Η Ευρώπη τρέχει πίσω από τον Τραμπ στην Ουκρανία – Ουραγός η ΕΕ στην τεχνητή νοημοσύνη

Η ρωσική εισβολή στη Ουκρανία, παρά την ουκρανική αντίσταση και τη δυτική βοήθεια προς το Κίεβο, μοιάζει να εξελίσσεται σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τους σχεδιασμούς της Μόσχας. Η αποτίμηση των συνεπειών του πολέμου θα αρχίσει να γίνεται επίσημα όταν υπογραφούν οι συμφωνίες που θα τον τερματίσουν. Ωστόσο, η Ιστορία διδάσκει ότι αυτά που χάνονται στο πεδίο της μάχης σπάνια αναπληρώνονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Εκτός όμως από τις δύο αντίπαλες δυνάμεις, υπάρχουν κι άλλοι δρώντες που μετρούν ήδη κέρδη και ζημιές από τη σύγκρουση η οποία μαίνεται για σχεδόν τρία χρόνια στην ευρωπαϊκή αυλή. Στους ηττημένους, σύμφωνα με αναλυτές, συγκαταλέγεται και η Ευρώπη, πληρώνοντας ιδιαίτερα βαρύ τίμημα.

Ο πόλεμος αποκάλυψε τις διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών στο ευρωπαϊκό στρατόπεδο όταν μετατέθηκε σε αυτό η ευθύνη για το μέλλον της Ουκρανίας. Σε αυτό συνέβαλε – εκτός από τις ανεπαρκείς αμυντικές δυνατότητες– και το αντανακλαστικό της εξάρτησης από τις ΗΠΑ που διέπει την Ευρώπη. Οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας δεν εφαρμόζονται πλήρως επειδή ορισμένες χώρες, όπως η Ουγγαρία, δεν επιθυμούν να διαταράξουν τις καλές σχέσεις τους με τη Μόσχα. Από την άλλη, το Παρίσι και το Βερολίνο ανταγωνίστηκαν για όσα η άλλη πλευρά δεν έχει κάνει ή δεν είναι διατεθειμένη να κάνει για να στηρίξει το Κίεβο.

Μετά την εκ νέου ανάληψη του «τιμονιού» των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος καταδεικνύει πάλι ότι η δέσμευση των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν είναι πλέον δεδομένη, η στρατηγική για την Ουκρανία φαίνεται ότι αλλάζει αθόρυβα στη γηραιά ήπειρο για να ταιριάξει με το πλάνο του Αμερικανού προέδρου. Ετσι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες άρχισαν να εκφράζουν τη θέλησή τους να παίξουν σημαντικό ρόλο στις όποιες ειρηνευτικές συνομιλίες. Η νέα αυτή στρατηγική αναμενόταν να γίνει πιο ξεκάθαρη στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, μια από τις μεγαλύτερες συναντήσεις ηγετών στον κόσμο, που συνήλθε την περασμένη Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου και διαρκεί έως και σήμερα.

Η πολιτική που ακολούθησαν οι ΗΠΑ –και έπειτα και η Ευρώπη– συνοψιζόταν στην τροφοδοσία της ουκρανικής πλευράς με όπλα, πυρομαχικά και χρήματα, τόσα ώστε απλώς να συντηρούν τους συσχετισμούς και να κρατούν τη Ρωσία εκεί όπου έχει παγιωθεί το μέτωπο, αντί να ζητήσουν τερματισμό του πολέμου με ρεαλιστική βάση διαπραγμάτευσης. Σε σχεδόν τρία χρόνια πολέμου οι καταστροφές είναι τεράστιες, φυσικές και υλικές, οι ζημιές ανυπολόγιστες, εκατοντάδες χιλιάδες οι νεκροί και πολύ περισσότεροι οι τραυματισμένοι. Μετά τον βαρύ φόρο αίματος και τις ανυπολόγιστες καταστροφές υποδομών στην Ουκρανία, η Ευρώπη είναι αυτή που πληρώνει βαρύ τίμημα. Μέσα σε δύο χρόνια οι χώρες της ΕΕ έχουν διαθέσει 43,5 δισ. ευρώ για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια (με βάση δεδομένα του Σεπτεμβρίου 2024), ενώ οι συνολικές δαπάνες –και υποσχέσεις– των Ευρωπαίων για στήριξη της Ουκρανίας πλησιάζουν τα 200 δισ. ευρώ. Την ίδια στιγμή οι λαοί της Ευρώπης βλέπουν καθημερινά το κόστος ζωής να εκτοξεύεται συνεχώς, με την ακρίβεια και τον πληθωρισμό να χτυπούν «κόκκινο» εν μέρει λόγω του ότι ο πόλεμος επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις αγορές ενέργειας και τροφίμων, ενώ οι κυρώσεις που επιβάλλονται στη Ρωσία έχουν αρνητικά αποτελέσματα για τους Ευρωπαίους πολίτες.

Το παιχνίδι του Ζελένσκι

Ο Τραμπ, ο οποίος εδώ και καιρό ισχυριζόταν ότι θα ήταν σε θέση να διαπραγματευτεί τον τερματισμό της βάναυσης εισβολής στην Ουκρανία μέσα σε μία ημέρα, λέγεται ότι εργάζεται για τη λήξη του πολέμου εντός 100 ημερών. Πάγωμα της σύγκρουσης στις υφιστάμενες γραμμές του μετώπου, εγγυήσεις ασφαλείας για το Κίεβο με πολλούς «αστερίσκους» για το ΝΑΤΟ, ανάπτυξη ευρωπαϊκών δυνάμεων προς επιτήρηση μιας ουδέτερης ζώνης άνω των 1.200 χλμ., εκλογές κατόπιν της άρσης του στρατιωτικού νόμου, αλλά και μια συμφωνία για τον εφοδιασμό των Ηνωμένων Πολιτειών με σπάνιες γαίες έναντι της διατήρησης της στρατιωτικής στήριξης στην Ουκρανία έως ότου τα όπλα σιγήσουν φέρονται να είναι ο παράμετροι του σχεδίου Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία.

«Αυτός ο πόλεμος πρέπει και θα τελειώσει γρήγορα. Πάρα πολύς θάνατος και καταστροφή. Οι ΗΠΑ έχουν ξοδέψει δισεκατομμύρια δολάρια με ελάχιστα αποτελέσματα» έγραψε σε ανάρτησή του ο Τραμπ, ο οποίος εποφθαλμιά ουκρανικό ορυκτό πλούτο αξίας 500 δισ. δολαρίων. Σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο Fox News, ο μεγιστάνας πρόεδρος υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να λάβουν ένα κομμάτι από τους τεράστιους φυσικούς πόρους της Ουκρανίας ως αποζημίωση για τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που ξόδεψαν προκειμένου να βοηθήσουν το Κίεβο να αντισταθεί στη ρωσική εισβολή.

Η Ουκρανία διαθέτει τεράστια κοιτάσματα ορυκτών ζωτικής σημασίας, από λίθιο έως τιτάνιο. Διαθέτει επίσης τεράστια αποθέματα άνθρακα, καθώς και πετρέλαιο, φυσικό αέριο και ουράνιο, αλλά μεγάλο μέρος αυτών βρίσκεται σε εδάφη υπό ρωσικό έλεγχο. Ο Τραμπ, ο οποίος ελπίζει να κερδίσει την Κίνα στον παγκόσμιο αγώνα για φυσικούς πόρους, είχε εκφράσει την επιθυμία του να εκμεταλλευτεί την αφθονία ορυκτών της Ουκρανίας και στο παρελθόν. Από την πλευρά του ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δίνει «γη και ύδωρ» στον Τραμπ για να μην εγκαταλείψει την Ουκρανία, χρησιμοποιώντας τους φυσικούς πόρους της χώρας του ως τακτική για να τον κρατήσει στο πλευρό του. «Οι Αμερικανοί βοήθησαν περισσότερο, και ως εκ τούτου πρέπει να κερδίσουν περισσότερα» είπε ο Ζελένσκι την προηγούμενη Παρασκευή σε συνέντευξή του στο Reuters, προσθέτοντας: «Θα ήθελα επίσης να μιλήσω γι’ αυτό με τον πρόεδρο Τραμπ».

Πίεση και εκβιασμός

Παρά την εκτεταμένη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη της Ευρώπης προς το Κίεβο, η κίνηση του Κιέβου να διακόψει τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω Ουκρανίας αποτελεί για ορισμένους αναλυτές ένδειξη πίεσης και εκβιασμού στην Ευρώπη. Η τελευταία, η οποία αντιμετωπίζει ενεργειακή κρίση και αυξανόμενες τιμές στα καύσιμα, δέχεται έτσι σοβαρό πλήγμα, ιδιαίτερα κατά τη χειμερινή περίοδο. Ο Ζελένσκι φέρεται να εκμεταλλεύεται αυτή την κατάσταση για να αυξήσει την πίεση για περαιτέρω στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη από την Ευρώπη, αλλά αυτή η στρατηγική μπορεί να προκαλέσει έντονη δυσαρέσκεια σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη που απαιτούν τον τερματισμό του πολέμου και τη μείωση του κόστους.

Ενας άλλος πιθανός σκοπός μιας τέτοιας ενέργειας είναι ότι ίσως θέλει να κερδίσει την υποστήριξη του Τραμπ, ο οποίος είχε ήδη πολύωρη τηλεφωνική συνομιλία με τον Ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν για το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Ερήμην του προέδρου της χώρας που δέχτηκε την εισβολή, Τραμπ και Πούτιν συμφώνησαν ότι πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα οι διαπραγματεύσεις. Μέσω επιδείξεων, όπως η διακοπή της μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, ο Ζελένσκι προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή του Αμερικανού προέδρου στη σημασία που έχει η συνέχιση της υποστήριξης προς το Κίεβο. Ακόμη, το αίτημα του Ουκρανού προέδρου για αύξηση των εξαγωγών φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη αποτελεί άλλη μία ένδειξη των προσπαθειών του να ευθυγραμμιστεί με τις αμερικανικές πολιτικές.

Ουραγός η ΕΕ και στην τεχνητή νοημοσύνη

Παράδειγμα αποτυχημένης στρατηγικής της ΕΕ, που είναι ουραγός των εξελίξεων, αποτελούν και οι επενδύσεις για την τεχνητή νοημοσύνη (AI), καθώς η γηραιά ήπειρος χάνει έδαφος σε ανταγωνιστικότητα, οικονομική ανάπτυξη και παγκόσμια επιρροή. Μολονότι περηφανευόταν –και ορθώς– ότι υπερέχει έναντι των υπολοίπων ως προς την επιβολή ρυθμιστικού πλαισίου στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, η γιγαντιαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης οδήγησε τις Βρυξέλλες στην εγκατάλειψη αυτής της πάγιας μέχρι πρότινος θέσης. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι η ΕΕ θα επενδύσει συνολικά 200 δισ. ευρώ για την ανάπτυξη της AI στην Ευρώπη. Στη σύνοδο κορυφής για την τεχνητή νοημοσύνη την περασμένη εβδομάδα στο Παρίσι, στην οποία παρέστησαν επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων, επιχειρηματίες, επιστήμονες, καλλιτέχνες και μέλη της κοινωνίας των πολιτών, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν τοποθέτησε την Ευρώπη ξανά στον χάρτη των τεχνολογικών εξελίξεων, ανακοινώνοντας ότι η Γαλλία θα προχωρήσει με ταχύ βήμα τις προτάσεις της στον εν λόγω τομέα.

Η Γαλλία σχεδιάζει τη δική της αντεπίθεση στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης. Σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές, αναμένεται να δημιουργηθεί στο Παρίσι το μεγαλύτερο campus για την AI στην Ευρώπη, όπου θα υπάρχει και ένα τεράστιο υπολογιστικό κέντρο. Στα σχέδια περιλαμβάνονται επενδύσεις της τάξεως των 30 έως 50 δισ. ευρώ, στις οποίες συμμετέχουν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι προσδοκίες για τον 32άχρονο Αρθουρ Μενς και τη Mistral AI, τη νεοφυή εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης που έχει ιδρύσει ο προαναφερθείς διευθύνων σύμβουλος μαζί με τους Γκιγιόμ Λαμπλ και Τιμοτέ Λακρουά, είναι υψηλές σε όλη την Ευρώπη. Ο Μενς συμπεριλήφθηκε από τον ενημερωτικό ιστότοπο Politico στους ιδεαλιστές που αναμένεται να ασκήσουν επιρροή στην Ευρώπη το 2025 και το περιοδικό «Time» τον κατατάσσει στις 100 πιο ισχυρές προσωπικότητες του κόσμου. Την ίδια στιγμή η αμερικανική OpenAI επεκτείνει την παρουσία της στην Ευρώπη, έχοντας ανοίξει παραρτήματα στο Λονδίνο, το Δουβλίνο, το Παρίσι, στις Βρυξέλλες και στη Ζυρίχη (προσεχώς και στο Μόναχο).

Ωστόσο, ενώ οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν ήδη προχωρήσει στην παραγωγή της νέας γενιάς συστημάτων AI, η ΕΕ ακόμα συζητά για τους κανόνες χρήσης τους. Η νομοθετική πράξη AI Act είναι μια φιλόδοξη πρωτοβουλία στο ταχέως εξελισσόμενο σύμπαν της τεχνητής νοημοσύνης. Ορισμένοι αναλυτές ωστόσο σημειώνουν ότι δεν είναι αρκετή. Ο κανονισμός βασίζεται στην ταξινόμηση του κινδύνου: κάποια AI απαγορεύονται, κάποια είναι ελεύθερα και κάποια υπόκεινται σε έλεγχο με σκοπό να προστατευτούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, να μην επιτραπεί η ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνολογίας και να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο δεοντολογίας. Θεωρητικά ακούγεται σωστό, αλλά στην πράξη πρόκειται για ρύθμιση που έρχεται προτού η Ευρώπη αναπτύξει τη δική της τεχνολογική ισχύ, επομένως προτού μπορέσει να αποκτήσει τεχνογνωσία και σχετική εμπειρία.

Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς προειδοποίησε από το βήμα της συνόδου κορυφής για την τεχνητή νοημοσύνη ότι «η υπερβολική ρυθμιστική πλαισίωσή της μπορεί να σκοτώσει μια βιομηχανία που βρίσκεται σε ταχεία άνθηση», ενώ η χώρα του και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν συγκαταλέγονται στις 61 χώρες που υπέγραψαν το κοινό ανακοινωθέν «για μια τεχνητή νοημοσύνη ανοιχτή, συμπεριληπτική και ηθική».