Είναι αυτή η εποχή κάθε χρόνο που αναζητάµε µια νέα τοπογραφία, σηµεία και ανάγλυφα του χάρτη ικανά να µας δώσουν χαρά, ευτυχία, ενθουσιασµό, να φιλοξενήσουν πράξεις µας και αισθήµατα πολλαπλασιάζοντας και µετουσιώνοντάς τα από πνευµατικά σε ενσώµατα και vice versa.
Υπάρχουν τέτοιοι τόποι; Εχουν γεωγραφικό µήκος και πλάτος; Ή είναι µόνο οι παραλίες και οι ταβέρνες σηµεία καλοκαιρινού ενδιαφέροντος; Βεβαίως και υπάρχουν.
Για µένα είναι αυτή η εποχή κάθε χρόνο που επιβεβαιώνεται η αγάπη µου για την Αρχαία Ελεύθερνα. Την επισκέπτοµαι πολλά χρόνια (πρώτη φορά, νοµίζω, το 2011), µε την ίδια ή διαφορετική παρέα, µε το µικρό παιδί µου, µόνη, µε φίλους, κάθε φορά µε ένα νέο σχέδιο, ψάχνοντας µια άλλη εκδοχή, έχοντας µια νέα προσδοκία: να γνωρίσω τον συγκλονιστικό αυτό τόπο που κατοικείται, ακµάζει, πεθαίνει και ανασταίνεται από την Εποχή του Χαλκού έως τον 12ο αι. µ.Χ., τον τόπο που συνδέει την Κρήτη µε τον Οµηρο, τον Οµηρο µε την Ιστορία, τους προϊστορικούς χρόνους µε τους ιστορικούς και όλα αυτά µεταξύ άλλων µέσα από το φρικώδες νήµα της ανθρωποθυσίας, βασικό θέµα αυτού του κειµένου.
Τον χώρο ανασκάπτει από το 1984 το Πανεπιστήµιο Κρήτης (οι αρχαιολόγοι Θέµελης, Καλπαζής, Σταµπολίδης) και τα ευρήµατα είναι πολλά και σπουδαία, τόσο που το 2016 δηµιουργήθηκε από τον νυν διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης Νίκο Σταµπολίδη το οµώνυµο µουσείο, το πρώτο µουσείο της Κρήτης µε αποκλειστική αναφορά σε έναν αρχαιολογικό τόπο. Η Ελεύθερνα βρίσκεται περίπου 30 χιλιόµετρα νοτιοανατολικά του Ρεθύµνου, στον Ψηλορείτη, και το φυσικό της περιβάλλον είναι ανταγωνιστικό του αρχαιολογικού, τα δύο µαζί δε δηµιουργούν ένα από τα πιο ελκυστικά κρητικά τοπόσηµα.
Ο Νίκος Σταµπολίδης, που ανέσκαψε και το «αποτεφρωτήριο» της πόλης (Ορθή Πέτρα), ήταν ο επιστήµονας που ερµήνευσε και άνοιξε τη συζήτηση για την «οµηρική Κρήτη», υπό την έννοια της αρχαιολογικής απόδειξης της ύπαρξης και της αλήθειας ενός ολόκληρου κόσµου που κρύβεται ακόµη στην αχλή του µύθου.
Γίνονταν λοιπόν ανθρωποθυσίες στον ελλαδικό χώρο; Ναι, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις, αρχαιολογικά ευρήµατα που εκτίθενται στο Μουσείο Αρχαιολογικού Χώρου Ελεύθερνας, κατάλοιπα στο νεκροταφείο της πόλης, που σε καθιστούν µάρτυρα του µεγαλύτερου ταµπού της ανθρωπότητας –και του ελληνικού κόσµου– από τα τρίσβαθα της ιστορίας του. Εως και τους ύστερους γεωµετρικούς και αρχαϊκούς χρόνους µπορεί να µαρτυρηθεί µια αρχαιολογική επιβεβαίωση του συγκλονιστικού γεγονότος της ραψωδίας Ψ της «Ιλιάδας» κι ας έχει σβηστεί από την πολιτισµική µας κουλτούρα η ανθρωποθυσία ως τελετουργικό ή εκδικητικό συµβάν. Οι οµηρικοί στίχοι που αναφέρονται στη θυσία δώδεκα Τρώων, οι οποίοι φονεύονται για να συνοδεύσουν την ταφική πυρά του Πάτροκλου, µιλούν κατ’ αναλογία και για την ταφική πυρά της νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας: ένας τριαντάχρονος πολεµιστής του τέλους του 8ου αιώνα καίγεται τελετουργικά, πάνοπλος µε τα αρµόζοντα κτερίσµατα, µόνο που στη διαβατήρια τελετή του θανάτου του συνοδεύεται από έναν αποκεφαλισµένο άντρα. Καψαλισµένα ίχνη του κρανίου του άντρα αυτού βρέθηκαν στα πόδια του επιφανούς πολεµιστή, µαρτυρώντας τη συγχρονία των γεγονότων και ερµηνευµένα από τον καθηγητή Σταµπολίδη αποτελούν «τελετουργική εκδίκηση», µέρος του δικαίου του πολέµου που επιβεβαιώνει και τον Οµηρο.
Αν και προκαλεί αίσθηση η απουσία της ανθρωποθυσίας της Ιφιγένειας στην «Ιλιάδα», η θυσία των δώδεκα Τρώων στην πυρά του Πάτροκλου υποδεικνύει την ύπαρξη τέτοιων πρακτικών που επιβίωσαν µυθικά και στον λαϊκό κόσµο έως τον 17ο αιώνα µ.Χ.: το Γεφύρι της Αρτας χρειαζόταν ανθρώπινο αίµα (της γυναίκας του πρωτοµάστορα). Στον κόσµο της νεωτερικότητας, το 1944, ένας νέος από τα Ανώγεια εκτελείται από γερµανικό απόσπασµα και οι σύντροφοί του πιάνουν τον αρχηγό του αποσπάσµατος και τον αποκεφαλίζουν πάνω στον τάφο του αγαπηµένου τους προσώπου. «Αυτό εύρηκες και συ» λέει ο 70χρονος τότε κάτοικος της περιοχής Ν. Τζανιδάκης στον Ν. Σταµπολίδη όταν µαθαίνει για την ανακάλυψη. Συµφώνησε!
Η Ελεωνόρα Ορφανίδου είναι δημοσιογράφος – επικεφαλής του πολιτιστικού τομέα Αθήνα 9.84 FM.
