Η αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ μας λέει ότι είναι αδύνατο να μετρηθούν ταυτόχρονα και με ακρίβεια η θέση και η ταχύτητα ενός σωματιδίου που κινείται φυσικά με τεράστια –«σχετικιστική»– ταχύτητα.
Ο ρυθμός με τον οποίο κινείται η σύγχρονη βιοϊατρική έρευνα, κατά αντιστοιχία σχεδόν, μας απαγορεύει να προβλέψουμε με ακρίβεια τη θέση της –τα επιτεύγματά της– στο τέλος της επόμενης χρονιάς. Δεν θα αποπειραθώ λοιπόν να προβλέψω τα μεγάλα επιτεύγματα της βιοϊατρικής επιστήμης μέχρι να φτάσουμε στο 2021. Θα εστιάσω στις μικρές επαναστάσεις που θα δω στο άμεσο εργασιακό περιβάλλον μου.
Στον χώρο της ογκολογικής έρευνας λοιπόν. Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης και των μεθόδων «βαθιάς μάθησης» για ανάλυση ιατρικών εικόνων ογκολογικής ακτινολογίας προς το τέλος της χρονιάς θα περάσει στην καθημερινή κλινική πρακτική. Η τρισδιάστατη ανακατασκευή εικόνας σε πραγματικό χρόνο στην ακτινοθεραπεία ακριβείας θα επιτρέψει την ακριβέστερη θεραπευτική στόχευση όγκων, ιδιαίτερα του αναπνευστικού. Κάθε μήνα θα γίνεται ανάλυση της πλήρους ακολουθίας του DNA διακοσίων νέων ασθενών με καρκίνο και όσο εμπλουτίζεται η βάση δεδομένων που συνδέει γονιδιακές μεταλλάξεις – θεραπεία – αποτέλεσμα τόσο θα αυξάνονται οι πιθανότητες για πιο αποτελεσματική εξατομικευμένη θεραπεία νέων ασθενών με καρκίνο.
Ταυτόχρονα μέσα στο 2020 θα αρχίσει η συλλογή δεδομένων με τεχνικές ταυτοποίησης ακολουθίας DNA μεμονωμένων κυττάρων ενός όγκου, που θα δημιουργήσει πολυδιάστατα ογκολογικά προφίλ τα οποία θα οδηγήσουν σε βάθος χρόνου σε καλύτερες εξατομικευμένες θεραπείες, ιδιαίτερα στους πολύπλοκους παιδικούς καρκίνους. Μέσα στο 2020 θα δούμε σχεδόν σίγουρα στην αγορά γονιδιακές θεραπείες για την αιμοφιλία και τη μυϊκή δυστροφία αλλά και αρκετές γονιδιακές θεραπείες τύπου CAR-T για καρκίνους που βασίζονται στον «επαναπρογραμματισμό» των ανοσοκυττάρων του ασθενούς, ενώ η επανάσταση της ανοσοθεραπείας θα συνεχιστεί με προϊόντα που θα αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερους τύπους καρκίνων.
Εστιάζοντας ακόμη περισσότερο, στις μελέτες της ερευνητικής μου ομάδας η επανάσταση της κρυo-ηλεκτρονικής μικροσκοπίας αλλά και της υπολογιστικής δύναμης των επεξεργαστών γραφικών (GPU) θα επιταχύνει τη δημιουργία οδηγών-φαρμάκων βασισμένων σε τεχνικές δομικής βιολογίας: περιμένουμε ότι για πρώτη φορά μόρια που θα σχεδιάσουμε υπολογιστικά τον Ιανουάριο του 2020 θα δοκιμαστούν σε προκλινικές μελέτες σε μικροτσίπ εξομοιώσεως ανθρώπινων οργάνων ή σε ποντίκια μέσα στην ίδια χρονιά. Η μελέτη φαινομένων μοριακής αλληλεπίδρασης θα περάσει από τη μελέτη βιομορίων σε κύτταρα σε εκείνη μεμονωμένων βιομορίων σε μεμονωμένα κύτταρα, επιτρέποντας να κατανοήσουμε καλύτερα από ποτέ την πραγματική πολυπλοκότητα των μακρομοριακών μηχανών.
Οι μικρές επαναστάσεις του 2020 τόσο στην κλινική πρακτική όσο και στην επιστημονική έρευνα έρχονται μαζί με ένα τεράστιο κόστος για την ανάπτυξη των υποδομών, των τεχνολογιών και την εκτέλεση των πειραμάτων της βασικής έρευνας (που το επωμίζεται κυρίως ο δημόσιος τομέας), αλλά και με ένα δυσθεώρητο κόστος για τις κλινικές δοκιμές και την έγκριση από τις κανονιστικές αρχές (που το επωμίζεται ο ιδιωτικός τομέας). Η επανάσταση του 2021 ίσως θα πρέπει να είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι εξελίξεις της βιοϊατρικής θα περάσουν στην κοινωνία.
Ο Αναστάσης Περράκης είναι διευθυντής έρευνας στο ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης.