Η είδηση από τα μέσα ενημέρωσης για την λαμπερή εορτή της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου στο Λευκό Οίκο είχε και μια πληροφορία που αποκαλύπτει πως οι θεσμοί βιώνουν την υποκριτική τους και πως σφυρηλατούνται στη μακρόχρονη πορεία τους. Μας λέει λοιπόν η είδηση: «Ο γιος του πρωθυπουργού ενώ βρισκόταν στην Ουάσιγκτον για μεταπτυχιακές σπουδές και, με την ευκαιρία, της επετείου της εορτής εκπροσώπησε τον πατέρα του στη δεξίωση του Αμερικανού προέδρου». Και επίσης σχολίασαν τα μέσα ότι: «Εξάλλου, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν διαχωρίζει αυστηρά τα οικογενειακά από τα πολιτικά, οπότε είναι απολύτως συμβατό με την κουλτούρα του να ασκεί διπλωματία, ατύπως, ο γιος ενός πρωθυπουργού».
Η είδηση αυτή καθ’ αυτή μάλλον είναι αδιάφορη, ωστόσο έχει μια μόνο σημασία που επιδέχεται ερωτήματα. Τελικά υπάρχουν οι νεωτερικοί θεσμοί όπου στην κοινοβουλευτική δημοκρατία όριζαν ως θεσμό το πρόσωπο ως λειτουργία δεοντολογικών αρχών Ή μήπως οι θεσμοί στο πέρασμα των χρόνων και με τη διαβρωτική ειρωνεία των καιρών επέστρεψαν με δύναμη και αξιώσεις και ορίζουν εκείνο που υπήρχε στο παρελθόν με τους θεσμούς, δηλαδή και την οικογένεια; Όπως συνέβαινε με τις βασιλικές οικογένειες όπου ο βασιλιάς δεν αποτελούσε κατά μόνας θεσμό, αλλά ήταν ολόκληρη η βασιλική οικογένεια. Μήπως λοιπόν επιστρέψαμε σε χρόνο παρελθόντα;
Φαίνεται πως το βέλος της ταχύτητας του χρόνου μας, δεν έχει κατεύθυνση κίνησης προς τα εμπρός αλλά έχει κατεύθυνση κίνησης προς τα πίσω. Και έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα θα συναντήσουμε τις βασιλικές οικογένειες, τους θρόνους, τα παλάτια και τα βασιλικά διατάγματα. Είναι φυσικό κάποιος να μας πει ότι όλο αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο γιατί με την πολιτική οικογενειοκρατία στην Ελλάδα το ζήσαμε και το ζούμε.
Ωστόσο ο θεσμός δεν είναι νοητός χωρίς την κοινωνική εγκυρότητα. Που σημαίνει ότι όποιες μεταβολές θεσμών συμβούν δεν μπορούν να έχουν κύρος χωρίς λαϊκή αναγνώριση. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι οι θεσμοί έχουν απολέσει κάθε κοινωνική τους λειτουργικότητα και υπηρετούν σκοπούς που βρίσκονται έξω και πέρα από τη δεοντολογική τους αρχή.
Εκείνο το πρόβλημα που έχουμε ως χώρα, είναι ότι οι πυλώνες της δημοκρατίας μας, δηλαδή οι θεσμοί, έχουν εισέλθει σε διαβρωσιγενή κατάσταση υπηρετώντας τη σκοπιμότητα του δικού τους αυτοσκοπού ή της αυτοτέλειας τους. Δηλαδή παράσχουν τις προϋποθέσεις της δική τους συντήρηση μαζί με την παροχή τροφοδοσίας της εξουσίας τους.
Οι θεσμοί αναπτύσσουν δικές τους ανάγκες, φαλκιδεύοντας παράλληλα τις διαδικασίες ελέγχου τους, από άλλους φορείς, με στόχο να εξασφαλίζουν προτεραιότητες προσωπικών στόχων αποσύροντας παράλληλα την υποχρεωτική λογοδοσίας τους. Ας μη ξεχνάμε όμως ότι η λογοδοσία αποσκοπεί στην απόδοση εμπιστοσύνης για το συντελούμενο έργο των θεσμών. Με άλλα λόγια οι θεσμοί οι οποίοι καθίστανται εγγυητές της δημοκρατίας εν τέλει δημιουργούν καταστάσεις κυριαρχίας.
Επιπλέον το πρόβλημα με τους θεσμούς είναι ότι έχουν ως κανονιστική υπόσταση να δημιουργούν σχέσεις εξουσίας και παράλληλα να έχουν και τη δυνατότητα να αναπτύσσουν δικές τους ανάγκες, οι οποίες είναι έξω και πέρα από την κοινωνική τους αναφορά.
Οι θεσμοί αποτελούν τις εξουσίες του εποικοδομήματος (της πυραμιδικής πολιτειακής δομής μας). Τις περισσότερες φορές δεν συντονίζονται με τον αρχικό αξιακό τους κώδικα που τους έχει αποδοθεί. Παραφράζοντας τον Σαρτρ όταν εκείνος έλεγε ότι ο «κόσμος έχει ένα νόημα στο μέτρο που του το βάζουμε εμείς» θα λέγαμε ότι οι θεσμοί αποκτούν νόημα στο μέτρο της κοινωνικής λειτουργικότητας τους και του κανονιστικού δεοντολογικού προσανατολισμού τους. Όμως σήμερα οι θεσμοί έχουν βολευτεί στην πολιτική και κοινωνική αναγνώριση και έχουν καταστεί μηχανισμοί στο όριο της επίγνωσης ότι εκείνοι δεν αποτελούν κάποια αφηρημένη νομική εκδοχή αλλά και έναν πόλο εξουσίας. Αλλά αυτή η εξουσία τους είναι το πρόβλημα σήμερα. Και αυτό γιατί στους θεσμούς έχουν λουφάξει πρόσωπα με νοσηρή φιλαυτία που ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο για δύναμη.
*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
