Οι «Εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων» του Μαρκήσιου Ντε Σαντ, ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας γραμματείας, μόλις κυκλοφόρησαν.
Η Σιμόν ντε Μποβουάρ θεωρούσε τον Μαρκήσιο ντε Σαντ δεύτερης κατηγορίας συγγραφέα. Ωστόσο έβρισκε το έργο του διαφωτιστικό σχετικά με τον ακραίο τρόπο που παρουσιάζει τους δεσμούς εξουσίας. Ο Οκτάβιο Πας βίωσε τη δική του πρώτη επαφή με τα κείμενα του Γάλλου συγγραφέα με μια γκάμα αντιφατικών συναισθημάτων: έκπληξη και φρίκη, περιέργεια, αηδία αλλά και θαυμασμός. Ο μάλλον πιο ψύχραιμος Σαρτρ τον θεωρούσε υπαρξιστή, ενώ ο Φουκώ υποστήριζε ότι είναι ο πρώτος θεωρητικός της σεξουαλικότητας.
Οσοι έχουν έρθει σε επαφή με το έργο του Ντονασιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ (1740-1814), όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γνωρίζουν πως υπήρξε πολύ περισσότερα από έναν ευγενή που απλώς ήθελε να προβοκάρει. Απόλυτα συνειδητοποιημένος σχετικά με τη φθαρτότητα της ζωής, στράφηκε νωρίς στον κόσμο των ηδονών. Κεντρικό ρόλο στο έργο του έχει η σεξουαλικότητα στις πιο άγριες και δυναστικές μορφές της, καθώς θεωρούσε την ατομική ικανοποίηση τον μόνο δρόμο που απελευθερώνει το άτομο από τους θεσμούς που το καταπιέζουν. Πέραν όλων των άλλων, ο Ντε Σαντ κοίταξε χωρίς φίλτρο την ανθρώπινη φύση και απέδειξε μέσα από το έργο του πως τα χαμηλά ένστικτα δεν αποτελούν αποκλειστικό «προνόμιο» συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων. Η τόλμη του να ζήσει στα άκρα και να γράψει με παρρησία τού κόστισε αρκετές φορές την ελευθερία του.
Οι περιπέτειες του έργου
Το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης το 1789 τον βρήκε στις φυλακές της Βαστίλης. Μες στο κελί του είχε αρχίσει να γράφει λίγα χρόνια πριν τις «Εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων», το έργο του που έμεινε ημιτελές, καθώς χάθηκε με τη μεταφορά του συγγραφέα στο άσυλο του Σαραντόν. Επειτα από μια μακρά ιστορία κατά την οποία το χειρόγραφο βρισκόταν και χανόταν, κατέληξε στα χέρια του δερματολόγου, ψυχιάτρου, ψυχαναλυτή και μελετητή της σεξουαλικότητας Ιβάν Μπλοχ, ο οποίος το εξέδωσε για πρώτη φορά για περιορισμένο ειδικό κοινό το 1904 (με ψευδώνυμο).
Σήμερα θεωρούμε δεδομένη την έκδοση του βιβλίου, ωστόσο δεν ήταν εύκολη η πορεία του – μόλις το 2016 εντάχθηκε στην κλασική σειρά των εκδόσεων Penguin. Περιπέτειες είχε γενικώς το έργο του Ντε Σαντ και στην Ελλάδα, όταν στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης απαγορεύτηκε με δικαστική εντολή η έκδοση της «Φιλοσοφίας στο μπουντουάρ» (1979) από τον Εξάντα, σε μετάφραση του Βασίλη Καλλιπολίτη. Η ελευθεροστομία του Γάλλου συγγραφέα έκανε τη λογοκρισία να παρέμβει το 1981 όταν οι ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησαν τις «Εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων», σε μετάφραση Πέτρου Παπαδόπουλου και Τάκη Θεοδωρόπουλου. Στην απαγόρευση του έργου αντιστάθηκαν σαράντα οκτώ εκδότες, οι οποίοι ανήγγειλαν κοινή έκδοση του βιβλίου, μια πρωτοβουλία που υποστήριξε μέρος του Τύπου και των διανοούμενων. Για την ιστορία, η απαγόρευση άρθηκε τυπικά μόλις το 1991.
Αίμα, σπέρμα και ανάγκη για αλλαγή
Η ιστορία του βιβλίου τοποθετείται στον 18ο αιώνα, την περίοδο του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄, η οποία χαρακτηρίζεται από εξοντωτικούς πολέμους και οικονομική ύφεση, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το κλίμα διαφθοράς και ηθικής παρακμής που επικρατούσε. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο τέσσερις ελευθέριοι, ένας δούκας, ένας επίσκοπος, ένας δικαστής και ένας τραπεζίτης, αποσύρονται για τέσσερις μήνες σε ένα κάστρο στον Μέλανα Δρυμό μαζί με τέσσερις υπηρέτριες, τέσσερις ηλικιωμένες γυναίκες οι οποίες εξιστορούν όσα συμβαίνουν, οκτώ κορίτσια και οκτώ αγόρια που έχουν απαχθεί για να υπηρετήσουν τις άγριες ορέξεις τους και οκτώ άντρες με υπερμεγέθη πέη. Στο βιβλίο κυριαρχεί η σεξουαλικότητα σε όλες της τις μορφές, κυρίως στις πιο ακραίες: αιμομιξία, βιασμός, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, κοπρολαγνεία, νεκροφιλία, βασανισμοί, θανατώσεις. Οι δύσκολες συνειδητοποιήσεις για τη ζωή γίνονται στο έργο του Ντε Σαντ ένα κουβάρι με τις κραυγές των βασανισμένων και τα σωματικά υγρά που κατακλύζουν τις σελίδες του.
Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει τις «Εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων» το γραπτό ενός σαλεμένου από τον μακροχρόνιο εγκλεισμό μυαλού. Κι όμως, μέσα από το έργο ενός ανθρώπου που ήθελε να εκφράσει την αηδία του για την υποκρισία ενός ολόκληρου συστήματος διαφαίνεται καθαρά η ανάγκη της κοινωνίας να αποδεσμευτεί από τον παλιό κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Παζολίνι βασίστηκε στο συγκεκριμένο έργο για να φωτίσει στο «Σαλό» τη δική του εποχή των τεράτων.
ΙΝFO
Το βιβλίο «Οι εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων ή Το σχολείο της ελευθεριότητας» του Μαρκήσιου ντε Σαντ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη