Η Ευρώπη υποφέρει από έναν ξαφνικό πυρετό τιμών ενέργειας. Από τον Απρίλιο, στις αγορές χονδρικής, η τιμή του φυσικού αερίου τετραπλασιάστηκε: ένας πρώτος διπλασιασμός μέχρι τον Αύγουστο, ακολουθούμενος από το ίδιο φαινόμενο, πολύ πιο βίαιο, για ένα μήνα. Νοικοκυριά και επιχειρήσεις υποφέρουν από αυτή την κατάσταση που φαίνεται ότι δεν θα είναι προσωρινή.
Για τις ευρωπαϊκές οικονομίες, εν μέσω μιας ανάκαμψης παρά την επιμονή του κορονοϊού, το σοκ είναι σοβαρό. Στην Ισπανία, οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν κατά 37% σε ένα χρόνο. Στην Ιταλία, η ανακοίνωση στις αρχές Σεπτεμβρίου για μια ιλιγγιώδη αύξηση των λογαριασμών μέσα στο επόμενο τρίμηνο ( +30% για φυσικό αέριο και +40% για ηλεκτρική ενέργεια) προκάλεσε σοβαρές ανησυχίες. Στο Βέλγιο, όπου οι τιμές της ενέργειας ήταν ήδη από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, εκτιμάται ότι ένα στα πέντε νοικοκυριά βρίσκεται σε κατάσταση «ενεργειακής φτώχειας» πριν από το χειμώνα, ποσοστό που ανεβαίνει σε ένα στα τέσσερα στη Βαλλωνία.
Οι κυβερνήσεις σε ολόκληρη την ήπειρο αναγκάζονται να παρέμβουν. Στην Ισπανία, το κράτος μείωσε τον ΦΠΑ και τους φόρους στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ιταλία, την Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση διέθεσε 3 δισεκατομμύρια ευρώ για μια σειρά έκτακτων μέτρων, τα οποία θα ισοδυναμούν με διαγραφή ενεργειακών αυξήσεων για 3 εκατομμύρια νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και για πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και για την εισαγωγή προσωρινών μειώσεων ΦΠΑ για όλους. Στη Γαλλία, σχεδόν 6 εκατομμύρια νοικοκυριά θα λάβουν επιταγή 100 ευρώ τον Δεκέμβριο, για την πληρωμή λογαριασμών ενέργειας. Το Βέλγιο, η Ελλάδα και η Πορτογαλία συζητούν επίσης μέτρα βοήθειας.
Την Τετάρτη 22 Σεπτεμβρίου, κατά τη διάρκεια μιας άτυπης συνάντησης των υπουργών Μεταφορών και Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Βρυξέλλες ερωτήθηκαν σχετικά με την κατάσταση. Ο Εσθονός επίτροπος Κάντρι Σίμσον ανέφερε ότι οι Βρυξέλλες σύντομα θα παρουσιάσουν μια εργαλειοθήκη μέτρων τα οποία θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν τα κράτη για να μειώσουν τους λογαριασμούς, τηρώντας παράλληλα τους κανόνες του ανταγωνισμού. Αυτή η απάντηση δεν ικανοποιεί τις κυβερνήσεις, ιδιαίτερα την Ισπανία, η οποία επιθυμεί μια σύνοδο κορυφής αφιερωμένη σε αυτό το θέμα.
Διαδηλώσεις στην Ισπανία
Το αέριο επηρεάζει, καθώς η άνοδός του είναι δραματική, και τους άλλους υδρογονάνθρακες. Η τιμή του κάρβουνου, το οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε πολλούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αυξήθηκε δυόμιση φορές σε ένα χρόνο. Το βαρέλι Brent διπλασιάστηκε την ίδια περίοδο, στα 76 δολάρια (περίπου 65 ευρώ). Στην αντλία, η αμόλυβδη βενζίνη ανέβηκε 26 σεντς στα 1,67 ευρώ το λίτρο.
Τα πρώτα συμπτώματα αυτού του ενεργειακού πυρετού εμφανίστηκαν στα τέλη της άνοιξης στην Ισπανία, μια χώρα όπου πολλά νοικοκυριά πληρώνουν σε τιμές χονδρικής. Από περίπου τριάντα ευρώ ανά μεγαβατώρα στην αρχή του έτους, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος έχει τριπλασιαστεί, σε περισσότερα από 90 ευρώ τον Ιούνιο. Ανησυχώντας, η ισπανική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον σοσιαλιστή Πέδρο Σάντσεθ, μείωσε προσωρινά τον ΦΠΑ στην ηλεκτρική ενέργεια από 21% σε 10%, προκειμένου να μειώσει το βάρος στους λογαριασμούς.
Καθ’όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, σποραδικές διαμαρτυρίες ενάντια στους λογαριασμούς ρεύματος πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα. «Οι εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας μας ληστεύουν, η κυβέρνηση είναι συνεργός τους», έγραφε ένα πλακάτ σε μία από τις διαδηλώσεις. Εν τω μεταξύ, οι τιμές συνέχισαν να αυξάνονται. Στις 16 Σεπτεμβρίου, η τιμή άγγιξε τα 190 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Έξι φορές περισσότερο από ό,τι στην αρχή του έτους.
Υπό την πίεση των καταναλωτών, των Ποδέμος και της δεξιάς αντιπολίτευσης, η ισπανική κυβέρνηση έλαβε δρακόντεια μέτρα στις 14 Σεπτεμβρίου στο Συμβούλιο Υπουργών. Οι φόροι για την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκαν και η ρυθμιζόμενη τιμή του φυσικού αερίου περιορίστηκε για οικογένειες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τέλος, επιβλήθηκε πρόσθετη επιβάρυνση στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να αποκομίσει 2,6 δισ. ευρώ από τα απροσδόκητα κέρδη τους.
Απροσδόκητες συνέπειες
Φυσικά, δεν υποφέρουν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες με τον ίδιο τρόπο. Η Ισπανία είναι η πιο εκτεθειμένη: η ενέργεια αντιπροσωπεύει το 11% του δείκτη τιμών της, το υψηλότερο επίπεδο στην ήπειρο. Η Γερμανία, όπου το ρεύμα είναι το πιο ακριβό στην Ευρώπη, βρίσκεται στις ίδιες αναλογίες. Αντίθετα, στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Σουηδία, η ενέργεια αντιπροσωπεύει λίγο περισσότερο από το 7%.
Οι συνέπειες αυτής της αύξησης των τιμών είναι μερικές φορές απροσδόκητες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, δύο εργοστάσια λιπασμάτων, τα οποία χρησιμοποιούν πολύ αέριο στην παραγωγική τους διαδικασία, έκλεισαν. Δεν είναι κερδοφόρο στην τρέχουσα τιμή των καυσίμων, αποφάσισε η διοίκηση. Αλλά τα εργοστάσια παράγουν επίσης ένα υποπροϊόν, το CO2 , το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία τροφίμων και στα σφαγεία. Ένα ολόκληρο τμήμα της βρετανικής οικονομίας απειλήθηκε με λουκέτο λόγω έλλειψης του φυσικού αερίου. Ως εκ τούτου, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να παρέμβει καλύπτοντας τις απώλειες της εταιρείας για τρεις εβδομάδες, γεγονός που της επιτρέπει να ξεκινήσει εκ νέου την παραγωγή.
Επιπλέον στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι εταιρείες που πωλούν ηλεκτρική ενέργεια στους καταναλωτές χρεοκοπούν η μία μετά την άλλη. Οι ίδιοι δεν παράγουν ηλεκτρική ενέργεια αλλά την αγοράζουν στη χονδρική αγορά και την πουλούν πίσω στα νοικοκυριά. Όταν η τιμή χονδρικής αυξάνεται, το κόστος τους ανεβαίνει, ενώ τα έσοδά τους δεν προσαρμόζεται. Έξι από αυτές τις εταιρείες, που εξυπηρετούν 1,5 εκατομμύρια σπίτια, έχουν ήδη χρεοκοπήσει. Οι Βρετανοί που πλήττονται δεν χάνουν πρόσβαση σε φυσικό αέριο και ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά οι λογαριασμοί τους θα μεταφερθούν σε άλλες εταιρείες.
Ένα ταυτόχρονο ερέθισμα
Η τρέχουσα αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου είναι ένα φαινόμενο παρόμοιο με τις ελλείψεις πρώτων υλών που αυξάνονται τους τελευταίους μήνες. Με τις καμπάνιες εμβολιασμού να έχουν προχωρήσει αρκετά, όλες οι οικονομίες ανοίγουν ταυτόχρονα και η ζήτηση αυξάνεται ξαφνικά. Ταυτόχρονα, ο άνεμος ήταν λιγοστός το καλοκαίρι, μειώνοντας σημαντικά την παραγωγή ενέργειας των ανεμογεννητριών. Έπρεπε να χρησιμοποιηθεί περισσότερο αέριο για αντιστάθμιση.
Υπό αυτές τις τεταμένες συνθήκες, η Ρωσία, ένας σημαντικός εξαγωγέας φυσικού αερίου, είναι ύποπτη ότι το εκμεταλλεύτηκε για να κάνει διαλογή στην Ευρώπη. Ο κορυφαίος προμηθευτής της ΕΕ «θα μπορούσε να κάνει περισσότερα για να αυξήσει τη διαθεσιμότητα φυσικού αερίου στην Ευρώπη», δήλωσε ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας στις 21 Σεπτεμβρίου. Επισκεπτόμενη την Πολωνία, η υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ, Τζένιφερ Γκράνχολμ, προσπάθησε επίσης να ασκήσει πίεση στη Ρωσία, χωρίς να την αναφέρει σαφώς: «Εμείς και οι εταίροι μας πρέπει να είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε να παρεμβαίνουμε όταν υπάρχουν παράγοντες που ίσως χειραγωγούν την προσφορά για να επωφεληθούν από αυτό».
Οι τοπικοί παράγοντες τελικά επιδείνωσαν τα πράγματα, ειδικά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ένας ηλεκτρικός κόμβος που συνδέει τη χώρα με τη Γαλλία και μέσω του οποίου εισάγεται το 6% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, πήρε φωτιά. Η μισή δυναμικότητα μπορεί να ξαναέρθει σε λειτουργία άμεσα, αλλά η άλλη μισή θα πρέπει να περιμένει μέχρι την άνοιξη του 2022. Επιπλέον, τέσσερις βρετανικοί πυρηνικοί σταθμοί έκλεισαν για συντήρηση. Πρόκειται μόνο για έργα που διαρκούν μερικές εβδομάδες, αλλά γίνονται σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία.
Ένα φαινόμενο που θα διαρκέσει
Ωστόσο, το φαινόμενο αναμφίβολα δεν είναι προσωρινό. «Τίποτα σήμερα δε μας δίνει τη δυνατότητα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι οι θεμελιώδεις παράγοντες αύξησης των τιμών θα αποδυναμωθούν», δήλωσε στην οικονομική εφημερίδα Handelsblatt ο Κρίστιαν Ζάιφερτ, της Γερμανικής Ομοσπονδίας βιομηχανικής ενέργειας και των εταιρειών παραγωγής ενέργειας (VIK), της οποίας τα 300 μέλη είναι υπεύθυνα για το 80% της βιομηχανικής κατανάλωσης ενέργειας στη Γερμανία. «Υποστηρίζουμε το γεγονός ότι η τρέχουσα κατάσταση δεν πρόκειται να αλλάξει ριζικά και ότι είναι πιθανή περαιτέρω αύξηση των τιμών. Αυτό αφορά τόσο το ρεύμα όσο και το φυσικό αέριο». Το ένα τρίτο της κατανάλωσης αερίου στη Γερμανία χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία, ιδιαίτερα στον κλάδο των χημικών και τη μεταλλουργία.
Η Ευρώπη, η οποία εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου της, βρίσκεται σε ασυνήθιστα χαμηλά αποθέματα για αυτήν την περίοδο του έτους: τον Σεπτέμβριο, τα αποθέματα είναι συνήθως περίπου στο 83% της μέγιστης χωρητικότητας. Φέτος, είναι στο 72%, σύμφωνα με έκθεση της ιαπωνικής τράπεζας Nomura. Ο χειμώνας αναμένεται να είναι περίπλοκος.
Στη Γερμανία, οι αυξανόμενες τιμές ενέργειας έχουν προκαλέσει διαμάχη σχετικά με την παροχή οικονομικής βοήθειας για ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια, στο πλαίσιο της οικολογικής μετάβασης. Ένας από τους λόγους για τους οποίους η γερμανική ηλεκτρική ενέργεια είναι τόσο ακριβή είναι το σύστημα χρηματοδότησης καθαρής ενέργειας, το οποίο ευθύνεται για περισσότερο από το ήμισυ της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό το χειμώνα, η τιμή του φυσικού αερίου θα προστεθεί στην προγραμματισμένη αύξηση του φόρου CO2, από 25 σε 30 λεπτά ανά τόνο. Προς το παρόν, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν έχει αντιδράσει.
Μια αγορά άνθρακα υπό πίεση
Πέρα από την περίπτωση της Γερμανίας, η ευρωπαϊκή αγορά άνθρακα, η οποία καθιστά δυνατή την αγορά δικαιωμάτων ρύπανσης, βρίσκεται υπό πίεση. Τώρα φτάνει τα 61 ευρώ ανά τόνο, διπλασιασθείσα σε έξι μήνες. Ο στόχος που επιδιώκει αυτή η πολιτική είναι να γίνει πιο ακριβή η ρυπογόνα παραγωγή ώστε να ενθαρρυνθούν οι παραγωγοί να κινηθούν προς καθαρότερες τεχνολογίες. Στο μεταξύ όμως προκύπτει ένα κόστος, το οποίο ακόμη και ο Φρανς Τίμερμανς, επίτροπος της ΕΕ για το κλίμα, αναγνωρίζει: «Περίπου το ένα πέμπτο της αύξησης των τιμών [ηλεκτρικής ενέργειας] μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση της τιμής του CO2». Προσθέτει, ανησυχώντας: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αντιτάξουμε το κοινωνικό αίσθημα στο κλίμα».
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η Ισπανίδα υπουργός Οικολογικής Μετάβασης, Τερέζα Ριμπέρα: «Η τρέχουσα κρίση αποτελεί απειλή για πρωτοβουλίες μείωσης των εκπομπών άνθρακα. Τα τρέχοντα επίπεδα τιμών και η αστάθεια τους είναι πολιτικά μη βιώσιμα. Αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο για τις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά και για ολόκληρο το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο που χάνει την αξιοπιστία του». Σύμφωνα με αυτήν, «η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης είναι ασυμβίβαστη με το σημερινό επίπεδο έκθεσης σε διακυμάνσεις στις διεθνείς αγορές ενέργειας».
Στην άλλη άκρη του πολιτικού φάσματος, στην Ιταλία, ο Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος δυσκολεύεται στις δημοσκοπήσεις, προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την τρέχουσα κρίση ως επιχείρημα για να επικαλεστεί τη δημιουργία νέων πυρηνικών σταθμών, ενώ το ζήτημα έχει λυθεί από το 2011, από ένα δημοψήφισμα λαϊκής πρωτοβουλίας που απέρριψε σαφώς αυτήν την προοπτική. «Η Ιταλία είναι το μόνο μέλος της G8 χωρίς πυρηνικούς σταθμούς και στην ΕΕ υπάρχουν 128 καθαροί και ασφαλείς σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής. (…) Ακόμη και η Σουηδία της Γκρέτα [Τούνμπεργκ] έχει οκτώ» , είπε, χωρίς να λάβει μεγάλη υποστήριξη στο πολιτικό πεδίο.
Πηγή: Le Monde
