Η σπουδαία τραγουδίστρια Ελευθερία Αρβανιτάκη μιλάει για τις μεγάλες φωνές του παρελθόντος, το ρεμπέτικο και το λαϊκό τραγούδι, τη σχέση της με το κοινό, αλλά και για όσα σκέφτεται για τη σημερινή Αριστερά.
Το 1984 ο πρώτος προσωπικός δίσκος της Ελευθερίας Αρβανιτάκη απεικόνιζε την ίδια στο εξώφυλλο καθισμένη στον οντά της. Το 2024, σαράντα χρόνια μετά, ένα νέο άλμπουμ με παρεμφερές ρεπερτόριο, ρεμπέτικα τραγούδια, έχει ένα υπέροχο εικαστικό του Γιώργου Χατζημιχάλη στο εξώφυλλο. Οι εποχές αλλάζουν, μα η Αρβανιτάκη ανέκαθεν ένιωθε την ανάγκη να επιστρέψει σε εκείνη την «πιο ανέμελη περίοδο» της ζωής της, όπως δηλώνει. Το «Και σήμερα και αύριο και τώρα» είναι ένα κλείσιμο του ματιού της στην πιο γόνιμη καλλιτεχνική της περίοδο, τότε που ξεκινούσε το μεγάλο ταξίδι της στην ελληνική μουσική, μέσα όμως από τον ακουστικό ήχο εκείνων των χρόνων και μακριά από προσμείξεις με άλλα είδη και ενορχηστρωτικά τεχνάσματα. Με λίγα λόγια είναι ένα άλμπουμ χειροποίητο, αν και ψηφιακό, που πολλοί φαν της θα περίμεναν να έχει βγει εδώ και αρκετά χρόνια.
Αυτό το ρεπερτόριο της Μαρίκας Νίνου είναι για σας μια επιστροφή στις ρίζες;
Είναι, αφού πάντα συγκινούμαι όταν ακούω τραγούδια από εκείνη την περίοδο με την Οπισθοδρομική Κομπανία. Ηταν η πιο ανέμελη και η πιο τρελή περίοδος της ζωής μου, που πάντα θα επανέρχομαι με πολλή αγάπη. Συνήθως όποτε τραγουδάω στο εξωτερικό λέω τέτοια τραγούδια, αλλά και όχι μόνο.
Επειδή ψαχνόσασταν ανέκαθεν με τον ήχο σας, αυτή η δουλειά παραπέμπει όντως σε φόρο τιμής στο ρεμπέτικο.
Ακριβώς έτσι. Δεν ήθελα να πειραματιστώ ηχητικά και να πειραχτούν τα κομμάτια. Δεν τους πάει κιόλας αυτό. Εχω ακούσει πολλές μοντέρνες διασκευές, αλλά θα ξεχώριζα μόνο αυτό που έκαναν οι Imam Baildi. Τα συγκεκριμένα τραγούδια που διάλεξα δεν έπαιρναν πείραγμα, δεδομένου ότι ο παλιός ήχος εξακολουθεί να με συγκινεί. Επαιξαν σπουδαίοι μουσικοί μέσα.
Τι είναι αυτό που θα κάνει ελκυστικό το ρεμπέτικο στους νέους που έχουν άλλες προσλαμβάνουσες;
Πραγματικά δεν ξέρω τι αντίκτυπο μπορεί να έχει σε κάποιους που δεν έχουν επαφή μ’ αυτό τον ήχο. Δεν το σκέφτηκα κιόλας, αφού μ’ ενδιέφερε να κάνω αυτό και η εταιρεία ήταν σύμφωνη. Εχω μεγάλη ελευθερία στην Panik να μπορώ να κάνω ό,τι θέλω. Υπάρχουν κάποιοι νέοι όμως οι οποίοι ασχολούνται με την παραδοσιακή και λαϊκή μουσική. Πολλοί φτιάχνουν κομπανίες κι εδώ έπαιξαν μεγάλο ρόλο τα Μουσικά Σχολεία. Ο Θωμάς Κωνσταντίνου είναι επίσης παιδί των Μουσικών Σχολείων. Μοιάζει σαν να έχει επιστρέψει το είδος αυτό στη νεολαία. Χωρίς το «πίσω» δεν υπάρχει το «μπροστά». Με τον Θωμά έχουμε κάνει πολλά πράγματα μαζί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εχουμε κοινή αισθητική και να φανταστείτε πως αυτό που ακούτε γράφτηκε με όλους μας μαζί στο στούντιο, λίγο αλά παλαιά. Τις δεύτερες φωνές τις κάνει εκείνος. Ενας άλλος βασικός συντελεστής ήταν η Ρουμάνη, που βρήκε τον τίτλο «Και σήμερα και αύριο και τώρα». Επίσης, ο ηχολήπτης μας, ο Νίκος Κόλλιας, που ήταν φανατικός υπέρ της συγκεκριμένης δουλειάς, όπως και ο Γιώργος Χατζημιχάλης που φιλοτέχνησε το υπέροχο εξώφυλλο.
Από τον πρώτο δίσκο του 1984, που ποζάρετε σαν να είστε καθισμένη στον οντά σας, μέχρι σήμερα τι έχει αλλάξει για εσάς;
Η τεράστια αλλαγή ήταν που έφυγα από μια ομάδα και μπήκα σε μια μοναχική πορεία. Αυτό σήμαινε άλλον τρόπο δουλειάς, πολλή δουλειά, πολλές κουβέντες και πολλές συναντήσεις με στιχουργούς και συνθέτες. Η δουλειά εκατονταπλασιάστηκε απ’ την περίοδο της Οπισθοδρομικής, που εκεί το βάρος όλο έπεφτε στον Αγγελο Σφακιανάκη, τον τότε «αρχηγό» της μπάντας. Οι συναντήσεις με τους άλλους είναι πιο σημαντικές κι απ’ το ρεπερτόριο καθαυτό καμιά φορά, το πώς θα δέσεις μαζί τους.
Υπήρξατε και παραμένετε μια σταρ του ελληνικού τραγουδιού. Πώς το βλέπετε αυτό;
Μπήκα στο star system με τους δικούς μου όρους. Ομολογώ ότι με εμπιστεύτηκαν και με βοήθησαν, κάνοντας ό,τι ήθελα όλα αυτά τα χρόνια που υπάρχω στη μουσική, κάτι που από μόνο του ήταν πολύ απελευθερωτικό. Είχα και την εύνοια των δισκογραφικών εταιρειών. Αλλα χρόνια εκείνα…
Σήμερα, λόγου χάρη, έχουμε ένα νέο άλμπουμ σας που δεν είναι «απτό», το ακούμε μόνο από τις ψηφιακές πλατφόρμες.
Ναι, δεν υπάρχει καν το CD πλέον, θα υπάρχει όμως το βινύλιο. Ημουν εξαρχής αρνητική στο να μπουν δικά μου κομμάτια σε premium CD, βλέποντας το όλο πράγμα να φθίνει. Η μετάβαση ήταν πολύ γρήγορη στις πλατφόρμες του διαδικτύου κι έτσι ήρθε η κρίση της δισκογραφίας. Τώρα πια κάνεις έναν δίσκο και τον ανεβάζεις κατευθείαν στις πλατφόρμες και ο κόσμος ακούει από εκεί. Εσύ μετράς τα κλικ που θα κάνει. Είναι μια νέα εποχή παγκοσμίως.
Αποφεύγετε τις φωτογραφίσεις πλέον, τα εξώφυλλα κ.λπ. Μοιάζει να μη θέλετε την έκθεση όσο μεγαλώνετε.
Ισχύει. Δεν είμαι πολύ χαρούμενη όποτε κάνω φωτογραφίσεις ή βιντεοκλίπ, να σας πω την αλήθεια. Και από παλιά, αλλά τώρα χειροτέρεψε όλο αυτό (γέλια). Δεν το ’χα ποτέ με τον φακό… Εξασφαλίζω την ηρεμία μου και αποδιώχνω τη φυσική μου αμηχανία μπροστά του. Δεν έχει να κάνει με την εμπειρία, αλλά με το πώς είσαι ψυχικά. Δεν μου δίνει πια τη χαρά που μου έδινε.
Η εποχή η ίδια δεν δίνει χαρά αν το γενικεύσουμε.
Εχετε δίκιο. Ειδικά ολόκληρη η δεκαετία του 1980 ήταν ένα πάρτι. Ακολούθησε η συρρίκνωση μέχρι σήμερα που παίζεις δύο φορές την εβδομάδα εκεί που εγώ είχα μόνο ρεπό τις Δευτέρες.
Ποια πιστεύετε ότι ήταν η ιδιαιτερότητα της Μαρίκας Νίνου στο λαϊκό τραγούδι;
Ενας φίλος που έφευγε για τον στρατό μού άφησε ν’ ακούσω μπομπίνες με όλο το ρεμπέτικο. Με γοήτευσε η Νίνου με τη χροιά της και με την περιοχή της φωνής της που τραγουδούσε και που ταίριαζε με τη δική μου. Είχε τρομερή δυναμική και «πάτησα» πάνω της, γι’ αυτό και τη θεωρώ δασκάλα μου. Ακουγα και τις άλλες, τη Χασκίλ και τη Γεωργακοπούλου, αλλά νομίζω πως η δυναμική της Νίνου με τις παύσεις και τις ανάσες της με γοήτευσε.
Τραγουδάτε σε παρέα άμα έρθετε στο κέφι;
Οχι πια. Αυτό γινόταν στο παρελθόν, στα 80s που σας έλεγα. Και σήμερα υπάρχουν παρέες που παίζουν σε ουζερί και ταβερνάκια, τότε όμως πηγαίναμε όλοι και παίζαμε με κιθάρες και μπουζουκάκια. Δεν μου ζητάνε κιόλας να τραγουδήσω, αλλά και να μου το ζητούσαν δεν θα το ’κανα.
Παρότι δεν είστε απόμακρη απ’ τον κόσμο.
Εχω μεγάλο σεβασμό στον κόσμο. Αν γίνεσαι κάτι στην τέχνη σου, το χρωστάς σ’ ένα κοινό που σε σέβεται και σ’ αγαπάει και οφείλεις να κάνεις το ίδιο. Να πω όμως και ότι δεν πρόκειται να κάνω συναυλίες με αφορμή το άλμπουμ αυτό, αφού προέχει η συνεργασία με τον Φραγκούλη. Ισως εντάξω ένα τραγούδι στο πρόγραμμα, αλλά μέχρι εκεί. Το έκανα για να καταθέσω ένα ντοκουμέντο από εκείνη την περίοδο περισσότερο.
Νιώθετε πως το λαϊκό τραγούδι είναι και λίγο ξέφραγο αμπέλι;
Νομίζω ότι θα βρεις ωραία τραγούδια σε λαϊκούς πιο εμπορικούς καλλιτέχνες. Κάποιοι απ’ αυτούς έχουν προσεγμένη δισκογραφία. Αντιθέτως, πιστεύω πως η δική μας πλευρά, το «έντεχνο», βιώνει μια περίοδο δύσκολη. Δεν ξέρω πότε θα βγει απ’ αυτήν, αλλά οι περισσότεροι παραγωγοί στρέφονται πλέον στους εμπορικούς καλλιτέχνες.
Και ποια είναι τα όρια μεταξύ εμπορικού και ποιοτικού τραγουδιού;
Δεν ξέρω… Ξέρετε εσείς;
Ο στίχος θα έλεγα.
Και ο ήχος. Συμφωνούμε όμως. Ακόμη μου στέλνουν τραγούδια που τα ακούω κατά ένα 80%. Νομίζω, ας πούμε, πως ένας δίσκος σαν τα «Τραγούδια για τους μήνες» από το 1996 δεν θα είχε την ίδια αποδοχή σήμερα. Ηταν μια εποχή που το δύσκολο, το πιο λόγιο τραγούδι, είχε κοινό. Κάτι που δεν βλέπω να υπάρχει πια.
Γι’ αυτό και το «Γρήγορα η ώρα πέρασε» που κάνατε με τον Νίκο Ξυδάκη ήταν η τελευταία αναλαμπή αυτού που λέτε.
Ετσι είναι, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά εμένα. Δεν ξέρω αν είμαι καλή στους ελιγμούς, πάντως ξέρω σε ποιο δρόμο ήθελα πάντα να κινούμαι. Από ένστικτο, βασικά όμως από την απόφαση που παίρνω κάθε φορά. Φαίνεται στη δισκογραφία μου, νομίζω, ποια ήταν η κατεύθυνσή μου και από πολύ νωρίς. Εκτός από τα ρεμπέτικα και τα παραδοσιακά, άκουγα Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο και Λοΐζο μαζί με αγαπημένα ξένα ακούσματα σαν την Τζόαν Μπαέζ. Ηξερα προς τα πού να πάω.
Πότε θα ξεκινήσουν οι παραστάσεις με τον Μάριο Φραγκούλη;
Μες στον Φλεβάρη λέμε να ξεκινήσουμε. Ηταν δική μου σκέψη να παίξουμε παρέα, έχοντας κλείσει έναν κύκλο πετυχημένων παραστάσεων με την Ελεωνόρα Ζουγανέλη. Το πιο σημαντικό είναι να έχεις χημεία σ’ ένα σχήμα με τον συνάδελφό σου. Με τον Μάριο τώρα έχουμε χημεία κι είναι ένας άνθρωπος που μ’ έχει βοηθήσει πάρα πολύ. Οταν θα έκανα τη συναυλία στο Κάρνεγκι Χολ, είχα πάει με μια τρομερή ίωση, την Η1Ν1. Ημουν χάλια… Εγινε μια δεξίωση με αφορμή τη συναυλία και ο Μάριος, που βρισκόταν στη Νέα Υόρκη, είχε έρθει κι εκείνος. Μου έδωσε ένα χάπι και ο βήχας μού κόπηκε μαχαίρι, ενώ με πήγε και στον εκεί γιατρό του. Του το χρωστάω!
Τι κάνατε όταν δεν ταιριάζατε σε σχήμα με συνάδελφό σας;
Δεν έχει συμβεί, ευτυχώς. Δυστυχία μεγάλη θα ήταν. Εγώ με όσους συνεργάστηκα είχα άψογη συνεργασία, με χιούμορ μεταξύ μας και πολύ δόσιμο. Είναι κάτι που το καταλαβαίνεις από τις πρόβες.
Ξεχωρίζετε κάποιες νέες φωνές; Η «Ερατώ», στην οποία ανήκετε, πρόσφατα έδωσε χορηγίες σε νέους τραγουδιστές για πρώτη φορά.
Ωραία πρωτοβουλία ήταν αυτή. Μου αρέσουν η Καραπατάκη και η Ζαμάνη. Είναι πολύ αυθεντική η Ματούλα. Υπάρχουν πολλοί καλοί νέοι τραγουδιστές, αλλά βλέπεις πως δεν το «περνάνε» το τραγούδι στον κόσμο. Λείπει το «αστέρι», που λέμε. Αυτό το «αστέρι» ή το ’χεις ή δεν το ’χεις, δεν διδάσκεται. Είναι επίσης αυτό που λένε πως αλλάζεις όταν βγαίνεις στη σκηνή. Οι καλλιτέχνες που αγαπιούνται απ’ τον κόσμο συνήθως λάμπουν πάνω στη σκηνή, εκεί που άλλοι βγαίνουν και δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα. Είναι θέμα «duende». Μου έχει συμβεί το εξής. Είμαι στην Ισπανία και ο διοργανωτής των συναυλιών μάς πάει να δούμε ένα πρόγραμμα με φλαμένκο. Δύο χορεύτριες κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Η μία λάμπει και η άλλη δεν υπάρχει. Εγώ πάντα έψαχνα καλές φωνές που θα είχα κοντά μου. Θυμάμαι τον Κότσιρα στα ξεκινήματά του, που τον είχα πάρει σε περιοδεία με τον Αλκίνοο. Μου είχε φέρει μια κασέτα με τραγούδια του στο σπίτι και αμέσως τον ξεχώρισα. Να, ο Γιάννης είχε «αστέρι», αυτό που λέγαμε.
Σας φοβίζει η τεχνητή νοημοσύνη; Η Λένα Πλάτωνος δήλωσε με μια εσχατολογική ματιά πως θα σημάνει ενδεχομένως το τέλος του πολιτισμού.
Χρειάζεται επαγρύπνηση και δεν ξέρω πού θα οδηγηθούμε. Με τρομάζει, αλλά δεν θέλω να πιστεύω πως θα φτάσουμε στο τέλος του πολιτισμού. Είμαι πιο αισιόδοξη. Οι προσωπικότητες κάποιων μεγάλων καλλιτεχνών δεν μπορούν να αφανιστούν ξαφνικά. Αν πάντως κυκλοφορήσει κάτι δικό μου, που δεν θα ’ναι δικό μου, θα κάνω ασφαλιστικά μέτρα και δεν θα το επιτρέψω.
Είστε πολιτικοποιημένη, είναι γνωστό αυτό. Πώς βλέπετε τη διάσπαση της Αριστεράς;
Δεν νομίζω δυστυχώς πως θα έχουμε συσπείρωση των προοδευτικών δυνάμεων. Υπάρχουν μεγάλες αντιπαραθέσεις μεταξύ τους. Γυρνάμε στο δίπολο ΝΔ – ΠΑΣΟΚ, αυτό βλέπω. Ακόμη κι αυτό το δίπολο όμως έχει μεταλλαχθεί, αφού μοιάζει σε πολλά σημεία. Η διάλυση του ΣΥΡΙΖΑ είναι μεγάλο θέμα και τα κόμματα που θα προκύψουν θα ’ναι της τάξης του 3%. Εγώ δεν νιώθω αποπροσανατολισμένη πολιτικά, αφού μια ζωή ανήκα στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς.
Θα πάτε κάπου διακοπές στις γιορτές;
Περνάω πάντα εδώ τα Χριστούγεννα. Μου αρέσει η Αθήνα και είναι αφορμή για να μαζευτεί όλη η οικογένεια και να έχουμε τραπεζώματα. Θα δώσω μια ευχή για τις γιορτές: ένα πράγμα που μισώ είναι ο φανατισμός και ένα πράγμα που αγαπώ είναι η γενναιοδωρία. Εύχομαι, λοιπόν, γενναιοδωρία και γενναιοψυχία.
