Το όνομα του Σπύρου Σκούρα έχει μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου με φωτεινά γράμματα. Είναι ο άνθρωπος που κάνοντας μια τολμηρή κίνηση στις αρχές της δεκαετίας του ’50 εισήγαγε το σινεμασκόπ και συνέβαλε στο ξέπερασμα της κρίσης που έφερε η τηλεόραση.
Ερευνα Νίκος Θεοδοσίου, Σκηνοθέτης
Πρόεδρος της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής στον κόσμο, της 20th Century Fox, για είκοσι χρόνια, θεωρείται από τα πιο σημαντικά πρόσωπα στην ιστορία της βιομηχανίας του κινηματογράφου. Εχει στο ενεργητικό του μερικές από τις μεγαλύτερες χολιγουντιανές παραγωγές που παγίωσαν την παγκόσμια κυριαρχία του αμερικανικού σινεμά.
Ο βοσκός που έζησε το αμερικανικό όνειρο
Από ελληνικής πλευράς θεωρείται μεγάλος ευεργέτης, αφού την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου ηγήθηκε της φιλανθρωπικής οργάνωσης Greek War Relief Association προσφέροντας ουσιαστική επισιτιστική βοήθεια στην κατοχική Ελλάδα. Κουβαλώντας πάντα τον μύθο του φτωχού βοσκόπουλου που ξεκίνησε ως μετανάστης από το Σκουροχώρι της Ηλείας μαζί με τα αδέρφια του Τσαρλς (1889-1954) και Τζορτζ (1896-1964) και κατάφερε να αποκτήσει τεράστια οικονομική και πολιτική ισχύ στον Νέο Κόσμο, ο Σπύρος Σκούρας (1893-1971) αποτελεί την «προσωποποίηση του αμερικανικού ονείρου» όπως λέει ο Γκρέγκορι Πάπας, ιδρυτής του Greek America Foundation.
Μια τυχαία αναφορά του τραπεζίτη Διονύση Κοτσώνη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο «Το ταξίδι – Από τον Πύργο στη Fed και από τη Wall Street στην ίδρυση της Eurobank» (2013) ήρθε να ταράξει τα νερά και να τα θολώσει αρκετά. «Κάποτε το 1945 ο Γιώργος Σκούρας και λίγο αργότερα ο Σπύρος Σκούρας επισκέφτηκαν τη γενέτειρά τους, το Σκουροχώρι, ντυμένοι Αμερικανοί αξιωματικοί. Εμαθα αργότερα ότι ήταν αξιωματούχοι του OSS (Office of Strategic Services – Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών) που ήταν πρόδρομος της CIA». Αυτή ήταν η αφορμή μιας αναζήτησης για τη διαφαινόμενη «δεύτερη ζωή» των ηρώων μας. Πολύτιμο υλικό πρόσφεραν τα αποχαρακτηρισμένα –αν και λογοκριμένα– απόρρητα έγγραφα του OSS, κάποια της CIA αλλά και του Foreign Office.
Οι τρεις αδερφοί Σκούρα πήγαν στις ΗΠΑ το 1911. Το 1914 άνοιξαν τον πρώτο τους κινηματογράφο. Σταδιακά πολλαπλασίασαν τις αίθουσες έως το 1928, όταν δέχτηκαν επίθεση από τα μεγάλα μονοπώλια. Σε αντίθεση με τον Αλέξανδρο Πανταζή, Ελληνοαμερικανό μεγιστάνα με το μεγαλύτερο δίκτυο θεάτρων στη δυτική ακτή, δέχτηκαν οικειοθελώς να πουλήσουν τις αίθουσές τους στη Warner Brothers με αντάλλαγμα διευθυντικές θέσεις σε αυτήν. Και ενώ ο Πανταζής συνετρίβη (όπως μπορείτε να διαβάσετε στο documentonews.gr), αυτοί μεγαλουργούσαν. Η Warner Brothers είχε μεγάλα κέρδη από τη λεηλασία της αλυσίδας των πολυτελών θεάτρων του. Το 1931 μετακινήθηκαν στην Paramount και το 1932 στη Fox. Το 1935 ο Σπύρος συνέβαλε στη συγχώνευση της Twentieth Century Pictures με τη Fox Film Corporation και έτσι δημιουργήθηκε η πανίσχυρη 20th Century Fox.
Ο κυνικός χορός των πρακτόρων
Οι αδερφοί Σκούρα δεν είχαν καλή σχέση με την ελληνική ομογένεια μέχρι που ξέσπασε ο πόλεμος του 1940. Τότε αποφάσισαν να επιβιβαστούν στο «όχημα» της φιλανθρωπικής οργάνωσης National Greek War Relief Association (Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη) που ανέλαβε εκστρατεία για βοήθεια στην κατοχική Ελλάδα. Ο Πήτερ Βουδούρης, παραγωγός του «Ξυπόλητου τάγματος» του Γκρεγκ Τάλας, αναφέρει ότι ο Σκούρας «ήταν πρακτικά άγνωστος στους Ελληνες» της Αμερικής. Γι’ αυτό τον λόγο υπήρξαν έντονες αντιδράσεις στην εκλογή του στην προεδρία της οργάνωσης. Ο Βουδούρης τούς έπεισε λέγοντας πως ήταν ο πιο κατάλληλος γιατί είχε επαφές στο Χόλιγουντ.
Η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη θα γίνει στη συνέχεια το βασικό όχημα δράσης των Αμερικανών πρακτόρων του OSS. Το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών, ως η ενοποιημένη κεντρική υπηρεσία πληροφοριών, ιδρύθηκε από τον Ουίλιαμ Ντόνοβαν το 1942, μόλις οι Ηνωμένες Πολιτείες μπήκαν στον πόλεμο. Σε αυτή την υπηρεσία ο Ντόνοβαν δημιούργησε ένα ειδικό τμήμα, το Foreign Nationalities Branch (FNB), για την παρακολούθηση των ξένων πολιτών στη χώρα. Στο ελληνικό τμήμα προσελήφθη ο Σπύρος Σκούρας ως «σύμβουλος» για τα ελληνοαμερικανικά και τα ελληνικά ζητήματα. Συμπτωματικά την ίδια χρονιά ο Σκούρας αναλαμβάνει το πόστο του πανίσχυρου διευθυντή της 20th Century Fox. Στον OSS διορίζεται, ύστερα από αίτησή του, και ο αδερφός του Γιώργος.
Καμπή στη μυστική δράση των αδερφών Σκούρα αποτελεί το τέλος του 1943, όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να παίξουν ενεργότερο ρόλο στις εξελίξεις στην Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο. Ο Γιώργος πηγαίνει στο Κάιρο, όπου βρισκόταν η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, και ο Σπύρος στο Λονδίνο για επαφές με τη βρετανική κυβέρνηση.
Τον Φεβρουάριο του 1944 στο Λονδίνο ο Σπύρος έχει συνομιλίες με τον υπουργό Εξωτερικών Αντονι Ιντεν· το βασικό θέμα με το οποίο καταπιάνονται δεν είναι η ήττα των Γερμανών αλλά ο ελληνικός Εμφύλιος! Στο Κάιρο ο Γιώργος πηγαίνει ως «επικεφαλής των επιχειρήσεων του OSS στη Μέση Ανατολή». Ως «συμφιλιωτής» όμως υποδαυλίζει γεγονότα! Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος είναι κατηγορηματικός: «Ο μεγαλοεπιχειρηματίας Ελληνοαμερικανός Σκούρας είχε φθάσει στο Κάιρο, αν και αγνοούσε απόλυτα τα ελληνικά πράγματα, με προκαταλήψεις. Θεωρούσε στραβά όλα όσα είχαν κάμει ως τότε οι “εξόριστες” ελληνικές κυβερνήσεις. Εκρινε, κατέκρινε, τάξερε όλα καλύτερα από μας, εκραύγαζε, δασκάλευε. Πριν εκδηλωθεί το μεγάλο στασιαστικό κίνημα του Απριλίου 1944, είχε επαφές –το πληροφορήθηκα εκ των υστέρων– με στοιχεία που το προκάλεσαν» («Τα Νέα», 5.12.1975).
Προτού ακόμη φύγουν οι Γερμανοί από την Ελλάδα ο Γιώργος εμφανίζεται στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές και μπαίνει μαζί με τους αντάρτες στην ελευθερωμένη Αθήνα. Εγκαθίσται στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία και από εκεί μαζί με τον αδερφό του Σπύρο παρακολουθούν τις μάχες των Δεκεμβριανών.
Από τον Γράμμο στον πόλεμο της Κορέας
Σε ένα ραπόρτο προς τον προϊστάμενό του στον OSS Ουίτνεϊ Σέπαρντσον ο Σπύρος καταγράφει λεπτομερώς όλες τις πολιτικές διεργασίες και τις ατέλειωτες συζητήσεις για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ που προηγήθηκαν των πολεμικών συγκρούσεων στην Αθήνα. Οι περισσότερες πληροφορίες του προέρχονται από τις επαφές του με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη του ΕΑΜ.
Τη διετία 1946-47 έχουμε διαρκή παρουσία των δύο αδερφών στην Ελλάδα για τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας αλλά και επαφές με τους πολιτικούς για την προώθηση των αμερικανικών θέσεων. Στο Αρχείο Βενιζέλου βρίσκονται πολλά γράμματα της αλληλογραφίας τους με τους Ελληνες αξιωματούχους.
Το 1948 ο Σπύρος Σκούρας επισκέπτεται τον Γράμμο και ξεναγείται στο μέτωπο από τον στρατηγό Βαν Φλιτ. «Η ξενάγηση του Σκούρα από τον τελευταίο στα πεδία των εχθροπραξιών στις αρχές του 1948 φαίνεται πως έγειρε την πλάστιγγα υπέρ της στρατιωτικής λύσης. Επιστρέφοντας στην Αμερική, ο Σκούρας ενημέρωσε τον πρόεδρο Τρούμαν συντασσόμενος πλήρως με τον Βαν Φλιτ» λέει ο βιογράφος του Ηλίας Χρυσοχοΐδης («Η Καθημερινή», 2.6.2013). Φαίνεται ότι εκείνη την περίοδο θεμελιώνεται και η φιλία του Σπύρου με τον Βαν Φλιτ καθώς τους βλέπουμε το 1952 να περιοδεύουν μαζί στο μέτωπο της Κορέας, ενώ μετά την αποστρατεία του στρατηγού τον προσλαμβάνει σε διευθυντική θέση στην 20th Century Fox.
Δεν υπάρχουν στοιχεία για την ακριβή σχέση του Σπύρου Σκούρα με τη CIA τα μεταπολεμικά χρόνια, ενώ έχει βρεθεί η αίτηση πρόσληψης του αδερφού του Γιώργου, τον οποίο συναντάμε ως extension chairman της «φιλανθρωπικής» οργάνωσης της CIA World Brotherhood, ως μέλος του Free Europe Committee, μιας αντικομμουνιστικής δομής που δημιούργησε και διηύθυνε η CIA, και ως μέλος των Ιπποτών της Μάλτας (Sovereign Military Order of Malta – SMOM). Το αμερικανικό τμήμα του SMOM θεωρείται ο δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στη CIA και το Βατικανό.
Παράλληλα συνέχισε την ανάμειξή του στη ελληνική πολιτική ζωή καθώς είναι παρών σε όλες τις κρίσιμες καμπές: στην είσοδο στο ΝΑΤΟ, στην ενθρόνιση του αμερικανοσταλμένου πατριάρχη Αθηναγόρα Α΄, στο κυπριακό και στην επικράτηση της χούντας των συνταγματαρχών το 1967.
Ο Μωυσής και η ιδέα των όπλων
Το πιο εκτεταμένο πολιτικό κείμενο του Σπύρου Σκούρα είναι ένα δακτυλόγραφο δεκατριών σελίδων γραμμένο τον Ιανουάριο του 1953. Βρίσκεται στα αρχεία της CIA και αποχαρακτηρίστηκε το 2003. Πρόκειται για μια αναφορά προς τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ ύστερα από πολύμηνη περιοδεία του στην Απω Ανατολή, την Αυστραλία και την Ευρώπη. Η περιοδεία εμφανιζόταν ως ταξίδι για κινηματογραφικές δουλειές, αλλά ήταν καθαρά πολιτική και είχε την πλήρη κάλυψη του υπουργού Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον.
Στις χώρες που επισκέπτεται βρίσκει ανθρώπους που «είναι μπερδεμένοι και πιστεύουν την κομμουνιστική προπαγάνδα, αλλά οι περισσότεροι προσδοκούν την αμερικανική βοήθεια και την ηγεσία της» καθώς τη βλέπουν «ως τον Μωυσή που θα τους πάρει από αυτή την ερημιά και θα τους οδηγήσει σε καλύτερες μέρες». Τη δύναμη των όπλων των ΗΠΑ την ονομάζει «ιδέα». «Είναι σημαντικό να εφαρμόσετε την ιδέα σας, η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τώρα στην Κορέα μέσω του στρατηγού Βαν Φλιτ, αυτή της ανάπτυξης του στρατού του κάθε ελεύθερου κράτους […] έτσι ώστε κάθε κράτος να μπορεί να υπερασπιστεί τον λαό και την ελευθερία του, γιατί η δύναμη ενός ελεύθερου λαού είναι το πιο εύγλωττο επιχείρημα απέναντι στη Ρωσία».
Θεωρεί πολύ κρίσιμη τη στρατιωτική νίκη των ΗΠΑ στην Κορέα. «Η επίτευξη μιας συνολικής και τελικής νίκης θα πείσει τα κράτη δορυφόρους πως δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κομμουνιστική εχθρότητα. Η ήττα των κομμουνιστών θα τους κάνει να συνειδητοποιήσουν ότι ο κόσμος είναι αποφασισμένος να μην ανεχτεί ξανά τέτοια επιθετικότητα».
Και δυο κουβέντες για τον κινηματογράφο: «Η επιρροή που ασκείται στις μάζες μέσω των ταινιών, όπως γνωρίζετε, είναι ανυπολόγιστη. Κατά τη γνώμη μου κανένα άλλο μέσο επικοινωνίας δεν είχε περισσότερη επίδραση στην εξοικείωση των λαών των ξένων χωρών με την αμερικανική ελευθερία, τα αμερικανικά προϊόντα και τον αμερικανικό τρόπο ζωής απ’ ό,τι οι ταινίες μας».
Αφού κάνει κάποιες εξειδικευμένες παρατηρήσεις για κάθε χώρα καταλήγει: «Με αυτοπεποίθηση και πίστη πρέπει να διατηρήσουμε αυτό το πλεονέκτημα που απορρέει τόσο από τους τεράστιους πόρους που διαθέτουμε σε υλικά αγαθά όσο και από τη θεόσταλτη ηθικότητα του συστήματός μας. Σε αυτή την προσπάθειά μας πρέπει να είναι τόσο ισχυρό το μήνυμα της ελευθερίας, ώστε να διεισδύσει στο σιδηρούν παραπέτασμα και να ενθαρρύνει τις χώρες δορυφόρους να επαναστατήσουν εναντίον των κόκκινων ηγετών τους».
