Προσπάθεια διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη
Κείμενο
Ιωάννης Κιουτσόγλου
Πρόσφατα βιώσαµε, στο πλαίσιο της παράλογης πολιτικής του Ερντογάν στην Τουρκία, την αλλαγή στο στάτους της Αγια-Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη από µουσειακό χώρο σε εν ενεργεία µουσουλµανικό τέµενος. Πέραν των αντιδράσεων από την ελληνική πλευρά, οι αντίστοιχες διεθνείς χαρακτηρίστηκαν από αδιάφορες µέχρι χλιαρές σε καιρούς που η εξωτερική πολιτική σχεδιάζεται βάσει κυρίως των γεωστρατηγικών συµφερόντων και λιγότερο των συναισθηµατισµών.
Το παράδοξο, σχεδόν παράλογο όµως που συµβαίνει στην Ελλάδα δεν αφορά το συναισθηµατικό κοµµάτι που µας συνδέει µε το βυζαντινό µνηµείο σε τουρκικό έδαφος, αλλά καθαρά την υποκρισία ενός επιλεκτικού πατριωτισµού που εκφράζεται από συγκεκριµένο κοµµάτι του πληθυσµού και υπό συγκεκριµένες συνθήκες. Το οποίο δυστυχώς παραµένει παθητικό µπροστά στον διαµελισµό του βυζαντινού παρελθόντος στα έγκατα της Θεσσαλονίκης.
Χρόνια τώρα τα σοβαρότερα θέµατα που απασχολούν τη συµπρωτεύουσα είναι η κατασκευή του µετρό (µητροπολιτικός σιδηρόδροµος) και η ολοκλήρωσή του σε σχέση µε τις αποκαλυφθείσες αρχαιότητες στον σταθµό Βενιζέλου, που φέρνουν στην επιφάνεια ενδιαφέρουσες πτυχές της τοπικής δηµόσιας ζωής. Από τη στιγµή που ήρθε στο φως το αρχαίο (πρώτοι µεταχριστιανικοί αιώνες) σταυροδρόµι του κύριου αστικού οδικού άξονα της Θεσσαλονίκης άρχισαν κάποιες πρώτες συζητήσεις που δεν αποτέλεσαν ιδιαίτερη αφορµή για δηµόσιο διάλογο στην πόλη.
Με την ολοκλήρωση των ανασκαφών και την αποκάλυψη των κινητών και ακίνητων ευρηµάτων οι ειδικοί βρέθηκαν µπροστά σε ένα εντελώς καινούργιο ανασκαφικό αφήγηµα κοσµικού χαρακτήρα που έλειπε και µπόρεσε όµως να βρει τη θέση του στις αφηγήσεις και στα χρονικά των πηγών που είχαν διασωθεί. Ξαφνικά σε βάθος 6,5 µέτρων αποκαταστάθηκε η εικόνα της βυζαντινής Θεσσαλονίκης που ακόµη και οι αρχαιολόγοι δύσκολα µπορούσαν να φανταστούν ότι σώζεται σε άριστη κατάσταση.
Το στοίχηµα και η δυσάρεστη ανατροπή
Ο,τι είχε δροµολογηθεί από τον ∆εκέµβριο του 2016 για την ταυτόχρονη διατήρηση του αυθεντικού αρχαιολογικού υλικού και την κατασκευή σταθµού µετρό ήρθαν πριν από περίπου έναν χρόνο να το αναιρέσουν οι τεχνοκράτες που έδειξαν έναν καινούργιο, «παράξενο» τρόπο στη νέα ηγεσία του υπουργείου Υποδοµών. Ολοι όσοι θεωρούσαµε ότι η πόλη είχε κερδίσει το στοίχηµα και ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος να τεµαχιστούν και να επιστρέψουν λαβωµένες οι αρχαιότητες της Βενιζέλου βρεθήκαµε µπροστά σε µια δυσάρεστη έκπληξη τον Σεπτέµβριο του 2019, όταν ο κ. Μητσοτάκης αιφνιδίασε τους πάντες µε µια δυσάρεστη ανατροπή που αφορούσε την αφαίρεση των αρχαιολογικών θησαυρών από την κοιτίδα τους.
Αυτό προκάλεσε όµως και την κινητοποίηση ανθρώπων, αρχαιολόγων και µη, ώστε να δηµιουργηθούν συνθήκες ενηµέρωσης των πολιτών για το τι ακριβώς διακυβεύεται. Το µνηµείο που σε άλλη χώρα θα ένωνε και θα έπρεπε να έχει ως υπερασπιστές του τους αιρετούς της πόλης, εδώ δίχασε και άφησε εκτεθειµένους ως δέσµιους προσωπικών συµπλεγµάτων εκείνους που κατάφεραν να γίνουν τελικά οι πολέµιοι του µνηµείου.
Ταυτόχρονα έγινε –και εξακολουθεί να γίνεται– προσπάθεια παραπληροφόρησης σχετικά µε το κόστος σε χρόνο και χρήµα αν παραµείνουν οι αρχαιότητες, ενώ σειρά σηµαντικών στοιχείων αποσιωπήθηκε µεθοδικά. Ευτυχώς τόσο ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων µε εκδηλώσεις, η Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς µε τις δράσεις της αλλά και η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισµού µε τη γνωστοποίηση του προβλήµατος κατάφεραν να φτάσει κάθε δυνατή πληροφορία στο ευρύ κοινό – προσπάθειες που συνεχίζονται ακόµη.
Προσωπικότητες αλλά και ειδικοί από εγχώριους και διεθνείς επιστηµονικούς φορείς ένωσαν τη φωνή τους µε περίπου τρεις χιλιάδες ανθρώπους το βράδυ της 17ης ∆εκεµβρίου του 2019, διαµαρτυρόµενοι όλοι και όλες ενόψει της συνεδρίασης του ΚΑΣ την επόµενη µέρα. Οι επιστολές από το εξωτερικό έχουν ως αποδέκτη όχι µόνο την ΥΠΠΟΑ και τον πρωθυπουργό αλλά ακόµη και την πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας. Σε όλες κοινό σηµείο αποτελεί η έκκληση για αναίρεση αυτής της καταστροφικής απόφασης, η οποία εκθέτει διεθνώς τη χώρα και τις δεσµεύσεις για προστασία του πολιτιστικού πλούτου. Εντυπωσιακό είναι ότι δεν έχει γίνει γνωστή, δηµοσίως τουλάχιστον, κάποια αντίδραση σε αυτές τις εκκλήσεις.
Η κρίσιµη στιγµή για το µνηµείο είναι τώρα
Αξίζει να τονιστεί ότι τόσο µέλη του ΚΑΣ όσο και ο ίδιος ο πρωθυπουργός δεν έχουν επισκεφτεί ποτέ το µνηµειακό σύνολο της Βενιζέλου, δηλαδή οι µεν έχουν εκφράσει µέσω ψήφου άποψη και ο δε έδωσε συγκατάθεση χωρίς ποτέ οι ίδιοι να έχουν εξετάσει από κοντά τον χώρο και να έχουν ενηµερωθεί από τους αρµόδιους αρχαιολόγους. Η τύχη του δρόµου που συµπίπτει µε την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (που η ίδια η Πόλη όµως δεν διαθέτει) και είναι φορέας συλλογικής µνήµης αιώνων κινδυνεύει να χαθεί για πάντα τη στιγµή που υπάρχει µελέτη για τη διάσωσή του, ενώ οι καθυστερήσεις οδηγούν προς διεκδίκηση αποζηµιώσεων από τον ανάδοχο, ο οποίος, σύµφωνα µε δηµοσιεύµατα, αντιµετωπίζει οικονοµική στενότητα. ∆εν είναι τυχαίο ότι πρόσφατα έγιναν περικοπές µισθών στους εργαζόµενους, τους οποίους ανάγκασαν σε κινητοποίηση πριν από λίγες µέρες.
Οι πρόσφατες προσβολές της απόφασης του ΚΑΣ από την Κίνηση Πολιτών, την ΕΛΛΕΤ και τη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία είναι τα νόµιµα µέσα µε τα οποία παλεύουµε ως πολίτες. Ετοιµοι και έτοιµες να υπερασπιστούµε την ακεραιότητα του µνηµείου µε ποικίλους τρόπους δράσης, ενόψει µάλιστα και του αιφνιδιασµού που µε θράσος επιχειρεί το ΥΠΠΟΑ εν µέσω πανδηµίας φέρνοντας τον Σεπτέµβριο σε κρίση του ΚΑΣ τη µελέτη απόσπασης του αρχαίου δρόµου έκτασης 1.500 τ.µ. Η κρίσιµη στιγµή για το τι κληρονοµιά αφήνουµε στις επόµενες γενιές είναι τώρα και είµαστε απαραίτητοι όλοι και όλες.
Ο Ιωάννης Κιουτσόγλου είναι διπλωματούχος ξεναγός και μέλος της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
