Είδαμε πρόβα της παράστασης «Εντολή» που κάνει πρεμιέρα σήμερα και συνομιλήσαμε με τη σκηνοθέτρια Νάντια Δαλκυριάδου που μεταφέρει για πρώτη φορά στη σκηνή τις δραματικές μέρες του «Ανθρώπου με το γαρίφαλο».
«Στόν ὕπνο μου ἄκουσα κλειδιά. Τινάχτηκα καί φώναξα τόν Νίκο. “Ἐ ναί, ἔρχονται…” μοῦἀποκρίθηκε. Ὁ Νίκος ζήτησε νά μέ δεῖ. Ξέραμε πώς δέν ὑπῆρχε γιά μᾶς ἄλλη μέρα. Ὁ Καλούμενος ἦρθε κοντὰ μ’ ἀνοιχτό πουκάμισο. “Πάω καὶ γῶ!” μοῦ εἶπε. Ὁ Μπάτσης στάθηκε πιό πέρα. “Φρόντισε καί γιά τήν κόρη μου…” μέ παρεκάλεσε. “Ναί ἂν ζήσω”, τοῦ εἶπα. Ὁ Νίκος ἔγειρε κοντά μου. “Πρέπει νά ζήσεις” μου εἶπε, “πρέπει…”».
Το παραπάνω απόσπασμα είναι μέρος του γράμματος που απέστειλε η Ελλη Παππά στον γιο της Νίκο έτσι ώστε μεγαλώνοντας να μάθαινε τι συνέβη την τελευταία νύχτα πριν από την εκτέλεση του πατέρα του, Νίκου Μπελογιάννη. Το γράμμα δημοσιεύεται από την αδερφή της, Διδώ Σωτηρίου, στο βιβλίο της «Εντολή».
«Θέλαμε και εμείς να ζήσουμε»
«Και εμείς θέλαμε να μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιά και να έχουμε λουλούδια στα μπαλκόνια μας. Να μη μας φωνάζουν με ψεύτικα ονόματα και να μην ασχολούμαστε μόνο με μανιφέστα, αλλά έπρεπε πρώτα να τελειώνουμε με αυτό τον κόσμο».
Αυτά τα λόγια άκουσα κατεβαίνοντας τα σκαλιά του χώρου όπου γινόταν η πρόβα της παράστασης «Εντολή» της Διδώς Σωτηρίου σε σκηνοθεσία Νάντιας Δαλκυριάδου. Είναι η σκηνή όπου η Ελλη Παππά εξομολογείται στην αδερφή της Διδώ Σωτηρίου τον έρωτά της για ένα νέο που μέχρι τότε δεν τολμούσε να αποκαλύψει το όνομά του. Ηταν λίγο πριν από την πρώτη σύλληψή τους τον Δεκέμβριο του 1950. Οι ηθοποιοί Ξένια Αλεξίου, Ειρήνη Αμπουμόγλι, Αρης Μπαταγιάννης, Σταύρος Μόσχης, Δώρα Χάγιου, Ηρα Ρόκου και Δημήτρης Χατζημιχαηλίδης ζωντανεύουν επί σκηνής τα γεγονότα της σύλληψης, την καταδίκη και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, του Νίκου Καλουμένου, του Δημήτρη Μπάτση και του Ηλία Αργυριάδη με την κατηγορία της κατασκοπείας.
Κάθε λέξη που βγαίνει από το στόμα των ηθοποιών είναι ηλεκτρισμένη γιατί φέρει το βάρος των ανθρώπων που έζησαν σε μια εποχή σκοτεινή. Μια εποχή που ακόμη και σήμερα κρύβει φαντάσματα πίσω από τις ένδοξες στιγμές της και η Ιστορία ακόμη δεν έχει φανερώσει όλα τα μυστικά της.
«Μια γενιά που νίκησε την ήττα της»
Τον Ιούνιο του 1950 ένας άντρας με το ψευδώνυμο «Ερρίκος Πανόζ» έρχεται κρυφά στην Ελλάδα από την Αργεντινή με σκοπό να ανασυγκροτήσει τις οργανώσεις του ΚΚΕ, που σύμφωνα με τον ν. 509/1947 είχε κηρυχθεί παράνομο. Το πραγματικό όνομα του Ερρίκου Πανόζ ήταν Νίκος Μπελογιάννης ή, όπως τον έμαθαν οι επόμενες γενιές, ο «Ανθρωπος με το γαρίφαλο».
Η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του αποφασίστηκε στη δεύτερη δίκη, τον Φεβρουάριο του 1952. Ακόμη και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί ποιος έδωσε την εντολή για την εκτέλεσή τους. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι παρά τις πιέσεις της διεθνούς κοινότητας, με τον Ζαν -Πολ Σαρτρ, τον Πάμπλο Πικάσο, τον Ζαν Κοκτώ, τον Τσάρλι Τσάπλιν κ.ά. να ζητούν να δοθεί χάρη στον Μπελογιάννη, ο μετεμφυλιακός κρατικός μηχανισμός κρατούσε ένα από τα πιο σημαντικά στελέχη του κόμματος και είχε την ευκαιρία να το βγάλει από τη μέση. Αλλωστε μέλος του συνωμοτικού ακροδεξιού ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) στο στράτευμα ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο σκληρός δικαστής του έκτακτου στρατοδικείου που καταδίκασε τον Μπελογιάννη. Στις 30 Μαρτίου 1952, ημέρα Κυριακή και ώρα 4.10 τα ξημερώματα, ο Νίκος Μπελογιάννης μαζί με τους συντρόφους του εκτελέστηκαν διά τυφεκισμού. Εκτελέσεις την Κυριακή δεν έκαναν ούτε οι ναζί στην Κατοχή.
Για τη σκηνοθέτρια Νάντια Δαλκυριάδου έχει σημασία να ειπωθεί η ιστορία του Νίκου Μπελογιάννη σήμερα στο θέατρο. Για την ίδια ο Μπελογιάννης συμβολίζει «μια γενιά που νίκησε την ήττα της». Οπως λέει: «Κάθε φορά που αυτός ο κόσμος γίνεται λίγο πιο άγριος σκεφτόμαστε τους ήρωες. Μόνο που οι επαναστάσεις δεν γίνονται με ανάθεση. Ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος που ήθελε να ζήσει όμορφη ζωή μακριά από φυλακές και εξορίες. Μια ζωή χωρίς να πρέπει να κρύβεται και να έχει ψεύτικο όνομα. Εκανε μια επιλογή και δεν κρύφτηκε πίσω από αυτήν. Δεν επέλεξε να γίνει ήρωας. Επέλεξε να ζήσει ελεύθερος κι αυτό έχει τίμημα. Ακόμη και μπροστά στον θάνατό του εκείνος γελούσε γιατί ήξερε πως είχε νικήσει».
Ο Κωστής, η Αννα, η Κατερίνα και ο «θείος»
Υπάρχει μια σκηνή στην παράσταση που μου θύμισε ένα πλάνο από τον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, όταν οι ήρωες χορεύουν στο κέντρο διασκέδασης. Τα Χριστούγεννα του 1950, κι ενώ η Ελλη Παππά ήταν έγκυος, ο κόσμος γλεντούσε χορεύοντας τσάρλεστον περιμένοντας τη νέα χρονιά. Η Αννα (Ελλη Παππά) ψάχνει με την Κατερίνα (Διδώ Σωτηρίου) τον Κωστή (Νίκος Μπελογιάννης) που μόλις έχει συλληφθεί. Η οργάνωση έχει φυγαδεύσει τον «θείο» (Νίκος Πλουμπίδης) και περιμένουν εντολές. Επειτα από λίγο συλλαμβάνεται και η Ελλη Παππά.
Για τον επίλογο θα κρατήσω την τελευταία παράγραφο από την απολογία του Νίκου Μπελογιάννη όπως καταγράφηκε στα πρακτικά της δίκης στο Α΄ Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών και περιέχεται στο βιβλίο του Τάσου Βουρνά «Υπόθεση Μπελογιάννη»: «Αγαπάμε την Ελλάδα και τον λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για τον σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα δικάζετε την Ελλάδα. Δεν έχω τίποτε άλλο να προσθέσω».
INFO
Θέατρο Νους. Πρεμιέρα 2 Νοεμβρίου