Η είσοδος στην πόλη των Σκοπίων συνοδεύτηκε από έντονη μυρωδιά. Μια χαραμάδα στο παράθυρο του αυτοκινήτου αρκούσε για να βεβαιωθείς ότι προερχόταν από την αιθαλομίχλη.
Η χαμηλή θερμοκρασία οδηγούσε στην εκτεταμένη καύση ξύλων για θέρμανση, γεγονός που έχει προκαλέσει πονοκέφαλο στην κυβέρνηση λόγω των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία. Μετά την πρώτη επαφή με κτίρια αρχιτεκτονικής σοβιετικού τύπου, η εικόνα της κεντρικής πλατείας των Σκοπίων και ό,τι την περιβάλλει προκαλούν αμηχανία. Ο Αξιός με τις καραβέλες, τα κακόγουστα μπαρόκ κτίρια του σκανδαλώδους εγχειρήματος Γκρούεφσκι και το πλήθος από αγάλματα κομιτατζήδων και ηρώων του σλαβομακεδονικού εθνικισμού συνθέτουν ένα άκρως ιδιάζον τοπίο. Αδιαμφισβήτητα το βλέμμα καρφώνεται στον πελώριο Μέγα Αλέξανδρο ή καλύτερα «Εφιππο πολεμιστή», όπως τον ονόμασε ο Νίκολα Γκρούεφσκι φοβούμενος τις αντιδράσεις της Αθήνας. Γιατί και ο εθνικισμός αυτοπεριορίζεται…
Εκτός από τις δυο πλευρές της πόλης, η πέτρινη γέφυρα ενώνει δυο ασύμβατα αστικά τοπία. Αφήνοντας πίσω την κιτς αρχαιοπρέπεια, μπαίνεις σε σοκάκια που θυμίζουν Πλάκα και Μοναστηράκι. Πρόκειται για την αλβανική πλευρά, η οποία έχει φόντο το φρούριο των Σκοπίων. Το κάστρο που οικοδομήθηκε επί βυζαντινών χρόνων και καταστράφηκε με το πέρασμα του χρόνου πολλές φορές. Στα πρόσωπα των πολιτών εντοπίζεις οικεία χαρακτηριστικά. Βιτρίνες γεμάτες κοσμήματα, ρούχα και υποδήματα δίπλα σε ταβέρνες με λεπτοκαμωμένα κεμπάπ πάνω σε αναμμένες ψησταριές. Πέρα από τα καταστήματα με εξεζητημένα νυφικά και φορέματα, χαζεύεις κι εκείνα που πωλούν παραδοσιακό ρουχισμό, έχοντας έξω από τη βιτρίνα κρεμασμένες μπλούζες με τη στάμπα της «Μεγάλης Αλβανίας». Κοντά στα δύο τζαμιά της πόλης το τουρκικό στοιχείο γίνεται έντονο. «Πολιτικά μπορεί να έχουμε διαφορές, αλλά οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν» σχολιάζει Τούρκος μπαρμπέρης και πίσω του δεσπόζει η εικόνα του Κεμάλ Ατατούρκ.
Αντιθέσεις
Ο χρονισμός του ταξιδιού έχει σαφές πολιτικό φορτίο. Οπως εξηγεί υψηλόβαθμη διπλωματική πηγή, η συμφωνία των Πρεσπών αγκαλιάστηκε από την ελίτ της χώρας, ενώ το κοινωνικό σύνολο μοιάζει να παρατηρεί μουδιασμένο τις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται. Αλλωστε οι πυκνές πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών έχουν εμφανή κοινωνικά παρεπόμενα στη γειτονική χώρα. Η απόσχιση της Βόρειας Μακεδονίας από την Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία είχε αποτέλεσμα την εναλλαγή των κομμάτων VMRO και SDSM στην εξουσία. Τα δέκα χρόνια (200616) ακραίας εθνικιστικής έκφρασης που εκδηλώθηκε και μέσω της αρχιτεκτονικής και κυρίως η εκτεταμένη διαφθορά που συνόδευσε το πρόγραμμα Γκρουέφσκι «Σκόπια 2014» οδήγησαν σημαντική μερίδα του πληθυσμού της γείτονος στην αποστροφή για τα κοινά. Ας σημειωθεί ότι τις τελευταίες μέρες την κοινή γνώμη της Βόρειας Μακεδονίας απασχολεί έντονα το σκάνδαλο δεκάδων διορισμών φίλων και συγγενών κυβερνητικών αξιωματούχων.
Η πρώτη ερώτηση για την αλλαγή ονομασίας είχε αποδέκτη έναν νεαρό σερβιτόρο ιρλανδέζικης παμπ. Εμοιαζε παγερά αδιάφορος για το θέμα, απαντώντας κυνικά ότι η συμφωνία των Πρεσπών αποτελεί δουλειά των πολιτικών και τίποτε παραπάνω. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν η απάντηση συναδέλφου τοπικού καναλιού. «Για να αλλάξει κάτι στη χώρα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια» είπε. «Δεν ξέρω αν θα έχουμε όφελος από το να μπούμε στην ΕΕ» μας απάντησε οδηγός ταξί, ο οποίος τάχθηκε κατά της συμφωνίας.
Στον αντίποδα υπάρχουν πολίτες που αντιλαμβάνονται τη συμφωνία ως εφαλτήριο για να βγει η χώρα από το οικονομικό τέλμα που οδηγεί στη μετανάστευση το πιο παραγωγικό κομμάτι της κοινωνίας. Ενα ευρώ ισούται με 61 δηνάρια, με τον κατώτατο μισθό να σημαίνει ό,τι εμείς εννοούμε με τη φράση «μισθοί πείνας».
Ο Βλάτκο εργάστηκε στην Ελλάδα για δώδεκα χρόνια. «Αυτή η συμφωνία είναι ένας συμβιβασμός. Και οι δύο πλευρές κέρδισαν αλλά και οι δύο έχασαν σε κάποια σημεία» υποστηρίζει. Ψέγει τους «πατριώτες» που αγανακτούν με τη συμφωνία των
Η δεκαετία ακραίας εθνικιστικής έκφρασης και κυρίως η εκτεταμένη διαφθορά με το πρόγραμμα Γκρούεφσκι «Σκόπια 2014» απώθησαν σημαντική μερίδα του πληθυσμού από τα κοινά
Πρεσπών και παράλληλα στέλνουν τα παιδιά τους να ζήσουν στο εξωτερικό. «Γεωγραφικά ανήκουμε στη Μακεδονία, αλλά δεν έχουμε καμία σχέση με την αρχαία ελληνική Μακεδονία» επισημαίνει. Στην ερώτηση αν η Ρωσία προσπάθησε να σαμποτάρει τη συμφωνία των Πρεσπών ανέφερε όσα έφτασαν με τη μορφή ψιθύρων και στην Ελλάδα περί υπόγειας χρηματοδότησης διαδηλώσεων κατά της συμφωνίας από Ρώσους ολιγάρχες, ενώ για τον Σόρος αρκέστηκε να πει ότι δραστηριοποιείται χρόνια μέσω μιας ΜΚΟ στη Βόρεια Μακεδονία και πως το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το κέρδος. Για τα πεπραγμένα του Γκρούεφσκι παρέθεσε παραδείγματα κραυγαλέας κατασπατάλησης δημόσιου χρήματος στο πλαίσιο της υλοποίησης των αρχαιοπρεπών παρεμβάσεων στον δημόσιο χώρο. Μάλιστα, περιέγραψε νόμιμα υποκλαπείσες συνομιλίες του καταδικασμένου πρώην πρωθυπουργού για την αγορά της υπερπολυτελούς τεθωρακισμένης Mercedes αξίας 600.000 ευρώ. «Ζητούσε να τοποθετηθούν οθόνες για να βλέπουν τα παιδιά του κινούμενα σχέδια. Σε ένα τηλεφώνημα ζητά να κρυφτεί για ένα χρονικό διάστημα το όχημα ώστε να μην προκαλέσει αντιδράσεις» θυμάται.
Οικογένεια μεσαίας τάξης
Το τελευταίο βράδυ κατευθυνθήκαμε περίπου 500 μέτρα μακριά από τις γύψινες κατασκευές-προϊόν του μεγαλοϊδεατισμού του Γκρούεφσκι. Ενα μπλοκ πολυκατοικιών ορθωνόταν μπροστά μας, από εκείνα που ανεγέρθηκαν μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1963. Πήραμε τηλέφωνο για να μας ανοίξουν, με τους τοίχους γύρω από τις σκάλες να έχουν έντονα σημάδια φθοράς και εγκατάλειψης. Μια τετραμελής οικογένεια Βορειομακεδόνων μας περίμενε για να μας κάνει το τραπέζι. Το εσωτερικό του σπιτιού έμοιαζε σταματημένο στον χρόνο, με το μόνο χαρακτηριστικό που το επανέφερε στο σήμερα να είναι η τηλεόραση τύπου LED.
Ο οικοδεσπότης είναι υπάλληλος της κυβέρνησης και η σύζυγός του συνταξιούχος πρώην εργάτρια εργοστασίου, ο γιος τους υπεύθυνος καταστήματος που εμπορεύεται ρολόγια και κοσμήματα, ενώ η κόρη καθηγήτρια πιάνου. Και τα δύο αδέρφια έχουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στο σπίτι βρισκόταν και ο σύντροφος της κόρης, υπάλληλος της δημόσιας υπηρεσίας ύδρευσης. Πρόκειται για οικογένεια της λεγόμενης μεσαίας τάξης.
Καθίσαμε στον καναπέ και μας σέρβιραν μαστίχα δικής τους εκδοχής. Είχε χρώμα μπλε ηλεκτρίκ σαν τα ισοτονικά ποτά που πίνουν οι αθλητές, με μεγάλη περιεκτικότητα αλκοόλ. Το χιούμορ τους εφάμιλλο με το δικό μας. Αθυροστομία και αυτοσαρκασμός για το πολιτικό τους παρόν και παρελθόν. Λίγο προτού περάσουμε στο στρωμένο τραπέζι ο οικοδεσπότης μού έδειξε τη φωτογραφία του Πούτιν, την οποία είχε στο κινητό του τηλέφωνο. Παράδοξο, αν αναλογιστεί κανείς ότι υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του σοσιαλιστικού καθεστώτος της χώρας. «Πιστεύω ότι ο χρόνος θα φέρει νέα αιματοχυσία στα Βαλκάνια» προέβλεψε ο ίδιος και φάνηκε πολύ απαισιόδοξος για τη συμφωνία των Πρεσπών.
«Απεχθάνομαι την πολιτική» είπε κατά τη διάρκεια του φαγητού η κόρη του ζευγαριού. Ο αδερφός της όμως είχε ενδιαφέρον πολιτικό παρελθόν. Υπήρξε μέλος του VMRO. Η περιγραφή του για την ένταξή του στο κόμμα έμοιαζε με προσωπική επανάσταση έναντι του οικογενειακού παρελθόντος. Απηύδησε από την εκτεταμένη διαφθορά και οδηγήθηκε στην αντιπολιτική, βρίσκοντας άσχετες δραστηριότητες για να γεμίζει τη μέρα του. Δεν ψηφίζει στις εκλογές, πρακτική που ακολούθησε και στο πρόσφατο δημοψήφισμα. Ωστόσο στο ερώτημα «αν όλα στη ζωή είναι πολιτική, πώς μπορούν να αλλάξουν οι συνθήκες διαβίωσης μέσω της αποχής;» δεν μπόρεσε να απαντήσει. Σημαντικό επίσης ότι δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα, επηρεασμένος από το μίσος που καλλιεργούσαν στα μέλη οι καθοδηγητές του VMRO.
«Απονες εξουσίες»
Τη συζήτηση διέκοψε ο γαμπρός του σπιτιού! «Μπορείς να μου πεις ποιος είναι ο τίτλος αυτού του τραγουδιού;» ρώτησε, δίνοντάς μου το κινητό του. Φανατικός θαυμαστής του Στέλιου
Καζαντζίδη, ήξερε όλα τα σουξέ του βάρδου χωρίς να γνωρίζει το περιεχόμενο των στίχων. Τείνοντάς μου το χέρι, ήδη στην οθόνη του κινητού έπαιζε βίντεο εκπομπής του Σκάι από τη δεκαετία του ’90. Παρουσιαστής ο Θανάσης Λάλας και καλεσμένος –φυσικά– ο Στ. Καζαντζίδης, ο οποίος τραγουδά με μια κιθάρα μέχρι το πρώτο ρεφρέν του τραγουδιού. Δεν το ήξερα ούτε εγώ. Ακουσα τους στίχους, έψαξα στο Google και το βρήκα. «Απονες εξουσίες» είναι ο τίτλος. Από ενθουσιασμό για το πώς η μουσική συνδέει ανθρώπους μα και από περιέργεια έψαξα το βίντεο της συγκεκριμένης εκπομπής που λεγόταν «Στη φάρμα των ανθρώπων». Σαν από ειρωνεία της τύχης, όμως, σε εκείνη την εκπομπή ανάμεσα στον Στ. Καζαντζίδη και τον Θ. Λάλα καθόταν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος είναι και ο συνθέτης του τραγουδιού.