Ωστόσο το 1944, ενώ διαφαινόταν ήδη η νίκη των συμμάχων, αναγκάστηκε σε παραίτηση ο στρατηγός Ραμίρες, που θεωρούνταν ο εκπρόσωπος των γερμανόφιλων, για να αναλάβει στενός συνεργάτης του Περόν. Και η Αργεντινή αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο στον Αξονα, την ύστατη στιγμή.
Η Βραζιλία, με τις μεγαλύτερες οικονομικές σχέσεις με τη Γερμανία του Χίτλερ, εγκατέλειψε γρήγορα την ουδετερότητα και μάλιστα έστειλε στρατό στην Ευρώπη. Την περίοδο 1934-40 υπήρχε μια διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή της ναζιστικής Γερμανίας στο εξωτερικό εμπόριο της Βραζιλίας.
Το Τρίτο Ράιχ ήταν ο κυριότερος αγοραστής βραζιλιάνικου βαμβακιού (πρώτη ύλη για πυρίτιδα) και ο δεύτερος αγοραστής καφέ. Οι εισαγωγές από Γερμανία το 1938 ξεπερνούσαν ελαφρώς τις εισαγωγές από ΗΠΑ (25% του συνόλου από Γερμανία έναντι 24,2% από ΗΠΑ).
Τα…προεόρτια
Υπήρχε αυξημένη γερμανική επιρροή μέσω των μεταναστών, ενώ και ένα μέρος της στρατιωτικής ηγεσίας με εκπροσώπους τους στρατηγούς Ντούτρα και Γκόις Μοντέρο υποστήριζε ενεργά τη συμμαχία με τον Χίτλερ. Ο Βάργκας που πήρε την εξουσία με πραξικόπημα το 1937 επέμεινε στην ουδετερότητα έως τις αρχές του 1942. Τον Αύγουστο του 1942 βραζιλιάνικα εμπορικά πλοία βυθίστηκαν από γερμανικά υποβρύχια. Ακολούθησαν μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις υπέρ των συμμάχων και ο Βάργκας κήρυξε πόλεμο στον Αξονα.
Τον Ιούνιο του 1944 ξεκίνησε η στρατιωτική αποστολή των Βραζιλιάνων στην Ευρώπη, όπου περισσότεροι από 20.000 πολέμησαν στην Ιταλία, με 454 νεκρούς.