Το 2011 ο Ντέιβιντ Γκρέμπερ και ο Ντέιβιντ Γουένγκροου συνέλαβαν την ιδέα να ξαναγράψουν από κοινού την ιστορία του κόσμου. Στην πραγματικότητα θέλησαν να την αποτυπώσουν όπως δεν την είχε γράψει κανείς μέχρι τότε. Συνδύασαν λοιπόν τη γνώση και την εμπειρία που είχαν αποκομίσει από τις επιστήμες τους και επί δέκα ολόκληρα χρόνια εργάστηκαν συνθέτοντας τα κείμενά τους με ενιαίο στιλ σκέψης και γραφής. Από αυτή τη συνεργασία προέκυψε το βιβλίο «Η αυγή των πάντων – Μια καινούρια ιστορία της ανθρωπότητας» (εκδόσεις Διόπτρα, μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής). Ο Γκρέμπερ, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στα 59 του, τρεις εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση βιβλίου (δεν πρόλαβε να το δει να εκδίδεται), ήταν καθηγητής Ανθρωπολογίας στο London School of Economics και αναρχικός ακτιβιστής, βασικό μέλος του κινήματος Occupy Wall Street. Ο Γουένγκροου είναι καθηγητής Συγκριτικής Αρχαιολογίας στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας στο University College του Λονδίνου. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας τους συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά πλούσιο επιστημονικό υλικό, το οποίο τους έδωσε το έναυσμα να αναπτύξουν μεταξύ τους έναν γόνιμο διάλογο γράφοντας με πάθος, όπως περιγράφει ο Γουένγκροου, αρκετές φορές ακόμη και νύχτες ολόκληρες.
«Το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας είναι για εμάς οριστικά χαμένο. Το είδος μας, ο Homo sapiens, υπάρχει εδώ και 200.000 χρόνια τουλάχιστον, αλλά για τα περισσότερα από αυτά δεν έχουμε ιδέα τι συνέβαινε» γράφουν οι Γουένγκροου και Γκρέμπερ. Μπορεί να ακούγεται απολύτως λογικό, ωστόσο μιλώντας για ιστορία σήμερα έχουμε κάποιες φορές την ψευδαίσθηση ότι έχουμε ενώσει με επιτυχία τα κομμάτια του παζλ της ανθρώπινης ιστορίας. Μέσα από αυτή την πορεία έχει προκύψει ένα φιλοσοφικό ζήτημα το οποίο αφορά την ανθρώπινη φύση και την εγγενή τάση της προς το καλό ή το κακό. Στη φιλοσοφία, τη θεολογία και άλλα συστήματα σκέψης έχουν αναζητηθεί οι απαντήσεις στο ερώτημα. Ωστόσο οι δύο επικρατέστερες εκδοχές ανήκουν στον Ζαν Ζακ Ρουσό και τον Τόμας Χομπς. Οι θεωρίες που οι δύο φιλόσοφοι ανέπτυξαν θεωρούνται σε γενικές γραμμές αντιθετικές και υπηρετούν έναν μανιχαϊστικό τρόπο σκέψης, ο οποίος σήμερα φαντάζει παρωχημένος.
Ο Ρουσό, στην «Πραγματεία περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους» (1754) παρουσιάζει μια εκδοχή της ανθρώπινης ιστορίας κατά την οποία οι άνθρωποι στη φυσική τους κατάσταση, δηλαδή όταν ζούσαν ως κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες μακριά από τις επιταγές του πολιτισμού, ήταν αγνοί. Πιο συγκεκριμένα οι άνθρωποι ζούσαν σε μια κατάσταση παρατεταμένης αθωότητας σε μικρές ομάδες στις οποίες επικρατούσε η ισοτιμία. Η αθωότητα αυτή σύμφωνα με τον Ρουσό χάθηκε με την αγροτική επανάσταση και αργότερα με τη δημιουργία πόλεων, στις οποίες διαρρήχτηκε η συνοχή της ομάδας, ενώ τον ρόλο του ρυθμιστή της κοινωνικής ισορροπίας ανέλαβε το κράτος.
Είχε προηγηθεί ο Χομπς με τον «Λεβιάθαν» (1651) το οποίο θεωρείται το ιδρυτικό κείμενο της πολιτικής θεωρίας. Σύμφωνα με τον Άγγλο φιλόσοφο η ανθρώπινη φύση δεν έχει καμία σχέση με την αθωότητα. Αντιθέτως οι άνθρωποι είναι εγωιστές και ηδονιστές και δρουν μόνο με γνώμονα το προσωπικό τους συμφέρον. Θεωρεί ότι όσο ζουν στη φυσική τους κατάσταση το πιο πιθανό είναι ότι θα αλληλοκαταστραφούν. Σύμφωνα με τον Χομπς οι άνθρωποι δημιουργούν κοινωνίες μόνο για ίδιον όφελος και ο καλύτερος τρόπος να ρυθμιστούν οι σχέσεις μεταξύ τους είναι μόνο μέσα από τη δημιουργία κράτους είτε με τη μορφή της απόλυτης μοναρχίας είτε της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, το οποίο θα έχει το μονοπώλιο της απόλυτης εξουσίας και της βίας.
Οι Γκρέμπερ και Γουένγκροου θεωρούν και τις δύο αυτές θέσεις σημαντικές για την εποχή τους, ωστόσο πιστεύουν ότι η σημερινή γνώση μας σε δεκάδες επιστημονικά πεδία μας επιτρέπει να δούμε πιο ολοκληρωμένα το παρελθόν μας. Υποστηρίζουν καταρχάς ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες πριν από την εμφάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας δεν ήταν ένας περιορισμένος γεωγραφικά κόσμος που δρούσε σε σφιχτές ομάδες. Ούτε στις ομάδες αυτές οι ρόλοι ήταν εξισωτικοί. «Ο κόσμος των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών όπως υπήρχε πριν από την έλευση της γεωργίας ήταν ένας κόσμος τολμηρών κοινωνικών πειραμάτων, που έμοιαζε με καρναβάλι πολιτικών μορφών, πολύ περισσότερο απ’ όσο μοιάζουν οι ανιαρές αφηρημένες έννοιες της εξελικτικής θεωρίας. Η γεωργία με τη σειρά της, δεν σήμαινε την επινόηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ούτε και σηματοδοτούσε ένα αμετάκλητο βήμα προς την ανισότητα. Στην πραγματικότητα, πολλές από τις πρώτες γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες ήταν σχετικά απαλλαγμένες από βαθμούς και ιεραρχίες» σημειώνουν στο βιβλίο τους.
Μέσα από όσα υποστηρίζουν οι δύο επιστήμονες θέτουν υπό αμφισβήτηση τρέχουσες απόψεις διανοητών όπως ο Φράνσις Φουκουγιάμα, ο Τζάρεντ Ντάιμοντ, ο Στίβεν Πίνκερ και ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, υποστηρίζοντας ότι αυτές διαμορφώθηκαν κυρίως μέσα από τη φιλοσοφική σκέψη του Διαφωτισμού χωρίς να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Οι διανοητές αυτοί θεωρούν την κοινωνική ανισότητα ως το φυσικό αποτέλεσμα των πολυπληθών κοινωνιών στις οποίες παρατηρείται πλεόνασμα πόρων. Έτσι θεωρείται φυσιολογική κατάσταση στα επικρατούντα κοινωνικά συστήματα κάποιοι να είναι προνομιούχοι και κάποιοι άλλοι καταδικασμένοι να βρίσκονται μονίμως στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας.
Οι Γκρέμπερ και Γουένγκροου παραθέτουν τα επιστημονικά στοιχεία που συγκέντρωσαν από τη Μεσοποταμία, την Αίγυπτο, τη Μεσοαμερική, την Ευρώπη, την Κίνα και τη νότια Ασία για να αποδείξουν ότι παρότι κάποιες αρχαίες πόλεις δημιουργήθηκαν πάνω σε ταξική βάση, πολλές ήταν εκείνες που δημιουργήθηκαν με γνώμονα την ισοτιμία. Η «Αυγή των πάντων» έχει ήδη μεταφραστεί σε πάνω από τριάντα γλώσσες και ήταν φιναλίστ στα βραβεία Όργουελ. Πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο που αποδεικνύει μέσα από την επιστήμη ότι ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει κοινωνικά συστήματα πολύ πιο δίκαια από αυτά που βιώνουμε αυτή τη στιγμή σε παγκόσμια κλίμακα. Το έχει ήδη αποδείξει από τα πρώτα του βήματα στον κόσμο.
Info
Το βιβλίο «Η αυγή των πάντων – Μια καινούρια ιστορία της ανθρωπότητας» των Ντέιβιντ Γκρέμπερ και Ντέιβιντ Γουένγκροου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση του Χριστόδουλου Λιθαρή
Μπορείτε να διαβάσετε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου